გრემის ნათლისმცემლის კომპლექსი
გრემის ნათლისმცემლის კომპლექსი (XVI ს.), მდებარეობს სოფელ გრემის სამხრეთ-დასავლეთით 0,7 კმ-ზე, მდინარე ინწობის მარჯვენა ნაპირას, ვაკეზე. კომპლექსში შედის: ორი ეკლესია და ნიში. თავდაპირველად აუგიათ დარბაზული ეკლესია და ნიში, შემდეგ – გუმბათიანი ეკლესია.
დარბაზული ეკლესია გეგმით თითქმის კვადრატულია (3,8 X 3,5 მ), უაფსიდო. ნაგებია ნატეხი ქვით. დაზიანებულია: ჩანგრეულია გადახურვა, აღმოსავლეთ და დასავლეთ კედლების ზედა ნაწილები, კარის ზედა ნაწილი, რის გამოც მისი გადახურვის ფორმა ვერ დგინდება. შესასვლელი დასავლეთითაა, რომელიც გარედან საფეხურით შეღრმავებულ ოთხკუთხა არეშია ჩასმული. შემორჩენილი კვალის მიხედვით, იგი შიგნიდან თარაზულად ყოფილა გადახურული.
ეკლესიის აღმოსავლეთ და სამხრეთ კედლებში თითო სწორკუთხა სარკმელია. აღმოსავლეთ კედელში ორი მაღალი და ერთი დაბალი ნიშიცაა მოწყობილი. სამივე ნიში გადახურულია ერთმანეთზე მიყრდნობილი – ორ-ორი ბრტყელი ქვით. დარბაზი გადახურული ყოფილა შეისრული კამარით. ფასადები სადაა. აღმოდსვლეთის კედელში მოჭიქული ქვაა ჩასმული გასამშვენებლად.
გუმბათიანი ეკლესია გეგმით გარედან სწორკუთხაა (6,5 X 5 მ), შიგნიდან ტოლმკლავა ჯვრის ფორმისა, რომლის აღმოსავლეთი მკლავი დასრულებულია ნახევარწრიული აფსიდით. კედლები ნაგებია ნატეხი ქვით. გუმბათის ყელი გამოყვანილია აგურისა და ნატეხი ქვის შერეული წყობით, ხოლო მისი ლავგარდანი და სახურავი მთლიანად აგურისაა. შესასვლელი დასავლეთიდანაა. კარი აგურის ნახევარწრიული თაღითაა გადახურული. აღმოსავლეთით ნახევარწრიული აფსიდია, რომლის ღერძზე ნახევარწრიულ-თაღოვანი სარკმელია გაჭრილი. თითო მსგავსი სარკმელი ეკლესიის დანარჩენი მკლავების ღერძებზეა, ხოლო ოთხი, გაცილებით მაღალი სარკმელი, გუმბათის ყელშია. აფსიდში, სარკმლის ორივე მხარეს, თითო ოთხკუთხა ნიშია მოწყობილი. აფსიდის გვერდებზე განთავსებულია უაფსიდო და ისრული კამარით გადახურული თითო მცირე სათავსი. მათგან ჩრდილოეთისა სამკვეთლოა, სამხრეთისა კი – სადიაკვნე. შესასვლელები მათ მხოლოდ აფსიდიდან აქვთ და აღმოსავლეთ კედელში გაჭრილი თითო თაღოვანი სარკმლით ნათდებიან. მათ ქვემოთ, კედელზე, მიდგმულია ნახევარწრიული მცირე ტრაპეზი. სამკვეთლოს სამხრეთ კედელში პატარა სწორკუთხა ნიშია. ერთი ნიში ჩრდილოეთ მკლავის ჩრდილოეთ კედელშია, რომელიც ემბაზის დანიშნულებას ასრულებდა.
ჯვრის მკლავების გადაკვეთაზე აღმართულია შიგნიდან წრიული, ხოლო გარედან რვაწახნაგოვანი გუმბათი. გუმბათქვეშა კვადრატიდან გუმბათის ყელის საფუძვლის წრიულ მოხაზულობაზე გადასასვლელად გამოყენებულია აფრები. გუმბათის ყელში, დასავლეთისა და ჩრდილოეთის სარკმლებს შორის, მცირე ზომის ოთხკუთხა ხვრელია, რომლის დანიშნულება გაურკვეველია.
გარედან შენობას ჩვეულებრივი ჯვარგუმბათიანი ეკლესიის სახე აქვს – ფრონტონით დასრულებული ოთხი მკლავით და ცალფერდა სახურავით გადახურული კუთხის დაბალი ნაწილებით. გუმბათის ყელის წიბოებს ლეკალური აგურით ნაწყობი ლილვი აუყვება, რომლებზეც დაყრდნობილია ნახევარწრიული თაღები. ოთხივე ფასადზე ფრონტონის არეში, ოთხ-ოთხი აგურით, რომლებიც კედლის სიბრტყიდან თითქმის 10 სმ-ითაა გამოშვერილი, გამოსახულია თითო მარტივი ჯვარი. დასავლეთ ფასადზე, შესასვლელის ორივე მხარეს, თითო სწორკუთხა შეღრმავებაა. კედლები და გუმბათის ყელი დასრულებულია საფეხურებიანი ლავგარდნით, რომელიც შედგება ჩვეულებრივად ნაწყობი და კუთხით შვერილი აგურების რიგების მონაცვლეობისგან.
გუმბათიანი ეკლესიის ჩრდილო-დასავლეთით, ათიოდე მეტრის მანძილზე, დგას გეგმით კვადრატული (1,35 X 1,35 მ) ნატეხი ქვითა და აგურით ნაშენი ორფერდასახურავიანი ნიში (სიმაღლე 1,9მ), რომლის დასავლეთ წახნაგში ნახევარწრიული თაღით გადახურული შეღრმავებაა.
თ. დვალი
ლიტერატურა
- ბერიძე ვ., XVI-XVII საუკუნეების ქართული საეკლესიო ხურითმოძღვრება, თბ., 1994;
- მისივე, ქართული ხუროთმოძღვრების ისტორია, ტ. I-II, თბ., 2014;
- ზაქარაია პ., ნაქალაქარ გრემის არქიტექტურა, თბ., 1975;
- საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა, ტ. 1-1, თბ., 2013;
- ჭილაშვილი ლ., კახეთის ქალაქები (XIV-XVII სს.), თბ., 1980;
- Georgian Architecture (A documented photo-archival collection on microfiche with 47,000 photographs for the study of Early and Late Medieval Christian Architectural Arts of Georgia and its historical area of settlement), vol. 3. Kakhethi, Leiden: Inter Documentation Company (IDC), 1997.
