დედაენა
დედაენა – ენა ენობრივი სოციუმისა, რომელსაც ადამიანი მიეკუთვნება, ენა არ არის მხოლოდ ენა ცნებების აღმნიშვნელი ან ინფორმაციის გადამცემი ბგერითი საშუალება. ამგვარი გაგება უფრო ენის მოხმარების პასიურ ასპექტებს გულისხმობს და არა ენის მონაწილეობას საგნობრივი ცნობიერებისა და კულტურის ფაქტის აგებაში. მაგრამ ყოველი ენა გვეძლევა, როგორც ამა თუ იმ ხალხის ენა, როგორც დედაენა ამიტომ მისი როლი განუზომელია პიროვნებისა და ერის ცნობიერების ჩამოყალიბებაში, ცნებათაგების პროცესებში. ენა, როგორც შუამავალი (ე. ფონ ჰუმბოლდტი), სწორედ დედაენის გზით ხდის ადამიანს გარკვეული საზოგადოების წევრად, რომელიც ჯერ ენობრივი ერთობის წევრი ხდება და შემდეგ – საზოგადოების სხვა წრისა. ენობრივი ერთობა სოციალური ერთობის თავდაპირველი ფორმაა და დედაენას შესწევს ძალა, მასში გააერთიანოს ინდივიდები. დედაენა ის ენაა, რომელიც მეტყველების ზოგადადამიანურ უნარს ემპირიულად განახორციელებს და ინდივიდს, როგორც ამა თუ იმ ენობრივი სოციუმის წევრს, ჩართავს ათწლეულობით ისტორიის მანძილზე შემუშავებულ საგანთწვდომის აქტებში. დედაენის სწავლით ბავშვი შეუცნობლად ითვისებს ენის შინაარსობრივ ასპექტს. გამოცდილებას და აღწევს იმ შედეგებს, რასაც მარტო თვითონ ვერ მიაღწევდა. დედაენის შინაარსეული აგებულება თავისი მრავალფეროვანი სფეროებით მისთვის ბუნებრივი საგანთხედვა ხდება. ადამიანის დაბადებიდან სიკვდილამდე დედაენაშია ჩართული და მასთან კავშირი ნიშნავს არა მხოლოდ დედაენაზე წერა-მეტყველებას, არამედ დედაენით აზროვნებასაც და, რაც მთავარია მოქმედებასაც. სულ ადრეული ასაკიდან ბავშვი თანდათანობით შეეზრდება დედაენას (უცხო ენისა კი მხოლოდ სწავლა ხდება) და ეს შეზრდა შემდეგშიც გრძელდება. ეს არის მუდმივი პროცესი დედაენობრივი მსოფლხედვის გარდმოსახვისა ცალკეული ინდივიდის ცნობიერებაზე.
დედაენა კულტურული შემოქმედების აუცილებელი წინაპირობაცაა. იგი „შეჭრილია“ მთელ კულტურაში და ზოგჯერ მისი ზოგიერთი ფორმის მესაძირკვლედაც გვევლინება. ენა არის მარტოოდენ ანარეკლი ან უბრალო რეგისტრატორი ისტორიული პროცესისა. „ენები უდავოდ განეკუთვნებიან კაცობრიობის ისტორიის ამგებ ძალებს“ (ვ. ფონ ჰუმბოლდტი). სიტყვაკაზმულ მწერლობაში იგი თავისი შესაძლებლობების მწვერვალებს აღწევს. დედაენით გაერთიანებული ერი კულტურის სუბიექტია.
ენის ენერგეისტული გაგება გვაძლევს საფუძველს ვილაპარაკოთ დედაენის სამ მთავარ ფუნქციაზე: აზრის წარმოქმნაში მონაწილეობა, კულტურის აგებაში ჩართვა და ადამიანთა ჯგუფის გაერთიანება ერთენოვან საზოგადოებად და ენობრივი სოციუმის შექმნა. ამ ფუნქციების მოშლა ნიშნავს ეროვნული ცნობიერების მოშლას, ერის ფსიქიკის დანგრევას.
გ. რამიშვილი
