ევფემიზმი

ევფემიზმი – (ბერძ. euphēmismos - კეთილმეტყველება, eu – კარგად phēmē – ვლაპარაკობ), ტროპის სახე – უსიამოვნო, საშიშ წარმოდგენებთან დაკავშირებული ან მიუღებელი უხამსი, უხეში სიტყვის, გამოთქმის შეცვლა თავაზიანი, შერბილებული, საზოგადოებაში მიღებული, ემოციურად ნეიტრალური (ზოგჯერ უცხო ენიდან ნასესხები) სიტყვით, გამოთქმით.

ამ აზრით, ევფემისტური შენაცვლება ახლოსაა სინონიმიასთან. ზოგჯერ შენაცვლება ეხება დასახელებებს, რათა წარმოთქმა ენაში ამა თუ იმ მიზეზსით არასასურველად არის მიჩნეული. მაგ. სიტყვა გველის ნაცვლად ქართულში შეიძლება შეგვხედეს სიტყვები: უხსენებელი, უსახელო, მცურავი და ა. შ.; ევფემიზმები ჩნდება აგრეთვე უსიამოვნო, უარყოფითი მოვლენების აღსანიშნავად. მაგ., მოკვდა > სული განუტევა, გარდაიცვალა; კუბო > სასახლე; ბებერი > ხნიერი, მოხუცებული… ასეთი შენაცვლებები მეტ-ნაკლებად მყარია და ევფემიზმი ხდება საერთო ლექსიკის კუთვნილება, შედის შესაბამის სინონიმურ ჯგუფებში. მაგრამ გვაქვს ოკაზიონალური ევფემიზმებიც, რომლებიც ჩნდებიან მხოლოდ გარკვეულ კონტექსტში და ატარებენ ინდივიდუალურ ხასიათს. ხშირად ევფემიზმი კარგავს ნეიტრალურ ემოციურ იერს და ხელახლა იცვლება ახალი ევფემიზმით: ფეხსადგილი > ტუალეტი და ა. შ.

ევფემიზმის საპირისპირო პროცესია დისფემიზმი – ნეიტრალური სიტყვის, გამოთქმის შეცვლა უხეში, ემოციურად უფრო დატვირთული სიტყვით, გამოთქმით („ფეხები გაფშიკა“ < გარდაიცვალა…).

ევფემიზმი, რომელიც გამოხატავს იმის საპირისპიროს, რაც უნდა თქმულიყო, არის ანტიფრაზისი, მაგ., „წყნა- რი ოკეანე“, ან ზოგიერთი საშიში ინფექციური დაავადების აღსანიშნავად გამოყენებული სიტყვა „ბატონები“ და მისთ.

ც. ბარბაქაძე

წყარო

ქართული ენა: ენციკლოპედია