პარონიმები

პარონიმები – (ბერძნ. parónymos < para – თან, ახლოს და ónima – სახელი), გარეგნულად (ბგერობრივად, ჟღერადობით) მსგავსი, შინაარსით კი განსხვავებული სიტყვები, რომელთა გამოყენებისას შეიმჩნევა მათი აღრევა. მაგრამ პარონიმების გაჩენა მხოლოდ მსგავსებით არ აიხსნება, უმეტეს შემთხვევაში იგი შესაბამის სიტყვათა მნიშვნელობის უცოდინარობით არის გამოწვეული. მაგ: მცნება – ცნება, აღქმა – აღთქმა, სწავლა – სწავლება, თარგმნა – თარგმანი; მხატვრული ლიტერატურის ენაში პარონიმები შეიძლება სტილიზებულად, კალამბურებისათვის გამოიყენებოდეს, ჩვეულებრივ კი, მათ გამოყენების თავისი, განსხვავებული ლექსიკური სემანტიკა და სტილისტიკური შესაძლებლობები აქვთ, რომელთა გათვალისწინება აუცილებელია გამართული მეტყველებისათვის. ამიტომ მათი გამოვლენა და ახსნა აუცილებელია სალიტერატურო ენის განვითარების პროცესში.

ვიწრო მნიშვნელობით პარონიმებად ითელება საერთო ძირის მქონე სიტყვები (თარგმნა – თარგმანი, სწავლა – სწავლება…), ფართო გაგებით კი – სხვადასხვა წარმომავლობის სიტყვებიც, რომლებიც შემთხვევით ჰგვანან ერთმანეთს (აღქმა – აღთქმა). იმისათვის, რომ ლექსიკური ერთეულები პარონიმად ჩაითვალოს, საკმარისი არ არის მათი მხოლოდ გარეგნული (თუნდაც ძალზე მიახლოებული) მსგავსება; თეორიულად მათი პარონიმებად მიჩნევა ვერ მოხერხდება, თუ არ არსებობს სიტყვახმარებაში მათი აღრევის ფაქტი (ფაქტები). პარონიმები გამოიყოფა უმეტესად ნასესხებ ლექსიკაში (პენალი – პენალტი, ადრესატი – ადრესანტი, დიპლომატი - დიპლომანტი და სხვ.) მაგრამ საკმაოდაა ორიგინალურ ქართულ ლექსიკაშიც; ზემოთ დასახელებულთა გარდა, ასეთებია ზედსართავი სახელები: დაბალი – მდაბალი, ახლობელი – მახლობელი და სხვ. ქართული ენის პარონიმების ლექსიკონი ჯერჯერობით არ არსებობს მასალის სიმცირის გამო.

თ. ღვინაძე

ლიტერატურა

ღვინაძე თ., პარონიმია თანამედროვე ქართულ სიტყვახმარებაში. – „ქსკს“, Vგ. 4, თბ., I981.