საერთაშორისო უშიშროება
საერთაშორისო უშიშროება – საერთაშორისო ურთიერთობების მდგომარეობა,რომელიც გამორიცხავს საყოველთაო მშვიდობის დარღვევას ან საერთაშორისო უშიშროებისთვის საფრთხის შექმნას ნებისმიერი ფორმით.
საერთაშორისო სამართალში არსებობს საერთაშორისო უშიშროების უზრუნველყოფის კონკრეტული საშუალებები. ეს არის სამართლებრივი ან სხვაგვარი მეთოდების ერთობლიობა, რომელიც მიმართულია მშვიდობის შენარჩუნებისა და შეიარაღებული კონფლიქტების თავიდან აცილებისაკენ და რომელსაც სახელმწიფოები იყენებენ ინდივიდუალურად ან კოლექტიურად. ეს მეთოდებია დავების გადაწყვეტის მშვიდობიანი საშუალებები, განიარაღება, კოლექტიური უშიშროება, ცალკეული ტერიტორიების ნეიტრალიზაცია და დემილიტარიზაცია და ა.შ., რომლებიც რეგლამენტირებულია ხელშეკრულებებით და რეალიზდება საერთაშორისო სამართლის პრინციპებისა და ნორმების საფუძველზე.
განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სახელმწიფოთა კოლექტიური უშიშროების სისტემის შექმნას უნივერსალურ და რეგიონულ დონეზე საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვის, აგრესიის აქტების თავიდან აცილებისა და ჩახშობის მიზნით. კოლექტიური უშიშროება მოიცავს შემდეგ ელემენტებს:
1. თანამედროვე საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპები, რომელთა შორის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ძალისა და ძალისმიერი მუქარის გამოუყენებლობა, ტერიტორიული მთლიანობა, შიდა საქმეებში ჩაურევლობა;
2. კოლექტიური ზომები აგრესიის აქტების თავიდან აცილებისათვის;
3. კოლექტიური ზომები შეიარაღების შეზღუდვისა და შემცირებისათვის სრულ განიარაღებამდე.
კოლექტიური უშიშროების უნივერსალური სისტემა ემყარება გაეროს წესდების ნორმებს და ითვალისწინებს სახელმწიფოთა მოქმედებას ამ ორგანიზაციის გადაწყვეტილების შესაბამისად, რომლის ძირითადი ამოცანაა მომავალი თაობისათვის ომის უბედურების თავიდან აცილება. გაეროს წესდებით გათვალისწინებული კოლექტიური ღონისძიებების სისტემა მოიცავს შემდეგ ზომებს: ძალის ან ძალისმიერი მუქარის გამოყენების აკრძალვას სახელმწიფოთაშორის ურთიერთობებში, საერთაშორისო დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტის საშუალებების, უშიშროების რეგიონული ორგანიზაციების გამოყენებას, განიარაღებას, დროებით ღონისძიებებს მშვიდობის დარღვევის აღკვეთისათვის, უშიშროების იძულებით ზომებს შეიარაღებული ძალების გამოყენების გარეშე და მათი გამოყენებით. საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების მხარდაჭერა ემყარება საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებისა და ნორმების ბაზას და ხორციელდება გაეროს გენერალური ასამბლეისა და უშიშროების საბჭოს მიერ, რომელთა კომპეტენცია ამ სფეროში მკაფიოდ არის გამიჯნული. გენერალურ ასამბლეას შეუძლია განიხილოს საერთაშორისო მშვიდობის და უშიშროების დაცვასთან დაკავშირებული ნებისმიერი საკითხი, მათ შორის თანამშრომლობის საერთო პრინციპები ამ სფეროში და გამოსცეს რეკომენდაციები. უშიშროების საბჭოს ეკისრება ძირითადი პასუხისმგებლობა საერთაშორისო მშვიდობისა და უშიშროების დაცვის საქმეში. იგი არის გაეროს ერთადერთი ორგანო, რომელსაც უფლება აქვს განახორციელოს პრევენციული ან იძულებითი მოქმედება გაეროს სახელით,ორგანიზაციის წევრი ქვეყნების გაერთიანებული შეიარაღებული ძალების გამოყენების ჩათვლით.
გაეროს ფარგლებში მიღებულია რიგი დოკუმენტები ამ სფეროში გაეროს მექანიზმის ეფექტურობის ამაღლებისა და სამართლებრივი საფუძვლების განმტკიცების მიზნით, მათ, შორის, დავებისა და სიტუაციების თავიდან აცილების შესახებ, რომლებმაც შეიძლება საფრთხე შეუქმნან საერთაშორისო მშვიდობას და უშიშროებას. კოლექტიური უშიშროების რეგიონული სისტემა წარმოდგენილია შეთანხმებებისა და ორგანიზაციების სახით, რომლებიც უზრუნველყოფენ უშიშროებას ცალკეულ კონტინენტებსა და რეგიონებში. რეგიონული ორგანიზაციების კომპეტენციას, პირველ რიგში, მიეკუთვნება მათ წვერებს შორის დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტის უზრუნველყოფა. გაეროს წესდების შესაბამისად, ორგანიზაციის წევრებმა ყველა ღონე უნდა იხმარონ ადგილობრივი დავების მშვიდობიანი გადაწყვეტისათვის მათი უშიშროების საბჭოში გადაცემამდე. რომელსაც, თავის მხრივ, საჭიროების შემთხვევაში შეუძლია გამოიყენოს რეგიონული ორგანიზაციები იძულებითი ზომების განხორციელებისათვის.
ევროპაში კოლექტიური უშიშროების სისტემას სათავე დაუდო ევროპის მშივრების და თანამშრომლობის თათბირმა. ჰელსინკის დასკვნითი აქტი 1975 შეიცავს სახელმწიფოთა თანამშრომლობის პრინციპების ერთობლიობას, კონკრეტულ ზომებს განიარაღების სფეროში, პრაქტიკულ ღონისძიებებს ევროპული უშიშროების უზრუნველსაყოფად. დასკვნითი აქტი არ ითვალისწინებს იძულებითი ზომების გამოყენებას. კოლექტიური უშიშროების შესახებ დებულებებს შეიცავს ასევე ისეთი რეგიონული ორგანიზაციების წესდებები, როგორიცაა არაბულ სახელმწიფოთა ლიგა, აფრიკული ერთიანობის ორგანიზაცია, ამერიკულ სახელმწიფოთა ორგანიზაცია და ა.შ.
