სონანტები
სონანტები– მარცვლოვანი ბგერები, რომლებიც გარკვეულ პოზიციებში ფუნქციურად ხმოვნებს უტოლდებიან, ზოგში კი – თანხმოვნებს. სონანტები უპირისპირდებიან როგორც ხმოვანს, რომელიც ყოველთვის წარმოქმნის მარცვალს, ისე თანხმოვანს, რომელიც მარცვალს არ წარმოქმნის.
სონანტების არსებობა ივარაუდება საერთო-ქართველურ ფონოლოგიურ სისტემაში. თანამედროვე ქართველურ ენებში დადასტურებული რეფლექსების საფუძველზე შეიძლება აღდგენილ იქნას (*უ *ჲ *რ *ლ *მ *ნ) ფონემები, რომლებიც პოზიციისდა მიხედვით წარმოდგენილი იყვნენ მარცვლიანი ან უმარცვლო ალოფონებით. სიტყვის თავში ხმოვნის წინ, ორ ხმოვანს შორის, ხმოვანსა და თანხმოვანს შორის და სიტყვის აბსოლუტურ ბოლოში ხმოვნის შემდეგ სონანტები ფუნქციონირებდნენ როგორც უმარცვლო ელემენტები: სიტყვის თავში თანხმოვნის წინ, ორ თანხმოვანს შორის და სიტყვის ბოლოკიდურ პოზიციაში თანხმოვნის შემდეგ კი ისინი მარცვალს ქმნიდნენ. ამჟამად სონანტების საერთოქართველური სისტემა ქართველურ ენებში მოშლილია. მოხდა (*უ) და (ჲ) სონანტთა მარცვლოვანი და უმარცვლო ალოფონების ფონემატიზაცია და მარცვლოვანი (*რ*ლ *მ *ნ) ალოფონების ვოკალიზაცია (მეგრულ-ჭანურსა და ნაწილობრივ სვანურში), ხოლო უმახვილო პოზიციაში – გაუმარცვლობა, რის შედეგადაც რ ლ მ ნ ყველა ქართველურ ენაში ამჟამად თანხმოვანია. სონანტების ვოკალიზაციის კვალი ქართულშიც შეიმჩნევა. სონანტი მარცვლოვნობას ინარჩუნებს მახვილიან პოზიციაში, რასაც ვოკალური ელემენტების წარმოქმნა ადასტურებს. შდრ. CრC > C'ო'რ'C მახვილიან და CრC > CრC უმახვილო პოზიციაში: *ბ'ორკ-ილ > ბ ორკ-ილ, ბრკ-ო'ლ > ბრკ-ოლ; ჰ-კრტ-ნ-ი-ს > 'ჰ'-კორტ-ნ-ის, 'ჰ-კრტ-ნ-ის > 'ჰ'-კრტ-ნ-ი-ს − მარცვლოვან ელემენტთა კვალი დასტურდება ქართულისზოგ დიალექტშიც. შდრ. სალიტერატურო ქართული კლდე – ხევსურული კილდე, აჭარული კილდე (ტოპონიმებში: ძაღლაკილდე. კილდიძირი, კილდიათი; სალიტერატურო ქართული ჩრდილი – გარე კახური ჩირდილ-ო: ძველი ქართული გრკო „რკო“ – ხევსურული გირკო, თუშური, ფშავური, კახური კურკო და სხვ.
რ. ქურდაძე
ლიტერატურა
- გამყრელიძე თ. მაჭავარიანი გ. სონანტთა სისტემა და აბლაუტი ქართველურ ენებში, თბ. 1965.
