შაკობზა

შაკობზა (ადიღ. ШэкIуабз/ЩакIуэбзэ; шэкIуа/щакIуэ – „მონადირე“, бзэ – „ენა“;) – ადიღ მონადირეთა საიდუმლო, ქარაგმული ენა, რომელშიც საგნები და მოვლენები, ასე თუ ისე დაკავშირებული ნადირობასთან, მეტაფორულად აღინიშნებიან. ასე, მაგალითად:

სამონადირეო ენა	ჩვეულებრივი ყაბარდოული	ქართული
Бжьабэ (მრავალრქიანი)	щыхь	ირემი
Лъэбыцэжь (გაბურძგვნილფეხიანი)	мыщэ	დათვი
тхьэгъэпцI (ფიცის გამტეხი)	бажэ	მელია
пIащэжь (დიდრონი)	мэзыкхъуэ	ტახი
щхъуэжь (რუხი)	дыгъужь	მგელი
Iупищ, ерыкъ (სამტუჩა)	тхьэкIумэкIыхь	კურდღელი

როგორც ვხედავთ, შაკობზა არის არა რაიმე განსაკუთრებული ენა, არამედ იგი გენეტიკურად ტაბუსა და ევფემიზმის მოვლენებს (ცალკეული სიტყვების წარმოთქმის აკრძალვასა და სხვა სიტყვებით მათ შეცვლას) უკავშირდება, რის შედეგადაც წარმოიქმნებიან მოცემული ენის სისტემიდან აღებული, მაგრამ ახალი სპეციალიზაციის მქონე სუბსტიტუტები. მკვლევართა აზრით, ეს მოვლენა ანიმისტური წარმოდგენების წიაღში დაიბადა. ძირითადი ფსიქოლოგიური პირობები, რომლებშიც ნადირობის დროს სიტყვიერი აკრძალვები წარმოიშობა, დ. ზელენინის მიხედვით, „ეს არის პირველყოფილი ადამიანის რწმენა, რომ ცხოველებს ესმით და გაეგებათ ადამიანური ენა“. „სარეწაო ცხოველების სახელები, – აგრძელებს იქვე ავტორი, – აკრძალული იყო, რათა არ დაეფრთხოთ ეს ცხოველები და მათგან მონადირის განზრახვა დაემალათ. მოგვიანებით განვითარდა წარმოების იარაღებთან და გარემოებებთან დაკავშირებული სიტყვიერი აკრძალვები, ანუ განვითარდა სარეწაო სამონადირეო ენა, როგორც რეწვის წარმატების უზრუნველმყოფელი პირობა“. უნდა ითქვას, რომ სამონადირეო ენობრივი ტაბუ ამა თუ იმ ხარისხით მსოფლიოს თითქმის ყველა ხალხისთვის დამახასიათებელი მოვლენა იყო. მაგალითად, იგი კავკასიაში ადიღებთან შედარებით გაცილებით სრული მოცულობით შემონახულია ქართველებში (განსაკუთრებით სვანებში), ოსებში და აფხაზებში.

ლიტერატურა

• Потоцкий Я. Путешествие в астраханские и кавказские степи // АБКИЕА. Нальчик, 1974;
• Клапрот Г.-Ю. Путешествие по Кавказу и Грузии... // АБКИЕА. Нальчик, 1974;
• Люлье Л. Я. Черкессия. Историко-этнографические статьи // Материалы для истории черкесского народа. Краснодар, 1927;
• Бгажноков Б. Х. Тайные и групповые языки адыгов // Этнография народов Кабардино-Балкарии. Нальчик, 1977;
• Тхаркахо Ю. Становление стилей и норм адыгейского литературного языка. Майкоп, 1982;
• Кудаев М. Язык охотника. Нальчик, 2010 // Приложение журналу «Минги Тау», № 7. Нальчик, 2010;
• Унарокова Р. Б. «Специальные языки» адыгов: лингвофольклористический аспект // Вестник Адыгейского государственного университета. Серия 2: Филология и искусствоведение. №2, 2012.

წყარო

კავკასიის ხალხთა მითები და რიტუალები