მთის ღანძილი
| ხაზი 62: | ხაზი 62: | ||
== წყარო == | == წყარო == | ||
| − | * [[თბილისის მიდამოების ფლორის სამკურნალო გეოფიტები]]. | + | * [[თბილისის მიდამოების ფლორის სამკურნალო გეოფიტები]]. |
* [[კახეთის რეგიონის მცენარეები]] | * [[კახეთის რეგიონის მცენარეები]] | ||
| − | [[კატეგორია: სამკურნალო მცენარეები]] | + | [[კატეგორია: საქართველოს სამკურნალო მცენარეები]] |
[[კატეგორია:მრავალწლიანი მცენარეები]] | [[კატეგორია:მრავალწლიანი მცენარეები]] | ||
[[კატეგორია:ბოლქვიანი მცენარეები]] | [[კატეგორია:ბოლქვიანი მცენარეები]] | ||
[[კატეგორია:ხახვისებრნი]] | [[კატეგორია:ხახვისებრნი]] | ||
19:12, 15 ნოემბერი 2023-ის ვერსია
მთის ღანძილი – (Allium victorialis L.); ოჯახი: ხახვისებრნი (Alliaceae). ბოლქვები ირიბ ფესურაზე სხედან. გარსი მკრთალი მურაა, ბადისებური. ფოთოლი 2-3-ია, გლუვი, ლანცეტა ან ფართო ელიფსური. ყვავილედი სფეროსებურია, ყვავილსაფარი – ვარსკვლავისებური. მისი ფოთოლი მოთეთრო-მწვანეა. მტვრიანას ძაფები 1.5-ჯერ გრძელია ყვავილსაფარზე. ყვ. ნაყ. IV-VII.
ჰოლარქტიკული სახეობაა, თითქმის ევრაზიული არეალით.
საერთო გავრცელება: შუა ევროპა, ხმელთაშუაზღვის მხარე, მც.აზია, ჩრდ. ამერიკა.
კავკასია: იმიერკავკასია; ამიერკავკასია: აზერბაიჯანი.
საქართველოში გავრცელებულია: იმერეთი, ქართლი, მთიულეთი, თუშ-ფშავ-ხევსურეთი, ჯავახეთი (ჭობარეთი), (საქ. მც.სარკვ., 1969).
თბილისის მიდამოებისათვის პირველად ნ. ჩოლოყაშვილმა (1960) მოიყვანა. იზრდება საგურამოს ქედზე, გვხვდება იშვიათად.
სახეობა შეზღუდული გავრცელებით ხასიათდება; იზრდება ტყის ზედა და სუბალპურ სარტყელში, მდელოებსა და ნაკადულების გასწვრივ. სინათლის მოყვარული, მეზოფილური მცენარეა, უპირატესობას ანიჭებს ჰუმუსიან, ტენიან ნიადაგებს.
განსხვავებულია გვ. Allium-ის სახეობების ეკოლოგიური ამპლიტუდა. თბილისის მიდამოებში ისინი ბინადრობენ ნახევარუდაბნოს ზონიდან მთის შუა სარტყლამდე.
ნახევარუდაბნოს სარტყელში გვხვდება: Allium rubellum ეფემერულ-აბზინდიან ფორმაციაში, თიხნარ ნიადაგებზე, ქვა-ღორღიან სუბსტრატზე შედის მთის ქსეროფიტების ასოციაციაში.
A.pseudoflavum აბზინდიან-ეფემერულ ნახევრადუდაბნოებში, მთის ქსეროფიტების ფორმაციებში, ღორღიან სუბსტრატზე და თიხნარ ნიადაგებზე.
ველის სარტყელში იზრდება: A.moschatum კორდიანებსა და ნაირბალახოვან ველებზე, ღორღიან, თიხნარ ნიადაგებზე.
A.atroviolaceum–vaciwverian–ვაციწვერიან-ველისწივანიან, ბუჩქნარ-ნაირბალახოვან და მშრალ ნათესებში, ღორღიან-წვრილმარცვლოვან, ქვიშნარ სუბსტრატებზე.
A.globosum-ბუჩქნარ-ნაირბალახოვან, მარცვლოვან-ნაირბალახოვან და მარცვლოვან-ბუჩქნარიან ველებზე, ქვიან და ღორღიან წვრილმარცვლოვან სუბსტრატებზე.
A.rotundum–ნაირბალახოვან-კორდიანებზე, ბუჩქნაროვან-მარცვლოვან ველებზე, ღორღიან-წვრილმარცვლოვან სუბსტრატებზე.
A.rupestre-ბუჩქნაროვან ნაირბალახოვანი ველები, ღორღიან-წვრილმარცვლოვანი სუბსტრატები.
A.pulchellum-მარცვლოვან-ბუჩქნარიანი, ბუჩქნარ-ნაირბალახოვან, ფორმაციები, ღორღიან-წვრილმარცვლოვანი სუბსტრატები.
A.albidum-ვაციწვერიან-ველისწივანიან, აბზინდიან-მარცვლოვან-ბუჩქნაროვანი ველობები, ღორღიან სუბსტრატებსა და კლდოვან ადგილებში.
ტყის სარტყელში:
A.ursinum – წიფლნარებსა და რცხილნარ ტყეებში;
A.paradoxum – დაჩრდილული ფოთლოვანი ტყეები, მუხნარ-რცხილნარებში, იშვიათად ბუჩქნარებს შორის მდელოები. მაღალმთიანეთის სარტყელი:
A.kuthianum – მაღალმთიანეთის ველები, წვრილ-მარცვლოვანი მთა-ველის ნიადაგები.
A.erubescens - მაღალმთიანეთის ნაირბალახოვანი ველობები და ბუჩქნარ-ნაირბალახოვანი ველები, ღორღიან-წვრილმარცვლოვანი სუბსტრატები.
გვ. Allium-ის სახეობების უმრავლესობა იზრდება ველის სარტყელში, აბზინდიან-მარცვლოვნიან, ვაციწვერიან-ველისწივანიან, ნაირბალახოვან და იშვიათად ბუჩქნარიან ფორმაციებში.
ხახვის ზოგიერთი სახეობა ველის სარტყლიდან გადადის ქვიან, აბზინდიან ქვიშნარ ნახევრადუდაბნოებში, მაგ., A.atroviolaceum, A.pulchellum – იჭრება წიფლნარ- რცხილნარ ტყეებში, სადაც ჭარბობს Fagus orientalis, Carpinus orientalis.
A.rupestre – მუხნარი ტყეების ველობებზე.
A.rotundum ღვიანების მდელოებზეც გვხვდება, ჟუნიპერუს ფოეტიდისსიმა და ჟ.პოლყცარპოს-ის შემადგენლობაში; ადის მაღალმთიანეთშიც. A.albidum – გავრცელებულია ველის ცენოზებშიც და გვხვდება მაღალმთიანეთის ველობებზეც.
საკუთრივ ტყის სახეობებს მიეკუთვნება A.ursinum da A.paradoxum, რომლებიც ტყის ცენოზების შემადგენლობაში შედის გაზაფხულის სინუზიის სახით. აღნიშნული ეფემეროიდული გეოფიტები ვეგეტაციას იწყებენ ხეებზე ფოთლების გაშლამდე და განვითარების ციკლს სწრაფად ამთავრებენ.
მაღალმთიანეთის სახეობებია A.kunthianum da A.erubesceus, იზრდებიან ქვიან-წვრილღორღიან სუმსტრატებზე და მთის ნაირბალახოვან ველებში.
ამგვარად, გვ. Allium-ის ველის სარტყელში გავრცელებული სახეობები ფართო ეკოლოგიური ამპლიტუდით ხასიათდებიან, ვიდრე ნახევარუდაბნოსა და მაღალმთიანეთის; იზრდებიან აბზინდიან-მარცვლოვან, ნაირბალახოვან და ბუჩქნარიან ველებზე, შედის ნახევრად უდაბნოს სარტყელში , გვხვდება ასევე ტყის სარტყელში, ტყის ველობებსა და მდელოებზე, ტყის პირებზე.
