პარატაქსი
(ახალი გვერდი: პარატაქსი – (ბერძნ.parataxis – მიმდევრობითი განლაგება), თანყ ობ ა,გ...) |
|||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | პარატაქსი – (ბერძნ.parataxis – მიმდევრობითი განლაგება), | + | პარატაქსი – (ბერძნ.parataxis – მიმდევრობითი განლაგება), თანყობა, გრამატიკულად თანასწორუფლებიანი ენობრივი ერთეულების სინტაქსური კავშირი. პარატაქსული კავშირი მყარდება შერწყმული წინადადების ერთგვარ |
| − | წყვრებს | + | წყვრებს შორის („მე ვეტრფი ძლიერ ტფილისის ჰავას, ნიკო ფიროსმასს და საათნოვას“ [[ლადო ასათიანი|ლ. ასათიანი]]), ორ (ან მეტ) წინადადებას შორის, რომლებიც წარმოადგენენ რთული წინადადჟბის ნაწილებს („ცა ვარსკვლავებით შემოიჭედა, წყნარად აცურდა ნარნარი მთვარე. ძილს მისცემია მშვიდი მინდორი და დაფიქრებით დგას მთა მდუმარე“, ''გ. ტაბიძე''), ასევე დიალოგის რეპლიკებს შორისაც. როგორც კავშირის პერიფერიული სახე, ფუნქციონირებს [[მარტივი წინადადება|მარტივ წინადადებაშიც]], თუმცა არ გააჩნია კონსტიტუციური მნიშვნელობა, რადგან ვერ ქმნის ახალ სინტაქსურ პოზიციებს (იყენებს უკვე არსებულს). |
| − | (ან | + | |
| − | აცურდა | + | |
| − | მისცემია | + | |
| − | + | ||
| − | შორისაც. როგორც კავშირის | + | |
| − | + | ||
| − | გააჩნია კონსტიტუციური | + | |
| − | + | ||
| − | არსებულს). | + | |
| − | + | პარატაქსის სპეციფიკას ზოგჯერ განიხილავენ მისი შენაცვლებადობის უნარის მიხედვით: პრინციპულად შესაძლებელია თანწყობილი წინადადების შემადგენელ მარტივ წინადადებებს ადგილი შეეუცვალოთ ისე, რომ არ შეიცვალოს მნიშვნელობა. | |
| − | + | ||
| − | შესაძლებელია თანწყობილი | + | |
| − | ისე, | + | |
| − | რთული | + | რთული წინადადების სინტაქსში, როგორც წესი. პარატაქსს უპირისპირებენ ჰიპოტაქსს, მაგრამ სინამდვილეში ოპოზიცია მათ შორის არ არსებობს, ვინაიდან მათი ფუნქციები შეუთავსებელია: ჰიპოტაქსი გამოავლენს ერთმანეთის მომდევნო წინადაღებათა შინაარსობრივი დამოკიდებულების განსხვავებულ სახეებს. პარატაქსისათვის კი ეს ასპექტი არააქტიურია. პარატაქსის დანიშნულებაა, დაახასიათოს წინადადებათა მიმდევრობა არა იერარქიის |
| − | + | თვალსაზრისით. არამედ განაწილებისა და კოორდინირების მიხედვით. | |
| − | არსებობს, | + | |
| − | გამოავლენს ერთმანეთის | + | |
| − | თვალსაზრისით. არამედ | + | |
| − | პარატაქსული წინადადებები | + | პარატაქსული წინადადებები კავშირიანი ან უკავშიროა (მხოლოდ ინტონაციით გამოხატული). |
| − | კავშირიანი ან უკავშიროა ( | + | კავშირად იხმარება მაერთებელი, მაპირისპირებელი, მაცალკევებელი [[კავშირი (გრამატიკა)|კავშირები]]. |
| − | კავშირად იხმარება მაერთებელი, | + | |
| − | მაპირისპირებელი, | + | |
''ლ. კვანტალიანი'' | ''ლ. კვანტალიანი'' | ||
| − | + | ||
| − | გრამატიკა, II, თბ.. 1957: | + | |
| − | ა | + | == ლიტერატურა == |
| − | 1973 | + | * შანიძე ა. ქართული ენის გრამატიკა, II, თბ.. 1957: |
| + | * დავითიანი ა. ქართული ენის სინტაქსი, I, თბ., 1973; | ||
| + | * კვაჭაძე ლ. თანამედროვე ქართული ენის სინტაქსი, თბ., 1990 | ||
| + | |||
| + | ==წყარო== | ||
| + | [[ქართული ენა: ენციკლოპედია]] | ||
| + | [[კატეგორია:გრამატიკა]] | ||
| + | [[კატეგორია:სინტაქსი]] | ||
01:35, 10 თებერვალი 2024-ის ვერსია
პარატაქსი – (ბერძნ.parataxis – მიმდევრობითი განლაგება), თანყობა, გრამატიკულად თანასწორუფლებიანი ენობრივი ერთეულების სინტაქსური კავშირი. პარატაქსული კავშირი მყარდება შერწყმული წინადადების ერთგვარ წყვრებს შორის („მე ვეტრფი ძლიერ ტფილისის ჰავას, ნიკო ფიროსმასს და საათნოვას“ ლ. ასათიანი), ორ (ან მეტ) წინადადებას შორის, რომლებიც წარმოადგენენ რთული წინადადჟბის ნაწილებს („ცა ვარსკვლავებით შემოიჭედა, წყნარად აცურდა ნარნარი მთვარე. ძილს მისცემია მშვიდი მინდორი და დაფიქრებით დგას მთა მდუმარე“, გ. ტაბიძე), ასევე დიალოგის რეპლიკებს შორისაც. როგორც კავშირის პერიფერიული სახე, ფუნქციონირებს მარტივ წინადადებაშიც, თუმცა არ გააჩნია კონსტიტუციური მნიშვნელობა, რადგან ვერ ქმნის ახალ სინტაქსურ პოზიციებს (იყენებს უკვე არსებულს).
პარატაქსის სპეციფიკას ზოგჯერ განიხილავენ მისი შენაცვლებადობის უნარის მიხედვით: პრინციპულად შესაძლებელია თანწყობილი წინადადების შემადგენელ მარტივ წინადადებებს ადგილი შეეუცვალოთ ისე, რომ არ შეიცვალოს მნიშვნელობა.
რთული წინადადების სინტაქსში, როგორც წესი. პარატაქსს უპირისპირებენ ჰიპოტაქსს, მაგრამ სინამდვილეში ოპოზიცია მათ შორის არ არსებობს, ვინაიდან მათი ფუნქციები შეუთავსებელია: ჰიპოტაქსი გამოავლენს ერთმანეთის მომდევნო წინადაღებათა შინაარსობრივი დამოკიდებულების განსხვავებულ სახეებს. პარატაქსისათვის კი ეს ასპექტი არააქტიურია. პარატაქსის დანიშნულებაა, დაახასიათოს წინადადებათა მიმდევრობა არა იერარქიის თვალსაზრისით. არამედ განაწილებისა და კოორდინირების მიხედვით.
პარატაქსული წინადადებები კავშირიანი ან უკავშიროა (მხოლოდ ინტონაციით გამოხატული). კავშირად იხმარება მაერთებელი, მაპირისპირებელი, მაცალკევებელი კავშირები.
ლ. კვანტალიანი
ლიტერატურა
- შანიძე ა. ქართული ენის გრამატიკა, II, თბ.. 1957:
- დავითიანი ა. ქართული ენის სინტაქსი, I, თბ., 1973;
- კვაჭაძე ლ. თანამედროვე ქართული ენის სინტაქსი, თბ., 1990
