საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია

NPLG Wiki Dictionaries გვერდიდან
(სხვაობა ვერსიებს შორის)
გადასვლა: ნავიგაცია, ძიება
(ახალი გვერდი: '''საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია''' - [[მართლმადიდებლობ...)
 
(→‎საქართველოს ეკლესია გასაბჭოების შემდეგ)
 
(2 მომხმარებლების 23 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.)
ხაზი 1: ხაზი 1:
 
'''საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია''' - [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებელ]] [[ავტოკეფალია|ავტოკეფალურ]] [[ეკლესია|ეკლესიებს]] შორის ერთ-ერთი უძველესი ეკლესიაა, რომლის ოფიციალური სახელწოდებაა „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია“. ხშირად მას „ქართულ ეკლესიას“ უწოდებენ, თუმცა თვითგანსაზღვრებით იგი ტერიტორიული ცნებაა და არა ნაციონალური (ეროვნული).
 
'''საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია''' - [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებელ]] [[ავტოკეფალია|ავტოკეფალურ]] [[ეკლესია|ეკლესიებს]] შორის ერთ-ერთი უძველესი ეკლესიაა, რომლის ოფიციალური სახელწოდებაა „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია“. ხშირად მას „ქართულ ეკლესიას“ უწოდებენ, თუმცა თვითგანსაზღვრებით იგი ტერიტორიული ცნებაა და არა ნაციონალური (ეროვნული).
  
−
სმეის კანონიკური ველი მოიცავს [[საქართველო|საქართველოს]], მისი [[ეპარქია|ეპარქიები]] მოქმედებს თურქეთის, სომხეთის, აზერბაიჯანის (საინგილოს) ტერიტორიაზე და დასავლეთ ევროპაში მისი იურისდიქცია ამჟამად, პოლიტიკური ვითარების გამო, ვერ ვრცელდება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის გარკვეულ ნაწილში.
+
სმეის კანონიკური ველი მოიცავს [[საქართველო|საქართველოს]], მისი [[ეპარქია|ეპარქიები]] მოქმედებს [[თურქეთი|თურქეთის]], [[სომხეთი|სომხეთის]], [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] (საინგილოს) ტერიტორიაზე და დასავლეთ [[ევროპა|ევროპაში]] მისი იურისდიქცია ამჟამად, პოლიტიკური ვითარების გამო, ვერ ვრცელდება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის გარკვეულ ნაწილში. საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს სმეს ისტორიულ როლს, ხოლო საქართველოს სახელმწიფოს მხოლოდ მასთან აქვს დადებული კონსტიტუციური შეთანხმება, რომელიც კონსტიტუციის ტოლფარდ საკანონმდებლო დოკუმენტად არის მიჩნეული.
−
საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს სმეს ისტორიულ როლს, ხოლო საქართველოს სახელმწიფოს მხოლოდ მასთან აქვს დადებული კონსტიტუციური შეთანხმება, რომელიც კონსტიტუციის ტოლფარდ საკანონმდებლო დოკუმენტად არის მიჩნეული.
+
  
 
ბოლო მონაცემებით სმეს წევრთა რიცხვი დაახ. 4 მილიონია.
 
ბოლო მონაცემებით სმეს წევრთა რიცხვი დაახ. 4 მილიონია.
  
−
====I-V საუკუნეები====
+
====ისტორია====
−
უძველესი ქართული წერილობითი წყაროების ცნობებით, საქართველოში [[ქრისტიანობა]] მის სათავეებს უკავშირდება. ქართველმა [[ებრაელები|ებრაელებმა]] საქართველოში ჩამოიტანეს ქრისტიანული სამყაროს ერთ-ერთი უმთავრესი რელიკვია - ქრისტეს [[კვართი]], რომელიც დამარხულია მცხეთაში, ძელი ცხოველის ძირში.
+
=====სათავეებთნ=====
 +
არსებობს გადმოცემა: როდესაც მოციქულებმა წილი იყარეს, ვის სად უნდა ექადაგა, ივერთ მხარე ღვთისმშობელს ერგო. თუმცა, ღვთის განგებით, ჩვენს მიწაზე ფეხის დადგმა მას არ დასცალდა. მაცხოვარმა მოციქულები - [[ანდრია პირველწოდებული]] და [[სვიმონ კანანელი]] წარმოგზავნა. მათგან მეორემ ახალ ათონში ჰპოვა ძვალშესალაგი.
  
−
საქართველოში [[ანდრია პირველწოდებული|ანდრია პირველწოდებულისა]] და [[სვიმონ კანანელი|სიმონ კანანელის]] ქადაგებას მოწმობენ ძველი ქართული წყაროები, რომელთა მიხედვით სიმონ კანანელი აქვე აღესრულა და დაკრძალულია აფხაზეთში, ახალ ათონში. ძველი ქართული წყაროები გვამცნობენ აგრეთვე საქართველოში [[ბართლომე მოციქული|ბართლომე]] და [[მატათა მოციქული|მატათა მოციქულების]] ქადაგების შესახებ, ხოლო ტრადიცია მატათას საფლავს ქ. ბათუმის ახლოს, გონიოში მიუთითებს. ამავე წყაროების ცნობით, ანდრია პირველწოდებულმა საქართველოში ჩამოიტანა ხის ფიცარზე აღბეჭდილი ღვთისმშობლის ჩვილედი ხატი და აქ არის დაცული ღვთისმშობლის კვართი, ელია წინასწარმეტყველის ხალენი, მაცხოვრის ჯვრის ფიცარნი, სამსჭვალნი და სხვა რელიკვიები.
+
ამის შემდეგ საქართველოში [[ქრისტე|ქრისტეს]] მოძღვრება მოგზაურებს, ვაჭრებს და ტყვეებს შემოჰქონდათ. „[[ქართლის ცხოვრება|ქართლის ცხოვრებაში]]“ რევ მეფეზე ნათქვამია: „იყო [[წარმართი]], არამედ მოწყალე ქრისტეანეთა, რამეთუ სმენილ იყო მისდა მცირედ რაიმე [[სახარება]] უფლისა ჩვენისა [[იესო ქრისტე|იესუ ქრისტესი]], და აქვნდა რაიმე სიყვარული ქრისტესი“. ამის გამო მას „მართალი“ ეწოდა. უნდა ვიფიქროთ, რომ იმხანად, II - III საუკუნეებში, ჩვენს ქვეყანაში ქრისტიანთა თემები და ტაძრებიც არსებობდა. ამ ვარაუდს ზურგს არქეოლოგიური მასალა უმაგრებს.
  
−
უძველესი დროიდან დღემდე საქართველო თავს თვლის ღვთისმშობლის წილხვდომილ ქვეყნად, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას სამოციქულო ეწოდება, ხოლო მაცხოვრის კვართმა საქართველოს სამეფო დინასტიის, ბაგრატიონთა სამეფო ღერბის სიმბოლიკაში ცენტრალური ადგილი დაიმკვიდრა.
+
ასე რომ, განმანათლებელსა და მოციქულთასწორს - [[წმინდა ნინო|წმიდა ნინოს]] - საქართველოში ნოყიერი ნიადაგი დახვდა და ერის დიდი ნაწილი, სამეფო კართან ერთად, ქრისტეს რჯულზე მოაქცია. კონკრეტული თარიღის თაობაზე მეცნიერებაში სხვადასხვა თვალსაზრისი არსებობს: ყველაზე პოპულარულია [[ივანე ჯავახიშვილი]]ს ვარაუდი - 337 წელი.
  
−
უმთავრესი გზა [[ქრისტე|ქრისტეს]] სჯულის ქართველი ხალხისთვის გაცნობისა იყო საქართველოში უკვე ძვ. წელთაღრიცხვის VII საუკუნიდან ძლიერი ებრაული თემის არსებობა, რომელსაც თავის ისტორიულ სამშობლოსთან კავშირი არასოდეს გაუწყვეტია. ქრისტიანობის ცოდნას, ძველი ქართული წყაროების ცნობით, სამეფო სახლშიც შეუღწევია. ლეონტი მროველის მიხედვით, ქართლის მეცხრამეტე მეფეს, რევს გაგონილი ჰქონია ქრისტეს სახარების შესახებ და, თუმცა წარმართად დარჩენილა, მსხვერპლის შეწირვას მაინც ახალი სჯულით ბრძანებდა. ამის გამო უწოდა მას ისტორიამ რევ მართალი.
+
საეკლესიო წყაროების უმრავლესობასა და თანამედროვე ისტორიოგრაფიაში გამყარებულია აზრი, რომ აღმოსავლეთ საქართველოს, ე.ი. [[ქართლი]]ს ანუ ივერიის ეკლესია IV ს-იდან ანტიოქიის [[პატრიარქი|პატრიარქის]] იურისდიქციაში მოექცა, მაგრამ სულიერ - ზნეობრივი, ინტელექტუალური და თვით რიცხობრივ - მატერიალური ზრდა-განვითარების შედეგად V-ს-ის მეორე ნახევარში, [[ვახტანგ გორგასალი|ვახტანგ გორგასლი]]ს ზეობის დროს, შეიძინა თვითგამორკვევისა და საკუთარ საქმეთა დამოუკიდებლად გაძღოლის უნარი და ფაქტიურად გახდა [[ავტოკეფალია|ავტოკეფალური]]. ხსენებული მეფის თხოვნის საფუძველზე კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა აკურთხა და საქართველოში გამოგზავნა თორმეტი [[ეპისკოპოსი]], რომელთაც წინამძღვრობდა [[კათალიკოსი]] პეტრე, ეროვნებით ბერძენი. ქართლის კათალიკოსის კათედრა იყო და არის მცხეთის სვეტიცხოველი, რომელიც ნაკურთხია [[ქრისტეს თორმეტი მოციქული|12 მოციქულის]] სახელზე.
  
−
ნიკეის პირველ მსოფლიო კრებაში (325წ.) მონაწილეობდნენ ტრაპიზონის [[ეპისკოპოსი]] დამნუსი და პიტიუნტის (ბიჭვინთის) ეპისკოპოსი სტრატოფილოსი. დაბეჯითებით თქმა, რომ ისინი ბერძნული ახალშენების წარმომადგენლები არ იყვნენ, შეუძლებელია, მაგრამ ამ დროისათვის დასავლეთ საქართველოში ქრისტიანობა გავრცელებული ყოფილა.
+
ივერიის საკათალიკოსო, მსოფლიო ეკლესიის მაჯისცემის კვალად, საღვთისმეტყველო - დოგმატურ პოლემიკაში ჩაება. მას უნდა გამოეკვეთა სარწმუნოებრივი ორიენტაცია და განესაზღვრა აღმსარებლობითი კრედო. V-VI სს-ის [[ბიზანტია]] რელიგიური [[ომი|ომების]] ქარცეცხლში გაეხვია, რამაც გამოძახილი [[კავკასია|კავკასიაშიც]] ჰპოვა. ცხადია, ერთსულოვნებას არც აქ ჰქონდა ადგილი. ირანი [[მონოფიზიტობა|მონოფიზიტობას]] ახალისებდა, „ახალი რომი“ ანუ კონსტანტინოპოლი უფრო -[[დიოფიზიტობა|დიოფიზიტობას]] ანდა უნიატობას. ირკვევა, რომ მცხეთის საყდარმა კურსი ქალკედონის კრებისაკენ აიღო.
  
−
ქრისტიანობა სახელმწიფო სარწმუნოებად ქართლში გამოცხადდა არა უგვიანეს 337 წლისა, შესაძლოა, 326 წელს. ძველი ქართული საისტორიო ტრადიციით, ქართლი ქრისტიანობაზე მოექცა მოციქულთა სწორის, [[წმინდა ნინო|წმ. ნინო]] კაპადოკიელის ქადაგებისა და ღვაწლის შედეგად. საქართველოს პირველი ქრისტიანი მეფე და დედოფალი იყვნენ მირიანი და ნანა.
+
506 წელს სომხეთის ქ. დვინში შედგა სომეხთა, ქართველთა და ალბანელთა კრება. მასალები შემონახულია სომხურ ენაზე, საიდანაც ირკვევა, რომ საქართველოს დელეგაცია 24 ეპისკოპოსისაგან შედგებოდა. ხელმძღვანელობდა კათალიკოსი [[გაბრიელი]]. სომეხთა კრებულს სათავეში ედგა ბაბგენ კათალიკოსი. სხდომებსაც უმთავრესად ის თავმჯდომარეობდა. უკანასკნელი გამოკვლევები ცხადყოფს, რომ აღნიშნულმა კრებამ დაგმო [[ნესტორიანობა]] და მხარი დაუჭირა კეისარ ზენონის „ჰენოტიკონს“ („ერთობას“).
  
−
დაახლოებით ამავე ხანაში ხდება დასავლეთ საქართველოს გაქრისტიანებაც, რომელიც ამისათვის უკვე შემზადებული იყო ბერძნული ახალშენების გავლენით.
+
უეჭველია, ირანს ხელს აძლევდა, ბიზანტიის საპირისპიროდ, ანტიქალკედონური ორიენტაცია და, ჩანს, სომხეთისა და, ნაწილობრივ, [[ალბანეთი|ალბანეთის]] ეკლესიებმა, აღნიშნული ფორუმის შემდეგ, მის სურვილს გაუწიეს ანგარიში, რაც აისახა იმავე დვინის II საეკლესიო კრების განჩინებაში 551 წელს. სომეხი სამღვდელოების დიდი ნაწილი უკვე [[მონოფიზიტობა|მონოფიზიტობას]] მიემხრო. [[ქართველები|ქართველებისა]] კი - დიოფიზიტობას. გაცხარდა დავა - კამათი მეზობელ იერარქებს შორის. გადამწყვეტი სიტყვა კირიონ ქართლის კათალიკოსმა (599-614/16) თქვა. კირიონ (კირონ) პირველი მსოფლიო მასშტაბით საყურადღებო ფიგურაა. დაბადებულა ჯავახეთში სოფ. საკუტრიაში (საქურდიაში); აღზრდილა და განსწავლულა სომხეთსა და ბიზანტიაში; ზიარებია მეცნიერებისა და კულტურის მრავალ დარგს, მეტადრე - ღვთისმეტყველებას; აღზევებულა უმაღლეს სასულიერო რანგამდე და ინტელექტუალური კონტაქტი დაუმყარებია იმდროინდელი ცივილიზაციის კორიფეებთან. სომხური წყაროების მიხედვით, მცხეთის საყდარზე ასვლისთანავე მან ქალკედონის პოზიცია გამოხატა, რამაც დაძაბა ურთიერთობა სომხეთის ეკლესიის მესვეურებთან. ამას ადასტურებს „ეპისტოლეთა წიგნი“, რომელშიც შემონახულია მისი წერილები სომხეთის კათალიკოსებთან მოსესთან და აბრაამთან. მან ამხილა ადრესატები [[ერესი|ერესში]] და, სამწყსოსთან ერთად, შეწყვიტა ევქარისტიული კავშირი მათთან.
  
−
[[მცხეთა|მცხეთისა]] და მისი შემოგარენის ქრისტიანული ხანის ტოპონიმიკა მთლიანად იმეორებს ქრისტეს მიწიერი ცხოვრებისა და მოწამეობის წმინდა ადგილთა სახელწოდებებს ([[ბეთლემი]], [[გოლგოთა]], ამაღლების მთა, ბეთანია, გეთსიმანია), რაც დოკუმენტურად უჩვენებს საქართველოში ქრისტეს მცნების შემოსვლის გზას.
+
ასე რომ, VI I საუკუნის პირველ ათეულში კირიონ კათალიკოსის აქტიურობითა და წარჩინებულთა მხარდაჭერით ქართლში საბოლოოდ გაიმარჯვა დიოფიზიტობამ და ბიზანტიურმა ორიენტაციამ. ზოგჯერ კონკრეტულ თარიღსაც ასახელებენ - 607 წელი.
  
−
წყაროები ქართლში საეკლესიო მშენებლობის დასაწყისს ქრისტიანობის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადების პირველსავე დღეებს უკავშირებს. სახელდახელოდ აგებული ხის ეკლესიების გვერდით მალე დაიწყო ქვით მშენებლობა საბერძნეთიდან მოწვეული ოსტატების დახმარებით. მეფეთა ხელშეწყობით, და მთელი ხალხის მონაწილეობით აიგო სამთავროს, წუნდის, მანგლისის, წილკნისა და ბევრი სხვა ეკლესია. თავიდანვე განისაზღვრა ქართული საეკლესიო არქიტექტურის ორი ტიპი: ბაზილიკური და გუმბათოვანი.
+
ამ ფაქტმა განამტკიცა ქართველების ავტორიტეტი [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლურ]] სამყაროში და წრფელყო გზა დაწინაურებული მსოფლიოსაკენ, ჭეშმარიტი და სრულფასოვანი ავტოკეფალიისაკენ.
  
 +
=====ავტოკეფალია=====
 +
საქართველოს ეკლესიას სრულყოფილი და იურიდიული ავტოკეფალია ერთბაშად არ მოუპოვებია. ვახტანგ გორგასლის დროს ივერიის მწყემსმთავარმა - მთავარეპისკოპოსმა - შეიძინა ტიტული კათალიკოსისა, რაც მცხეთის საკათალიკოსოს სრულ დამოუკიდებლობას ჯერ კიდევ არ ნიშნავდა, თუმცა თვალსაჩინო ნაბიჯი იყო ამ გზაზე: კათალიკოსები, თუნდაც ბერძნები ყოფილიყვნენ, ანგარიშს უწევდნენ თავიანთ ხელმწიფეებსა და საკუთარი ეკლესიის საჭიროებას.
  
−
V საუკუნის მეორე ნახევარი საქართველოში ნიშანდებულია მძლავრი ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი ბრძოლით ირანის წინააღმდეგ და გაერთიანებისაკენ სწრაფვით, რომელიც ვახტანგ გორგასლის მეთაურობით გამარჯვებით დამთავრდა. პოლიტიკური გამარჯვება დაგვირგვინდა მნიშვნელოვანი საშინაო რეფორმებით. საქართველოს სამოციქულო ეკლესიაავტოკეფალურად გამოცხადდა. შეიქმნა თორმეტი საეპისკოპოსო, რომელთაც დაახლოებით 468 წელს სათავეში ჩაუდგა საბერძნეთიდან მოწვეული კათალიკოსი და მამათმთავარი პეტრე. ეკლესიამ სრული იერარქიული სტრუქტურა შეიძინა.
+
ასევე დიდმნიშვნელოვანი ფაქტები იყო შემდეგი: VI საუკუნის შუა წლებიდან საქართველოს კათალიკოსად ქართველთა დადგინება; VII საუკუნის დასაწყისში ქართლის კათალიკოსთა ქართლშივე ხელდასხმა; წმ. [[მირონი|მირონის]] მცხეთას მოხარშვა და ამ ფაქტის ოფიციალურად დადასტურება თეოფილაქტე პატრიარქის (741-751) მიერ მოწვეულ ანტიოქიის საეკლესიო კრებაზე.
  
−
ერთიანობას, თავისუფლებას, ეკონომიკურ აღორძინებასა და საეპისკოპოსოთა დაარსებას შედეგად მოჰყვა საქართველოში საეკლესიო კათედრალური არქიტექტურის შედევრების (ბოლნისი, ურბნისი) აგება. დაიბადა ორიგინალური ქართული საეკლესიო მწერლობა.
+
სრულყოფილი ავტოკეფალიის გზაზე საბოლოო სიტყვა მელქისედეკ კათალიკოსმა თქვა (XI ს-ის პირველი ნახევარი). მან თავი [[კათოლიკოს-პატრიარქი|კათალიკოს-პატრიარქად]] გამოაცხადა (ნაცვლად „კათალიკოს-მთავარეპისკოპოსისა“. ამ ტიტულს მისი წინამოადგილენი ატარებდნენ). ამ ფაქტთან დაკავშირებით ანტიოქიაში შედგა საგანგებო კრება, რომელმაც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის კანონიერება დასტურყო.
  
−
V საუკუნიდან ქართველი საეკლესიო მოღვაწეები უკვე ჩანან საერთაშორისო სარბიელზე. მაიუმის ეპისკოპოსმა პეტრე იბერმა (411-491) და მისმა თანამებრძოლმა იოანე ლაზმა [[იერუსალიმი|იერუსალიმში]] ააგეს ქართველთა მონასტერი და შექმნეს თეოლოგიური სკოლა. მეცნიერთა ერთი ნაწილი პეტრე იბერს თვლის არეოპაგიტული ლიტერატურის შექმნელად. დოგმატიკაში პეტრე იბერი ეძებდა [[მონოფიზიტობა|მონოფიზიტებისა]] და დიოფიზიტების გამაერთიანებელ ფორმულას, რომელიც, მოგვიანებით (VIIს.), [[მონოთელიტობა|მონოთელიტებმა]] გამოიყენეს.
+
იურიდიულ ავტოკეფალიას ანიჭებენ მხოლოდ იმ ეკლესიას, რომელიც მზადაა ამისათვის, ე.ი. შეუძენია უნარი საკუთარი პრობლემების დამოუკიდებლად მოწესრიგებისა, დგას რელიგიურად მართებულ პოზიციაზე და აკმაყოფილებს ინტელექტუალური, სულიერი და ზნეობრივი ცხოვრების ნორმებს. საქართველოს ეკლესიამ საქრისტიანოს შემატა წმიდა მოწამეთა, ღირს მეუდაბნოე მამათა და მართალთა რიცხვმრავალი დასი. ესენია: რაჟდენ პირველმოწამე, [[წმინდა შუშანიკი|წმიდა შუშანიკი]], ევსტათე მცხეთელი, [[აბიბოს ნეკრესელი]], [[აბო თბილელი|აბო ტფილელი]], კონსტანტი კახი, დავით და კონსტანტინე არგვეთელი მთავრები და მრავალი სხვანი, - ძველი, საშუალო საუკუნეებისა თუ ახალი დროისა, რომელთა ღვაწლი ცათა შინა ელვარებს. აღსანიშნავია ათცამეტი [[ასურელი მამები|სირიელი მამის]] მისია. მათ საქართველოს სხვადასხვა მხარეში საფუძველი ჩაუყარეს მონასტრებს, რომლებიც მალე კულტურისა და მწიგნობრობის კერებად იქცნენ.
  
−
====VI-VII  საუკუნეები====
+
საქართველოს ეკლესიამ ამოამორჩა და გამოკვება ქართული კულტურა, რომლის მიმართ განათლებული მსოფლიო დღეს დიდ ინტერესს იჩენს.
−
ამავე ხანებში ინტენსიური ხდება ქართველთა პილიგრიმობა წმიდა მიწისკენ. VI-VII საუკუნეთა მიჯნაზე გვაქვს დოკუმენტური ცნობები საქართველოს ეკლესიის იერარქების რომის პაპთან და იერუსალიმის პატრიარქთან სარწმუნოების საკითხებზე მიმოწერის შესახებ, აგრეთვე საქართველოს ეკლესიის [[კათოლიკოსი|კათალიკოსის]] მიერ წმინდა მიწის მოლოცვისა და იერუსალიმის პატრიარქთან პირადად შეხვედრის სურვილის შესახებ. პროკოპი კესარიელის ცნობით, იუსტინიანე კეისარს (525-565) განუახლებია მანამდე უკვე არსებული იბერთა მონასტერი იერუსალიმში.
+
  
−
ამ ეპოქის უშუალო ნაყოფია ქართული ჰაგიოგრაფიის დღეისათვის ჩვენთვის ცნობილი პირველი ნიმუში, ქართული მხატვრული აზროვნების შედევრი „შუშანიკის მარტვილობა“. ქართულ ენაზე უკვე თარგმნილი იყო ბიბლიური წიგნები და ლიტურგიკული პრაქტიკისათვის აუცილებელი სხვა ლიტერატურა. ქართველი მთარგმნელები იმთავითვე მისწვდნენ მთელს მაშინდელს ქრისტიანულ სამყაროს: ბერძნულ, ებრაულ, კოპტურ, სირიულ და სომხურ მწერლობას.
+
====დასავლეთ საქართველო====
 +
დასავლეთ საქართველოში, ეგრისის ანუ იგივე აფხაზეთის სამეფოში, [[ქრისტიანობა]] სახელმწიფო რელიგიად დაახლოებით იმავე დროს გამოცხადდა, როგორც აღმოსავლეთში, მაგრამ იქ ბიზანტიის ეკლესიური გავლენა მძლავრობდა და მღვდელმსახურება ბერძნულად აღესრულებოდა. ამ მხრივ სასიკეთო ძვრები VIII-IX საუკუნეებში მოხდა, როდესაც [[გრიგოლ ხანძთელი|გრიგოლ ხანძთელმა]] და მისმა თანამოღვაწეებმა სამონასტრო ტრადიცია აფხაზეთის სამეფოშიც განავრცეს. ასე ჩაეყარა საფუძველი ქართლისა და აფხაზეთის ეკლესიურ დაახლოებას, რასაც თან ახლდა ქართული საღვთისმსახურო ენის საზღვრების გაფართოება დასავლეთსა თუ ჩრდილოეთში, კავკასიონის ქედს მიღმა. ამის წყალობით კი გაიზარდა „ქართლის“ ანუ „საქართველოს“ ცნება, რაც აღნიშნა გიორგი მერჩულემ: „ქართლად ფრიადი ქვეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაი ყოველი აღესრულების“.
  
−
ქვეყანა პოლიტიკურად და იდეოლოგიურად მთლიანად იყო დაკავებული მაზდეანური ირანის აგრესიის მოგერიებით. ამიტომ არის V-VI საუკუნეები მდიდარი ქრისტიან მოწამეთა სახელებითა და მათ შესახებ დაწერილი ისეთი ორიგინალური თხზულებებით, როგორიც არის [[წმინდა შუშანიკი|შუშანიკის]], ევსტათი მცხეთელისა და აბიბოს ნეკრესელის მარტვილობები.
 
  
−
პირველად დოგმატურ პოლემიკაში ქართლის ეკლესია ჩაერთო დვინის 506 წლის საეკლესიო კრებაზე, რომელშიც ქართლიდან მონაწილეობდა 24 ეპისკოპოსი გაბრიელ მცხეთელის მეთაურობით. კრებამ მხარი დაუჭირა მონოფიზიტებისა და დიოფიზიტების შემარიგებელ პოლიტიკას იმპერატორ ზენონის „ჰენოტიკონის“ (482 წ.) საფუძველზე. მთელი VI საუკუნე ქართლისათვის არის პერიოდი შემარიგებლური პოზიციიდან აშკარა დიოფიზიტობისკენ სწრაფვისა. ბიზანტიელი ისტორიკოსი პროკოპი კესარიელი დიოფიზიტობას გულისხმობდა, როდესაც VI საუკუნის შუა ხანებში წერდა: ქართველები ქრისტიანობის წესებს ყველა იმ ხალხზე უკეთ იცავენ, ვინც ირანის იმპერიის გავლენის ქვეშ იმყოფებიანო.
+
საქართველოს ეკლესიას XIII -XIV საუკუნეებში ძნელბედობის ხანა დაუდგა, რადგან ქვეყნის დაქუცმაცებამ და გარეშეთა ძალადობამ მისი სხეულის სიმტკიცეც შეარყია. ბიზანტიის იმპერიის დაცემამ (1453) უარყოფითი კვალი საქართველოს ისტორიაზეც დატოვა. ამიერიდან ჩვენი ქვეყანა მაჰმადიანთა გარემოცვაში აღმოჩნდა. თუმცა XVII-XVIII საუკუნეებში საქართველოს ეკლესია მომძლავრდა და ღირსეულად განაგრძო ერის სულიერი და გონებრივი ცხოვრების საჭეთმპყრობლობის მისია. გაიზარდა მისი საერთაშორისო ავტორიტეტიც.  
  
−
VI საუკუნის პირველ ნახევარში უკვე გვაქვს პირდაპირი ცნობა ქართულ ენაზე [[ლიტურგია|ლიტურგიული]] და [[ბიბლია|ბიბლიური]] წიგნების არსებობის შესახებ. საბა განწმენდილის ანდერძით (532 წ.), საბაწმიდის ლავრაში ნებადართული იყო ქართულ ენაზე ლიტურგიის აღსრულება და „ახალი აღთქმის“ წიგნების კითხვა.
+
=====ავტოკეფალიის დაკარგვა=====
 +
მაგრამ ქართლ-[[კახეთი|კახეთის]] გაუქმების შემდეგ, 1811 წელს, [[რუსეთი|რუსეთის]] უწმიდესმა [[სინოდი|სინოდმა]], საერო ხელისუფლების ინიციატივით, თანადგომით და უშუალო ჩარევით, დაარღვია მსოფლიო საეკლესიო კრებათა რამდენიმე დადგენილება და ჩაიდინა არაკანონიერი აქტი: პეტერბურგში გაიწვია კათალიკოსი ანტონ მეორე, ნება არ დართო მას სამშობლოში დაბრუნებისა და საქართველოს უხუცესი ეკლესია შეიერთა. ჯერ აღმოსავლეთში, შემდეგ კი დასავლეთ საქართველოში მან კათალიკოსის კათედრა გააუქმა და მის ნაცვლად ეგზარქოსის თანამდებობა შემოიღო. პირველი ეგზარქი იყო ქართველი - მიტროპოლიტი ვარლამი (ერისთავი). დანარჩენი კი - რუსები, რომელთაც გზავნიდნენ პეტერბურგიდან. ისინი, მიუხედავად ზოგიერთი მათგანის პიროვნული ღირსებისა, ემსახურებოდნენ ველიკორუსულ პოლიტიკას.
  
−
VI საუკუნეში საქართველოში შემოდის [[ასურელი მამები|13 ასურელი მამა]] იოანე ზედაზნელის მეთაურობით და საფუძველი ეყრება სამონასტრო ცხოვრებას. ქართლი და კახეთი დაიფარება მონასტერთა ქსელით (ზედაზენი, დავითგარეჯა, ნეკრესი, წილკანი, შიომღვიმე და სხვ.). ასურელ მამათა შემოსვლას მოჰყვება ქალკედონიტობის (დიოფიზიტობის) გაძლიერება და ქართლი, კირონ ქართლის კათალიკოსის მეთაურობით, VII საუკუნის დამდეგს აშკარად აცხადებს თავის არჩევანს მართლმადიდებლობის სასარგებლოდ. ამ არჩევანმა [[კავკასია|კავკასიაში]] დიდი [[რელიგია|რელიგიური]] განხეთქილება გამოიწვია (604-609 წწ).
+
ასე წაერთვა ძველთუძველეს სამოციქულო ეკლესიას თვითმმართველობის უფლება, რასაც შედეგად ჩვენს ქვეყანაში სასულიერო ცხოვრების რეორგანიზაცია მოჰყვა. გააუქმეს თელავის სასულიერო სემინარია და სხვა ეროვნული სასწავლებლები; შეამცირეს [[ეპარქია|ეპარქიებისა]] და მონასტრების რიცხვი; ეკლესიებს ჩამოართვეს მამულები და გადასცეს ხაზინას, ხოლო მღვდლების რჩენა დააკისრეს ადგილობრივ მოსახლეობას; ზოგიერთ დიდ ტაძარში თითქმის დააკანონეს ჟამისწირვისა და [[ლოცვა|ლოცვის]] რუსულ, ე.ი. მრევლისათვის გაუგებარ ენაზე აღსრულება და სასულიერო ხელოვნების ყველა უბანზე გააბატონეს არაქართული სტილი, რამაც რელიგიური თვალსაზრისითაც არასასურველი ნაყოფი გამოიღო: თანამემამულეთა შორის განელდა სარწმუნოებრივი გრძნობა.
  
−
VI-VII საუკუნეთა მიჯნაზე, როდესაც ქართლში ირანელთა ზეწოლით მოშლილია სამეფო ხელისუფლება, ეკლესიის მეთაურობით ქვეყანა კვლავ ახერხებს გაერთიანებას, სასაზღვრო პროვინციებში, სადაც შერეული მოსახლეობა ცხოვრობდა, ქართულ ენაზე მღვდელთმსახურების დაკანონებას, რაც აქ მართლმადიდებლობის განმტკიცებას ნიშნავდა. არის ცნობები, რომელთა მიხედვით VII საუკუნის დამდეგს აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ეკლესიები ერთ სამწყსოს წარმოადგენენ.
+
რაც ვთქვით, ჭეშმარიტებაა, მაგრამ მაქსიმალიზმი არც ამ შემთხვევაში გვარგებს. დროა, აქვე ისიც ვთქვათ, რომ რუსეთის უწმიდესი სინოდის მძლავრობის ხანაში საქართველოს ეკლესიას, ავთან ერთად, მადლიც შეემატა. განმტკიცდა და ხორცი შეისხა ეროვნული და ეკლესიური მთლიანობის იდეამ: გამრთელდა [[ხიდი (არქიტექტურა)|ხიდი]] დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ანუ აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ეკლესიები ეგზარქატის ქვეშ, მაგრამ მაინც, გაერთიანდნენ; გამოიცა საეკლესიო მწერლობის არაერთი ძეგლი, განსაკუთრებით - ლიტურგიკული ტექსტები და, რაც მთავარია, რუსეთის სასულიერო სასწავლებლებში, სემინარიებსა და აკადემიებში, აღიზარდნენ საეკლესიო არქეოლოგიის პროფესიონალი მუშაკები, რომელთაც გამოამზევეს საქართველოს სულიერი საუნჯე და მისი ეკლესიის ადგილი ქრისტიანულ ცივილიზაციაში. ამ მხრივ პლატონ იოსელიანის, დიმიტრი ბაქრაძის, თედო ჟორდანიას, კირიონ, [[ამბროსი კათოლიკოს-პატრიარქი|ამბროსი]] და [[კალისტრატე კათოლიკოს-პატრიარქი|კალისტრატე]] კათალიკოსების და [[კორნელი კეკელიძე|კორნელი კეკელიძის]] დასახელებაც საკმარისია.
  
−
ეროვნული აღმავლობა არ დააყოვნებს თავისი შედეგის გამოვლენას კულტურაში და მცხეთის მახლობლად, წმიდა ნინოს მიერ აღმართული ჯვრის ადგილზე აიგება ქართული არქიტექტურის შედევრი - ჯვრის ტაძარი „მცველად ყოვლისა ქართლისა“. ესაა ცენტრალურგუმბათოვანი ნაგებობა, რომლის ინტერიერი თანაბარმკლავებიან ჯვარს გამოსახავს. ჯვრის ტაძრის ზუსტი ასლები აღიმართება, თითქმის ერთდროულად, აღმოსავლეთსა (ქართლში - ატენის სიონი, კახეთში - ძველი შუამთა) და დასავლეთ საქართველოში (ეგრისში - მარტვილი), როგორც მოწმობა საეკლესიო ერთიანობისა.
+
ავტოკეფალიის განახლების პრობლემა იყო რთული და წინააღმდეგობებით სავსე. აფხაზეთისა და ქართლის საკათალიკოსოების გაუქმების უსამართლობის მხილებას სიცოცხლე შესწირეს დოსითეოზ ქუთათელმა, ექვთიმე გაენათელმა და სხვებმა. საერო პირები - მეცნიერები და საზოგადო მოღვაწენი: ილია ჭავჭავაძე, [[ნიკო ნიკოლაძე]], [[აკაკი წერეთელი]], [[ნიკო მარი]], [[ალექსანდრე ცაგარელი]], [[ექვთიმე თაყაიშვილი]], [[ალექსანდრე ხახანაშვილი]], სერგი გორგაძე, თედო ჟორდანია, სარგის კაკაბაძე, ანტონ ნატროშვილი, [[თედო სახოკია]], იროდიონ სონღულაშვილი, [[ივანე ჯავახიშვილი]] და სხვანი თანამდგომნი იყვნენ იმ მოძრაობისა, რომელიც XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე გაააქტიურეს ქართველი სამღვდელოების მესვეურებმა: [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსებმა]] (შემდგომ - [[პატრიარქი|პატრიარქებმა]]) [[კირიონ II (საძაგლიშვილი)|კირიონმა (საძაგლიშვილმა)]] და [[ლეონიდე ოქროპირიძე (კათალიკოს-პატრიარქი)|ლეონიდემ]] (ოქროპირიძემ), [[არქიმანდრიტი|არქიმანდრიტმა]] (შემდგომ - პატრიარქმა) [[ამბროსი კათოლიკოს-პატრიარქი|ამბროსიმ (ხელაიამ)]], [[დეკანოზი|დეკანოზმა]] (შემდგომ - პატრიარქმა) [[კალისტრატე ცინცაძე (კათოლიკოს-პატრიარქი)|კალისტრატე ცინცაძე]]მ, [[კორნელი კეკელიძე]]მ (იმხანად დეკანოზმა) და სხვებმა. [[თაყაიშვილი ექვთიმე|ე. თაყაიშვილი]] იხსენებს: „... ბოლოს და ბოლოს გადავწყვიტეთ დიდი დემონსტრაცია მოგვეწყო და ავტოკეფალია მოგვეთხოვა. თან უნდა წაგვეღო [[ბაირაღი|ბაირაღები]] და პლაკატები წარწერით: „აღგვიდგინეთ ავტოკეფალია“. წამოიჭრა საკითხი: „ვინ უნდა გაძღოლოდა წინ ამ არაჩვეულებრივ დემონსტრაციას? ილიამ გვითხრა: თუ საჭიროა, მე წაგიძღვებითო“.
  
−
====VIII-X საუკუნეები====
+
====ავტოკეფალიის აღდგენა====
−
ფეოდალურ ურთიერთობათა განვითარებამ და არაბთა ბატონობამ VIII-X საუკუნეებში ქვეყანა კვლავ დაშალა რამდენიმე პოლიტიკურ ერთეულად, თუმცა ერთიანობის ხსოვნა არ წაშლილა ქართველთა პოლიტიკურ თუ რელიგიურ ცნობიერებაში. ეკლესიამ ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი ბრძოლის იდეოლოგის ფუნქციაც იკისრა. სწორედ ამ ხანებში შეიქმნა ეროვნული მარტიროლოგიური მწერლობის („აბიბოს ნეკრესელის მარტვილობა“, „აბო ტფილელის მარტვილობა“, „კონსტანტი კახის მარტვილობა“, „გობრონის მარტვილობა“) მთელი სერია.
+
1917 წელს [[თებერვლის რევოლუცია|თებერვლის რევოლუციის]] შემდეგ რუსეთის იმპერიაში გამოცხადდა სარწმუნოების თავისუფლება და საქართველოს ეკლესიასაც მიეცა შესაძლებლობა, განემტკიცებინა ავტოკეფალური მართვა-გამგეობა. იმა წლის 12 (ახ. სტ. 25) მარტს, კვირა დღეს, მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში თავი შეიყარა ათიათასზე მეტმა ქალმა და კაცმა. აქ იყვნენ საქართველოს მღვდელმთავრები: ლეონიდე, გიორგი, ანტონი და პიროსი, თბილისის ქართველი სამღვდელოება, დეპუტატები ჩვენი ქვეყნის ყველა კუთხიდან. ერთი სიტყვით, - სრულიად საქარველო. „განიცადენზე“ ეპ. ლეონიდემ წარმოთქვა სიტყვა და გამოთქვა სიხარული, რომ ამიერიდან საქართველოს ეკლესია დაიწყებს ახალ ცხოვრებას, ავტოკეფალურს და თავისუფალს. ნაწირვებს ტაძრის [[გალავანი|გალავანში]] გადაიხადეს სამადლობელი [[პარაკლისი]] იმის გამო, რომ რუსეთში დაემხო თვითმპყრობელობა და დამყარდა თავისუფლება. შემდეგ სამღვდელოება და ხალხი ისევ შევიდა ტაძარში, სადაც მოიხსენიეს საქართველოს უკანასკნელი მეფენი: [[ერეკლე მეორე]] და გიორგი მეცამეტე; უგალობეს „მრავალჟამიერი“ საქართველოს ეკლესიის თავისუფლებისათვის მებრძოლთ: ეპისკოპოსებს - კირიონსა და დავითს, არქიმანდრიტ ამბროსის, რომლებიც სინოდის მიერ იყვნენ დასჯილნი უსამართლოდ. ბოლოს კი წაიკითხეს ოქმი, რომ
  
−
როდესაც ხატმებრძოლეობამ აღმოსავლური ქრისტიანული სამყარო მოიცვა, საქართველო ერთადერთ ქვეყნად დარჩა, რომელსაც ეს წვალება არ შეხებია. წყაროთა ცნობით, გუთების მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი იოანე საქართველოში ჩამოდის ეპისკოპოსად ხელდასასხმელად, ვინაიდან ბიზანტიურ სამყაროში ამ აქტის კანონიერი აღმსრულებელი აღარ ჩანდა (VIII ს.). სწრაფად ვითარდება ხატმწერლობა (რასაც მნიშვნელოვნად უწყობდა ხელს მოციქულთა მიერ შემოტანილი და კონსტანტინე დიდის მიერ გამოგზავნილი [[ხატი|ხატების]] თაყვანისცემის ტრადიცია), მონუმენტური ფერწერა (ატენის სიონის ძველი ფენა), [[მოზაიკა|მოზაიკის]] (ბიჭვინთის, წრომის), ბარელიეფის (მცხეთის ჯვარი, ატენის სიონი), ქვა-ჯვარებისა (ხანდისი) და ტიხრული მინანქრის (მარტვილის კარედი, ხახულის კარედის ადრეული დეტალები) ხელოვნება.
+
:1) ამ დღიდან, ე.ი. 12 მარტიდან, გრძელდება საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია;
 +
:2) დროებით, კათალიკოსის არჩევამდე, ეკლესიის გამგედ ინიშნება [[გურია]]-ოდიშის ეპისკოპოსი ლეონიდე და
 +
:3) საქართველოს ეკლესიის მმართველობა ევალება აღმასრულებელ კომიტეტს, რომელშიც შედიან როგორც სასულიერო, ისე საერო პირები.
  
−
ამავე პერიოდში არ შეწყვეტილა საეკლესიო არქიტექტურის განვითარება. საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში აშენდა ისეთი მნიშვნელოვანი ძეგლები, როგორიცაა სამშვილდის სიონი (777 წ.), გურჯაანისა და ვაჩნაძიანის ყველაწმინდა (VIII ს.), ბიჭვინთისა და მოქვის კათედრალები, ხანძთის, ოპიზისა და სხვა ეკლესიები.
+
ამ აქტის საფუძველზე აღდგა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია. კათალიკოს - პატრიარქად აირჩიეს ეპისკოპოსი კირიონი, ცნობილი მკვლევარი და საზოგადო მოღვაწე, რომელმაც არაერთგზის იწვნია უსამართლობის სუსხი და მოწამებრივად აღესრულა 1918 წლის 13 ივლისს საზაფხულო რეზიდენციაში - მარტყოფში. ეს ტრაგედია დღემდე ბურუსითაა მოცული.
  
−
IX საუკუნის მეორე ნახევრიდან იწყება საქართველოს პროვინციებში სამეფო ხელისუფლების აღდგენა ბაგრატიონთა სახლის მეთაურობით. საგვარეულო ლეგენდა ბაგრატიონებს წარმოშობით ბიბლიურ მეფე [[დავითი|დავითთან]] აკავშირებს და ამით ხაზს უსვამს საქართველოს კავშირს წმინდა მიწასთან, ქრისტიანობის სათავეებთან.
+
რუსეთის უწმიდესი სინოდი დამოუკიდებლობის დეკლარაციას მტრულად შეხვდა. მან საქართველოს იერარქია მადლმოკლებულად გამოაცხადა და მორწმუნეებს მოუწოდა: არ მიეწვიათ ქართველი „ავტოკეფალისტი მღვდლები“ საეკლესიო წესებზე, არ მიეღოთ მათგან ლოცვა-კურთხევა, არ შესულიყვნენ ქართულ ეკლესიებში, თორემ „უსათუოდ მოხვდებოდნენ ჯოჯოხეთში“. ნაეგზარქოსალმა პლატონმა, რომელიც, თუმცა დიდად აფასებდა ქართულ კულტურას, მოსკოვის საეკლესიო კრებაზე განაცხადა: ქართველები გადაუდგნენო [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლობას]].
  
−
X საუკუნე აღბეჭდილია საქართველოს სამეფო-სამთავროების ბრძოლით ერთიანობისათვის. ეკლესიის წიაღში ყალიბდება ფორმულა, რომელმაც უნდა გააერთიანოს ქვეყანა: საქართველოა იქ, სადაც წირვა-ლოცვა ქართულ ენაზე აღესრულება. ქართველისა და მართლმადიდებელი ქრისტიანის ცნება კავკასიელთა ცნობიერებაში უკვე ემთხვევა ერთმანეთს.
+
შედარებით რბილი პოზიცია დაიკავა დროებითმა, ე.წ. კერენსკის მთავრობამ. მან ცნო ჩვენი ეკლესიის ავტოკეფალური უფლებები, მაგრამ ეროვნული ეკლესიის დონეზე. ეს შემდეგს ნიშნავს: საქართველოს საკათალიკოსოს მრევლად ცხადდებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ქართველი ეროვნების მართლმადიდებელი. დანარჩენი კი, საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები (რუსი, ბერძენი, [[აფხაზები|აფხაზი]], ოსი თუ სხვა) - რუსეთის სამწყსოდ. მათთვის უწმინდესმა სინოდმა დააწესა [[კავკასია|კავკასიის]] [[მიტროპოლიტი|მიტროპოლიტის]] თანამდებობა, რომლის რეზიდენცია [[თბილისი|თბილისში]] უნდა ყოფილიყო. ამ პროექტის რეალიზაციის შემთხვევაში საქართველოში ორი მართლმადიდებელი ეკლესია იმოქმედებდა: ერთი ქართველებისათვის, მეორე- არაქართველებისათვის. ამ მოვლენას ეწოდება ფილეტიზმი, რაც, ვიმეორებთ, ეკლესიების ტომობრივ დაყოფას და ორგანიზებას ნიშნავს. მას ქაოსი შეაქვს ეროვნებათა ურთიერთობაში და ეწინააღმდეგება ქრისტეს მოძღვრების სულისკვეთებას.
  
−
ქართული ლიტურგიკა ამ დროისათვის ჯერ კიდევ იერუსალიმურ ტრადიციებს ეყრდნობა. ამის მაჩვენებელია იაკობის „ჟამის წირვის“ არქაული რედაქციების გავრცელება საქართველოში და მის გარეთ ქართულ სამონასტრო ცენტრებში, ე.წ. „ხანმეტი ლექციონარი“, რომელიც ჩვენამდე მოღწეულ ლექციონართაგან უძველესი (V ს-ის I ნახ.) უნდა იყოს, „იერუსალიმის ლექციონარი“, „კურთხევანი“, „უძველესი იადგარის“ მრავალი ნუსხა, ჰომილეტური კრებული „მრავალთავი“, რომელთაც შემოგვინახეს ადრეული ქრისტიანული პრაქტიკის ამსახველი ძეგლები. საბოლოოდ ჩამოყალიბდა ერთიან კრებულად ჩვენამდე მოღწეული პირველი ქართული საისტორიო თხზულება „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“, რომელშიც ასახულია საქართველოს ისტორია დასაბამიდან VII სმდე, ქრისტიანობის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადებაზე აქცენტით.
+
ეკლესია არ შეიძლება ნაციონალური იყოს. საქართველოს პირველმა საეკლესიო კრებამ 1917 წლის სექტემბერში კატეგორიულად დაგმო ეს იდეა და ხაზი გაუსვა საქართველოს ეკლესიის ტერიტორიულ ავტოკეფალიას, რომ მის მრევლად ითვლება ყველა მართლმადიდებელი, ვინც ჩვენი ქვეყნის საზღვრებს შორის სახლობს.
  
−
საქართველოს გაერთიანებამდე დასავლეთ საქართველოში შეიქმნა აფხაზეთის (ბიჭვინთის) საკათალიკოსო, ტაძრით ბიჭვინთაში. იგი იერარქიულად სრულიად საქართველოს პატრიარქს დაექვემდებარა და დაასრულა ძველი ლაზიკის სამიტროპოლიტოს ბიზანტიის იურისდიქციიდან გამოსვლის პროცესი.
+
რუსეთის ეკლესიის ზეგავლენით თავიდან სხვა საპატრიარქოებიც არ ადასტურებდნენ ჩვენი ავტოკეფალიის იურიდიულ უფლებას, რადგან ფიქრობდნენ, რომ ქართველებმა ისარგებლეს შემთხვევით,- რუსეთის იმპერიის ავადმყოფობით, ე.ი. გაკომუნისტებით და „უმადური შვილების მსგავსად ხელი აღმართეს“ მასზე.
  
−
გაერთიანება დასრულდა თუ არა (X-XI ს.ს.-ის მიჯნა), კვლავ საქართველოს ეკლესიამ შეიმუშავა ქვეყნის სახელწოდება „საქართველო“ და პირველმა გამოიყენა იგი რუისურბნისის საეკლესიო კრების (1105 წ.) აქტებში.
+
ასე რომ, XX ს-ის 20-30-იანი წლები საქარათელოს ეკლესიისათვის ყოველმხრივ მძიმე იყო. მეტადრე ანტირელიგიური კამპანიის ბობოქრობის გამო, რაც გამოიხატებოდა საერო და სასულიერო პირების დევნაში, მათგან ზოგიერთის დაპატიმრებასა და ფიზიკურ ლიკვიდაციაში, ტაძრების დაკეტვასა და დანგრევაში, მორწმუნეთა შეურაცხყოფაში. იმართებოდა შემდეგი სახის „ანტირელიგიური პროცესები“: „ბეზბოჟნიკები“, იგივე კომკავშირლები, სიცილ-კისკისით დადიოდნენ [[ქუჩა]]-ქუჩა ჯგუფ - ჯგუფად; დაატარებდნენ [[ჯვარი|ჯვრებს]], [[ხატი|ხატებს]], ბაირაღებს და სხვა საეკლესიო საგნებს; გადაიცვამდნენ [[ანაფორა|ანაფორებს]], [[მანტია|მანტიებს]]; იხურავდნენ კუნკულ-ბარტყულებს; შეხინტრიცდებოდნენ ეკლესიებში, ოხუნჯობდნენ, მღვდლებს წვერს აკრეჭდნენ და ა.შ.
−
საქართველოში აღზრდა-განათლების კერების ფუნქციას ეკლესია-მონასტრები ასრულებდნენ. ცნობილია ხანძთის სამონასტრო სკოლა (IX ს.) და ის საგნები, რომლებიც აქ ისწავლებოდა: საღმრთო წერილი, გალობა, უცხო ენები, საეკლესიო მამათა სწავლანი, საერო ფილოსოფია. ჩვენამდე მოაღწია, ე.წ. „შატბერდულმა კრებულმა“ (X სის 60-70-იანი წწ.), რომელში შეტანილი თხზულებები მოიცავენ მაშინდელი ცოდნის ყველა დარგს.
+
  
 +
ასეთ ვითარებაში მოძღვართა დიდმა ნაწილმა, ნებსით თუ უნებლიეთ, მიატოვა მრევლი. ზოგმა სახალხოდ გმო ღმერთი და სარწმუნოება. ზოგიც გაუკკღმართებული რჯულის - ცრუმორწმუნეობის - ჭაობში ჩაიძირა. გაწყვიტა მეტროპოლიასთან კავშირი და დაიწყო საეკლესიო წესების თვითნებურად შესრულება, სისხლიანი მსხვერპლის შეწირვა და ჯადოსნობაც კი. ამ მოვლენამ სერიოზულ მასშტაბს მიაღწია, რამაც შეაშფოთა მართალი სარწმუნოების ჭირისუფლები.
  
−
ქართული სკრიპტორიუმების ჩამოყალიბებამ ჩვენში (ტაოკლარჯეთი, კუხეთი) და უცხოეთის ქართულ მონასტრებში (პალესტინა, სირია, მცირე აზია) საფუძველი დაუდო ხელნაწერი წიგნის გაფორმების მაღალ ხელოვნებას, ერთმანეთისაგან განსხვავებულსა და დახვეწილ კალიგრაფიას. X საუკუნემდე საქართველოში საწერ მასალად იყენებდნენ პერგამენტს (საქართველოს გარეთ, იშვიათად, პაპირუსსაც). ამ ხანებიდან ჩვენამდე მოღწეულია ბრწყინვალე მინიატურებით შემკული ადიშისა (897 წ.) და ჯრუჭის I (940 წ.) ოთხთავები.
+
====საქართველოს ეკლესია გასაბჭოების შემდეგ====
 +
გაღრმავდა კონფრონტაცია სახელმწიფოსთან. საქართველოს ეკლესიის იერარქებმა დაგმეს 1921 წლის 25 თებერვალს დემოკრატიული რესპუბლიკის ძალდატანებით გასაბჭოების ფაქტი. კათალიკოს-პატრიარქმა ამბროსიმ 1922 წელს მემორანდუმით მიმართა გენუის კონფერენციას და მოითხოვა სამწყსოს ტერიტორიიდან საოკუპაციო [[ჯარები|ჯარების]] გაყვანა. ამ ნაბიჯს მთავრობის რადიკალური რეაქცია მოჰყვა: 1923 წლის იანვარში დააპატიმრეს უწმიდესი მღვდელმთავარი და საკათალიკოსო საბჭო სრული შემადგენლობით. ეს საქართველოს ეკლესიის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული ფურცელია. ბრალდებულნი 1924 წლის მარტში გაასამართლეს. სამსჯავრო ანტისაეკლესიო ისტერიის ქვეშ მიმდინარეობდა. რევოლუციონერი მუშები სასამართლოს წინ აწყობდნენ მანიფესტაციებს; ყვიროდნენ: „ძირს ამბროსი!“, „ძირს შენიღბული კონტრრევოლუცია!“ და „ხალხის მტრების“ დახვრეტას მოითხოვდნენ. კათალიკოსის „საბოლოო სიტყვის“ წერილობითი ვარიანტი (ჟურნ. „მნათობი“, 1988, N10) ცხადყოფს ავტორის პრინციპულობას, ტაქტს, დიპლომატიას და განათლებას. მართალია, მან აღიარა, რომ მსოფლიო კონფერენციაზე გაგზავნილმა წერილმა სასურველი ნაყოფი ვერ გამოიღო, მაგრამ მოცემულ სიტუაციაში ეკლესიის მწყემსს სხვაგვარად მოქცევის უფლება არ ჰქონდა... თავი დამნაშავედ ბრალდებულთაგან არც ერთმა არ ცნო. ხალხის მეხსიერებამ მამათმთავრის სიტყვები შემოინახა: „'''ჩემი სული ღმერთს ეკუთვნის, გული - საქართველოს, ლეში კი, სადაც გსურთ, იქ ჩააგდეთ!'''“
  
−
X საუკუნემდე საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია პალესტინურ ანუ იერუსალიმის (მაცხოვრის საფლავის) რედაქციის ტიპიკონს იყენებდა. ჩვენამდე მოღწეულია ამგვარი ტიპიკონის VII საუკუნის რედაქციის ტექსტი. IX საუკუნიდან უკვე დადასტურებულია საქართველოს მონასტრებში ადგილობრივი, ე.წ. [[ქტიტორი|ქტიტორული]] ტიპიკონების (ილარიონ ქართველის, გრიგოლ ხანძთელის) გამოყენება, რომელსაც მონასტერს მათი დამაარსებელნი უწესებდნენ.
+
სასულიერო უწყებაში პოლიტიკურმა განხეთქილებამ იჩინა თავი. ჩვენში, რუსეთის მსგავსად, ჩამოყალიბდა ე.წ. „ცხოველი ეკლესია“, რომელსაც ეპისკოპოსები ქრისტეფორე (ციცქიშვილი) და დავითი (კაჭახიძე) მეთაურობდნენ. ისინი მორწმუნეთა დევნის ძირითად მიზეზად მიიჩნევდნენ ეკლესიის მმართველი საბჭოს ანტისახელმწიფოებრივ კურსს და ამბობდნენ: ჩვენ მხოლოდ [[ათეიზმი|ათეიზმში]] არ ვეთანხმებით კომუნისტებს; სხვა მხრივ კი მათი იდეები თანხვდება ქრისტიანობასო. ამგვარად მოაზროვნე სასულიერო პირებმა და მათმა თანამეინახე მრევლმა 1926 წლის 26-27 დეკემბერს ქუთაისში მოიწვიეს ყრილობა და კათალიკოსის „ანტისაბჭოური პლატფორმა“ გაამათრახეს; შეიმუშავეს [[ეპისტოლე]], რომლის სტრიქონებს შორის იგრძნობა მოხუცი მწყემსმთავრის წუთისოფლიდან მალე გასვლის სურვილი. კათალიკოსი რამდენიმე თვის შემდეგ გარდაიცვალა და მმართველობის სადავეებს პროსაბჭოური ფრაქცია დაეპატრონა კათალიკოს - პატრიარქ ქრისტეფორეს მეთაურობით. მისმა პოლიტიკამ, რაც ექსპერიმენტს ჰგავდა, კრახი განიცადა. იმხანად საბჭოთა კავშირში ეკლესიების ნგრევა-აწიოკებამ, მასობრივი კოლექტივიზაციის პარალელურად, ყოველგვარ ზღვარს გადააბიჯა. მას რელიგიურ ლიდერთა უკიდურესად ოპორტუნისტული პოლიტიკაც კი ვეღარ აოკებდა. 1934 წელს საქართველოს ტერიტორიაზე მართლმადიდებელი სამრევლოების რიცხვი 15-ს არ აღემატებოდა. დალუქეს ჩვენი ქვეყნის [[ემბაზი]] - სვეტიცხოველი; სამების დედათა მონასტრის ტაძარში წირვა-ლოცვა აკრძალეს, რის გამოც მონაზვნებმა [[ტრაპეზი]] სარდაფში გამართეს; დაკეტვის საფრთხე დაემუქრა სიონს. კათალიკოს - პატრიარქმა კალისტრატე ცინცაძემ საგანგაშო მდგომარეობა გამოაცხადა და ოფიციალური თხოვნით მიმართა [[სტალინი იოსებ|სტალინს]]; აღიარა: „საქართველოს ეკლესიის კარს მოსდგომია ისეთი განსაცდელი, რომელსაც შეუძლია სავსებით მოუღოს მას ბოლო სულ მოკლე ხანში„... ფეხზე დადგა ინტელიგენცია, რის გამოც საქართველოს საპატრიარქოს ანულირების კურსი გაჭიანურდა. ამასობაში დაიწყო ომი. საბჭოთა მთავრობას იდეოლოგიურ [[ფრონტი|ფრონტზე]] სიტუაციის გამწვავება ხელს აღარ აძლევდა და მისი პოლიტიკაც მოქალაქეთა სინდისის მიმართ ერთი შეხედვით ლოიალური გახდა.
  
−
ბერძნულიდან ქართულ ენაზე ჰიმნოგრაფიული ტექსტები პირველად პალესტინის სამონასტრო კერებში ითარგმნა V-VII საუკუნეებში. თანდათან ამ ჰიმნებმა თავი მოიყარეს უნიკალურ კრებულში, რომელიც სამეცნიერო ლიტერატურაში ცნობილია „უძველესი იადგარის“ სახელით. ამ კრებულმა შემოინახა ისეთი ლიტურგიკული ძეგლები, რომელთა დედნებს ჩვენამდე არ მოუღწევია. მიქაელ მოდრეკილმა X საუკუნეში შექმნა უნიკალური კრებული (978-988 წწ.), რომელშიც თარგმნილ ტექსტებთან ერთად (ანდრია კრიტელის, კოზმა იერუსალიმელის, იოანე დამასკელისა და სხვ.) შევიდა ორიგინალური ქართული ძეგლებიც (მიქაელ მოდრეკილის, იოანე მტბევარის, იოანე მინჩხის, გიორგი მერჩულესი და სხვ.). კრებული ნევმირებულია (აქვს სანოტო ნიშნები), ერთვის ლიტურგიკული შენიშვნები და წარმოადგენს კალიგრაფიული ხელოვნების შედევრს. იგი, როგორც ჩანს, იყო ლიტურგიკული გალობის სახელმძღვანელო.
+
კათალიკოს-პატრიარქი კალისტრატე, სხვა კონფესიების ლიდერებთან ერთად, ანტიფაშისტური ფრონტის მხარეზე დადგა, რის შედეგადაც საბჭოთა მთავრობამ ეკლესიას ბეგარა შეუმსუბუქა და შეწყვიტა აშკარა რეპრესიები. მორწმუნეებმა ოდნავ ამოისუნთქეს.
  
−
დოგმატურ-პოლემიკური ძეგლების შექმნა საქართველოში დაიწყო კავკასიაში მომხდარი დიდი საეკლესიო განხეთქილების შემდეგ საქართველოს ეკლესიის მიერ აღებული მართლმადიდებლური კურსის დასასაბუთებლად და განსამტკიცებლად. მართალია, ამ ხანებში უკვე ითარგმნება პოლემიკური თხზულებები მაშინ არსებული მწვალებლობების წინააღმდეგ ([[არიანელობა|არიანობა]], [[ნესტორიანობა |ნესტორიანობა]], [[მონოთელიტობა]] და სხვ.), მაგრამ წამყვანი მაინც არის პოლემიკა მონოფიზიტურ ეკლესიებთან (ძირითადად, სომხურთან).
+
გაჯანსაღდა ვითარება საერთაშორისო არენაზეც. 1943 წელს აღდგა ძმური ურთიერთობა საქართველოსა და რუსეთის ეკლესიებს შორის. დამყარდა კავშირი სხვა მართლმადიდებელ თუ არამართლმადიდებელ ეკლესიებთან, საერთაშორისო რელიგიურ ორგანიზაციებთან, კერძოდ - ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსთან (1962 წლიდან), ევროპის ეკლესიათა კონფერენციასთან, ქრისტიანთა სამშვიდობო კონფერენციასთან, ბიბლიის თარგმნის ინსტიტუტთან და ბოლოს, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია იურიდიულად დაამოწმა კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქმა და მისმა სინოდმა 1990 წლის 3 მარტს საგანგებო განჩინების თანახმად, რომლის ტექსტი ([[სიგელი (საბუთი)|სიგელი]]) საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქს - უწმიდესსა და უნეტარესს [[ილია II|ილია მეორ]]ეს გადაეცა.
  
−
ბერძნულიდან თარგმნილ ტრაქტატებთან ერთად, იქმნება ორიგინალური თხზულებებიც. აღსანიშნავია არსენ საფარელის ისტორიულ-პოლემიკური ტრაქტატი „განყოფისათჳს ქართლისა და სომხითისა“ (XXI სს.). მასში გააზრებულია საეკლესიო განხეთქილების წინამავალი პროცესი და მისი შედეგები, გარკვეულია ამ განხეთქილების ისტორიული საფუძვლები და ობიექტური კანონზომიერებანი, რომელთაც განაპირობეს კონფლიქტის სუბიექტური მხარე.
+
====საქართველოს ეკლესია თვისუფალ საქართველოში ====
 +
პერესტროიკის ხანიდან, როდესაც ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა გააქტიურდა, სასულიერო და საერო საზოგადოების გარკვეულ კატეგორიას ეკლესიურ-ნაციონალური და ეკლესიურ-რიგორისტული, ე.ი. ულტრაკლერიკალური ემოციები, ფიქრები თუ იდეები მოეძალა. ამ იდეებს მხარი პოლიტიკურმა პარტიებმაც აუბეს და საქართველოში რეალურად ანტიეკუმენური ფრონტი შეიქმნა. კათალიკოს-პატრიარქმა და უწმიდესმა სინოდმა დააკმაყოფილეს რადიკალურად განწყობილი პირების მოთხოვნა და 1997 წლის 20 მაისს გამოიტანეს დადგენილება, რომლის თანახმად საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსა და ევროპის კონფერენციის რიგები დატოვა. განხეთქილებას, რომლის წინაშეც მაშინ საქართველოს ეკლესია იდგა, საფუძველი გამოეცალა და ეს საფრთხე თავიდან იქნა აცილებული, მაგრამ პრობლემები მაინც დარჩა. რადიკალებს ეკუმენისტობად არა მარტო ეკუმენურ ორგანიზაციებში გაწევრიანება მიაჩნიათ, არამედ იმ ეკლესიებთან [[ევქარისტია|ევქარისტიული]] კავშირიც, რომლებიც ეკუმენურ მოძრაობაში არიან ჩაბმული და სხვადმადიდებლების მხარდამხარ ლოცვებზე უარს არ ამბობენ. თუ ამ პოზიციას გავიზიარებთ, მოთხოვნა, რომ საქართველოს საპატრიარქომ [[ეკუმენიზმი|ეკუმენიზმის]] მხარდამჭერ ეკლესიებთან სარწმუნოებრივი კავშირი გაწყვიტოს, ლოგიკურად აღიქმება. ამის მიუხედავად საქართველოს საპატრიარქომ, თუმცა ოფიციალურად ანტიეკუმენური ორიენტაცია გამოხატა, ეკუმენიზმის არმგმობ ეკლესიებთან ლოცვითი თანაზიარება შეინარჩუნა. რამდენიმე საეკლესიო თემმა, უფრო სწორად, - სამღვდელოთა და საეროთა ჯგუფებმა ამ ფაქტის მიმართ აღშფოთება ვერ დაფარეს და საქართველოს საპატრიარქოს იურისდიქციიდან გავიდნენ. ასე რომ, მასშტაბით მცირე [[სქიზმა]] მაინც მოხდა.
  
−
====XI-XIV საუკუნეები====
+
ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლი საქართველოს კონსტიტუციითაც აღიარებულია, რაც ფაქტობრივად სახელმწიფოში ამ ეკლესიის იურიდიულ პრიორიტეტზე მიანიშნებს. კონსტიტუციაში აგრეთვე აღნიშნულია (თავი 1, მუხლი 9), რომ სახელმწიფო „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან“ ურთიერთობას კონსტიტუციური რანგის შეთანხმებით (ხელშეკრულებით, კონკორდანტით) არეგულირებს. ეს „შეთანხმება“ საქართველოს პრეზიდენტისა და კათალიკოს-პატრიარქის მიერ ხელმოწერილ იქნა მცხეთაში, სვეტიცხოვლის ტაძარში, 2002 წლის 14 ოქტომბერს, ცხოველმყოფელი სვეტის ხსენების დღეს, და დამტკიცებულ უწმიდესი სინოდისა და პარლამენტისაგან.
−
XI-XIII საუკუნეებში საქართველომ თავისი პოლიტიკური და ეკონომიური ძლიერების ზენიტს მიაღწია. საქართველოს ეკლესიის საჭეთმპყრობელი (ნიკოლოზ III - 1250-1282) კათალიკოს-პატრიარქად და მსოფლიოს მეექვსე პატრიარქად ამავე ხანების დამახასიათებელია საქართველოს ეკლესიის მისიონერული მოღვაწეობა კავკასიის მთიანეთსა და აღმოსავლეთ [[ამიერკავკასია|ამიერკავკასიაში]]. ამ მხარეთა ქრისტიანული მოსახლეობა საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის მრევლს ეკუთვნოდა, რის გამოც იგი (მელქისედეკ I - 1010-1030) იწოდებოდა „აღმოსავლეთისა პატრიარქადაც“.
+
  
−
ქართული ფილოსოფიური აზროვნება (იოანე პეტრიწი, არსენ იყალთოელი) დიდი ინტენსივობით იყო ჩაბმული მსოფლიო ქრისტიანულ ცივილიზაციაში. სინას, ათონისა და შავი მთების, პეტრიწონისა და იერუსალიმის მონასტრები გახდნენ ხიდები მთელს ქრისტიანულ სამყაროსა და საქართველოს შორის. იოანე, ექვთიმე და გიორგი ათონელების, ეფრემ მცირის (შავი მთა), იოანეზოსიმეს (საბას ლავრა და [[სინას მთა]]) და სხვათა დამსახურებაა, რომ საქართველოს შემორჩა ქრისტიანული აზროვნების თითქმის ყველა მიღწევის ბრწყინვალე (ზოგჯერ რამდენიმე) თარგმანები და, ბევრ შემთხვევაში, მხოლოდ მათ შემოგვინახეს დიდ საეკლესიო მამათა თხზულებები. ათონელ მამათა თარგმანებისა და მოღვაწეობის შედეგად ქართული საეკლესიო პრაქტიკა იერუსალიმურიდან ღვთისმსახურების, ე.წ. კონსტანტინოპოლურ წესზე გადავიდა.
+
====ეკლესიის მმართველი ორგანოები====
 +
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მმართველობის უმაღლესი ორგანოა სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრება, რომელიც საჭიროებისამებრ მოიწვევა. კრებათა - შორის პერიოდში პასუხისმგებელი პირია მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი, რომელსაც საეკლესიო კრება ირჩევს და რომლის ხელდასხმა და [[აღსაყდრება]] (ინტრონიზაცია) მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში აღესრულება. იგი მოვალეობას უწმიდესი სინოდის თანადგომით აღასრულებს. 1977 წ. 25 დეკემბრიდან ამ თანამდებობაზე უწმიდესი და უნეტარესი [[ილია II, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი|ილია II]] (ირაკლი შიოლაშვილი) ბრძანდება, რომლის საჭეთმპყრობელობის პირველ ნაბიჯებს საქართველოში საეკლესიო ცხოვრების გაცოცხლება და საყოველთაო სიხარული მოჰყვა.
  
−
XI საუკუნის მიწურულს ამიერკავკასიის ქვეყნების განვითარებას საფრთხე შეუქმნა თურქსელჩუკთა შემოსევებმა. კავკასიის ერთიანობის, მისი სოციალურ პოლიტიკური განვითარების დასავლური გზის გადარჩენა საქართველომ იკისრა დავით აღმაშენებლით სათავეში (1089-1125). მრავალეროვან და მრავალრელიგიურ კავკასიაში ერთიანობის სულისკვეთების შენარჩუნება განსაკუთრებულ პოლიტიკურ ალღოსა და სარწმუნოებრივ შემწყნარებლობას მოითხოვდა. მონოფიზიტი და მუსლიმი ვაჭრები, მეცნიერები და პოეტები საქართველოში თავს გრძნობდნენ, როგორც ამ ქვეყნის მკვიდრნი. დავით აღმაშენებელი განსაკუთრებულ ყურადღებას იჩენდა საქართველოს გარეთ არსებული მონასტრებისადმი, ეხმარებოდა მათ დიდი საფასურით, აგებდა ეკლესიებს. იგი უშუალოდ იყო დაკავშირებული ჯვაროსნებთან და მისი ჯარი მონაწილეობას იღებდა მაცხოვრის საფლავის გამოხსნისათვის ბრძოლებში.
+
ამჟამად უწმიდესი სინოდი 25 მღვდელმთავრისაგან შედგება. სულ 27 ეპარქიაა. მღვდელმსახურთა და ეკლესიის თანამშრომელთა მომზადების საქმეს ორი აკადემია და რამდენიმე სასულიერო სემინარია ემსახურება.
  
−
წყაროების თანახმად, დავით აღმაშენებელმა საერო მწერლობასთან ერთად, ბრწყინვალედ იცოდა სასულიეროც. თვითონაც გახდა ქართული ჰიმნოგრაფიის შედევრის - „გალობანი სინანულისნის“ - ავტორი. დავით აღმაშენებელი ქართულმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა და მისი მოხსენების დღედ 26 იანვარი დააწესა.
+
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლის რაოდენობა, მისი სამოღვაწეო ასპარეზი და გავლენის სფერო დღითიდღე იზრდება.
  
−
დავით აღმაშენებლის შვილთაშვილის, თამარ მეფის (1184-1213) დროს ქვეყანა სვლას იწყებს დემოკრატიული მოწყობისაკენ.
 
  
−
საეკლესიო, სამხედრო, ეკონომიკური რეფორმების შედეგად საქართველოში, რომლის საზღვრები აჭარბებდა კავკასიის საზღვრებს, შინაგანი ჰარმონია დამკვიდრდა. ერთიანობის ხანის საქართველო არნახული კულტურული აღმავლობის მოწმე გახდა, რომლის უმაღლეს გამოვლინებად „ვეფხისტყაოსანი“ (XIIს.) უნდა ჩაითვალოს.
+
==წყარო==
 +
* [[რელიგიები საქართველოში]]
 +
* [[მსოფლიო რელიგიები საქართველოში]]
  
−
ადრინდელი საეკლესიო კრებების შესახებ ბევრი ცნობა არ შემონახულა. ისინი, უპირატესად, იმართებოდა მეზობელ ქვეყნებთან [[დოგმა|დოგმატიკის]] საკითხებზე შესათანხმებლად ან პოლემიკის გასამართავად. საეკლესიო სამართლის განხორციელების თვალსაზრისით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო რუის-ურბნისის კრება (1105 წ.). კრების მოწვევა და წარმატებით ჩატარება შესაძლებელი გახდა ამ პერიოდის საქართველოში კანონიკური აზროვნების წარმატების შედეგად. X საუკუნეში ქართულ ენაზე უკვე არსებობდა ორიგინალური კრებული „მცირე რჯულის კანონი“, რომელიც საქართველოს ეკლესიის პრაქტიკასთან შესაბამისობაში მოყვანით ბერძნულ ენაზე არსებული სხვადასხვა დროის კანონებისაგან შეადგინა ექვთიმე მთაწმიდელმა. XI-XII საუკუნეების მიჯნაზე არსენ იყალთოელმა ბერძნულიდან ქართულად თარგმნა „დიდი სჯულის კანონი“, რომელიც დღემდე რჩება საქართველოს ეკლესიის მართვის ძირითად კანონად.
+
[[კატეგორია: ქრისტიანული ეკლესიები]]
−
 
+
[[კატეგორია:მართლმადიდებელი ეკლესიები]]
−
დოგმატურმა და პოლემიკურმა მწერლობამ განსაკუთრებულ სიმაღლეს მიაღწია XI-XII საუკუნეების საქართველოში. ექვთიმე და გიორგი მთაწმინდელებმა, თეოფილე ხუცეს-მონაზონმა, ნიკოლოზ გულაბერისძემ და სხვ. ბერძნულიდან თარგმნეს [[ბასილი დიდი|ბასილი დიდის]], მიქელ სვინკელოსის, გრიგოლ ნოსელის, მაქსიმე აღმსარებლის, იოანე დამასკელის, ათანასე ალექსანდრიელის, ფოტიოს პატრიარქისა და სხვათა დოგმატური ტრაქტატები. განსაკუთრებული მნიშვნელობა მაინც არსენ ვაჩეს ძის მიერ შედგენილ კრებულს - „დოგმატიკონს“ (XII ს.) ჰქონდა, რომელმაც მოიცვა მთელი მაშინდელი ქრისტიანული სამყაროს გამოცდილება დოგმატიკისა და პოლემიკის დარგში.
+
−
 
+
−
საქართველოს ეკლესიის გაძლიერებასთან ერთად ქართველ საეკლესიო მოღვაწეთა წინაშე დაისვა ამოცანა საერთაშორისო ასპარეზზე მისი ავტორიტეტის განმტკიცებისა და საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის კანონიკური საფუძვლების დაცვისა. ეს მისია იკისრეს ეფრემ მცირემ ნაშრომით „უწყება მიზეზთა ქართველთა მოქცევისა“ და გიორგი მთაწმინდელმა ზეპირი პოლემიკით (1057 წ.) შავ მთაზე, რომლის სრული ჩანაწერი შემოგვინახა ქართულმა მწერლობამ. ეფრემ მცირის ტრაქტატი არის მიმოხილვა ბერძნული წყაროებისა, რომელთა საფუძველზეც ავტორი ამტკიცებს საქართველოს ეკლესიის სამოციქულო წარმოშობასა და საქართველოში მირონის, რომელიც ადრე იერუსალიმიდან მოჰქონდათ, დამოუკიდებლად მოხარშვის კანონიერებას.
+
−
 
+
−
ძლიერი საქართველოს მესვეურნი ახალ სამონასტრო კერებს ქმნიან როგორც საქართველოში, ისე მის ფარგლებს გარეთ და მათთვის აწესებენ [[ტიპიკონი|ტიპიკონებს]]. ასეთია ბიზანტიის დიდი დომესტიკოსის, გრიგოლ ბაკურიანისძის მიერ ბულგარეთში დაარსებული პეტრიწონის მონასტრის ტიპიკონი (1084 წ), შედგენილი ქართულ და ბერძნულ ენებზე, დავით აღმაშენებლის „ანდერძი“ (1123 წ.), „ვაჰანის ქვაბთა განგება“ (1204-1234) და სხვ.
+
−
 
+
−
საქართველოს ხელისუფალნი და ეკლესია ქართველ მოზარდთა ჯგუფებს ბიზანტიაში აგზავნიან განათლების მისაღებად. მანგანის აკადემიაში მიიღეს სწავლაგანათლება იოანე პეტრიწმა და არსენ იყალთოელმა. ყოველივე ამან შეამზადა ნიადაგი საქართველოში გელათისა (1106-1110) და იყალთოს სასულიერო აკადემიების დაარსებისათვის.
+
−
 
+
−
სახელი მოიხვეჭა გელათის აკადემიამ, რომელსაც ქართულ წყაროებში „მეორე იერუსალიმი და სხვა ათინა“ ეწოდება. აკადემიის სასწავლო დისციპლინები, სწავლების დონე და პედაგოგები (იოანე პეტრიწი, არსენ იყალთოელი) სავსებით შეეფერებოდა მაშინდელი ქრისტიანული სამყაროს ყველაზე მაღალ მოთხოვნებს. ასწავლიდნენ დიალექტიკას (ღვთისმეტყველება), რიტორიკას, გრამატიკას, არითმეტიკას, გეომეტრიას, ასტრონომიას, მუსიკასა და პოეზიას, სამართალს.
+
−
 
+
−
ერთიან საქართველოში განსაკუთრებულ სიმაღლეს მიაღწია ფილოსოფიურ-თეოლოგიურმა აზროვნებამ. აღსანიშნავია იოანე პეტრიწის მიერ თარგმნა და კომენტირება ბერძენი ნეოპლატონიკოსების ნემესიოს ემესელის (IV-Vსს.) და პროკლე დიადოხოსის (Vს.) თხზულებებისა „ბუნებისათვის კაცისა“ და „კავშირნი ღვთისმეტყველებითნი“. იოანე პეტრიწის ნაშრომებმა კავკასიაში მაშინვე ისეთი ავტორიტეტი მოიპოვა, რომ დაუყოვნებლივ ითარგმნა ქართულიდან სომხურად. ამ თარგმანებითა და თავისი ორიგინალური ნაშრომებით იოანე პეტრიწმა შექმნა მთელი სკოლა და დიდი გავლენა მოახდინა მომდევნო თაობებზეც.
+
−
 
+
−
პოლიტიკური და საეკლესიო ერთიანობის შედეგი იყო ქართული კათედრალური არქიტექტურის შედევრების შექმნა: ქუთაისში - ბაგრატის (1003წ.), მცხეთაში - სვეტიცხოვლის (1010-1029), კახეთში - ალავერდის (XI ს.), ქართლში - სამთავისის (1030 წ.), იმერეთში - გელათის (დაიწყო 1106 წ.). ჩამოყალიბდა ჯვარგუმბათოვანი ეკლესიის სტილი, ბუნებრივი შედეგი მთელი წინამავალი ხუროთმოძღვრული პროცესებისა. მნახველზე შთაბეჭდილებას ახდენდა მსუბუქი, ჰაეროვანი, ზეცისკენ მიმართული, ერთ მთლიან მონუმენტად გააზრებული ტაძრები, რომელთა ფასადები შემკული იყო სრულყოფილი ორნამენტით (სამთავისი, ნიკორწმინდა, წუღრუღაშენი), ხოლო ინტერიერი ბრწყინვალე ფრესკებით (ატენის სიონი, ყინწვისი, უბისა, ტიმოთესუბანი) და, შედარებით იშვიათად, ასევე ბრწყინვალე მოზაიკით (გელათის ღვთისმშობელი). ყოველივე ამის მთლიანობა ქმნიდა ანსამბლს, რომელშიც იკითხებოდა წმინდა წერილის, ქრისტიანული იკონოგრაფიისა და სიმბოლიკის ღრმა ცოდნა. კედლის მხატვრობაში გაბატონდა მონუმენტური, საზეიმო სტილი და საერთო ქრისტიანული იკონოგრაფიის გარდა, მასში აისახა ეროვნული წმინდანები (წმიდა ნინო, დავით გარეჯელი, შიო მღვიმელი) და მთელი წყება ქართველ ქტიტორთა (მეფეები, პატრიარქები, ფეოდალები, ეპისკოპოსები). ჩამოყალიბდა ლოკალური სკოლებიც, რომელთაგან გამოირჩევა ზემო სვანეთისა და გარეჯის სამონასტრო კომპლექსის სკოლები.
+
−
 
+
−
XI საუკუნისათვის დამთავრდა ქართული ხელნაწერების მოხატვისა და მინიატურებით შემკობის პრინციპების ჩამოყალიბების ხანგრძლივი პროცესი, დამუშავდა ეროვნული სტილი და იკონოგრაფიული ნორმები. მინიატურა, ორნამენტი, კალიგრაფია (ასომთავრული და ნუსხური) და ჭედური ყდის ხელოვნება (ბექა და ბეშქენ ოპიზრები) ქართულ ხელნაწერ წიგნს სახვითი ხელოვნების შედევრების რიგში აყენებს (ალავერდის, გელათის, წყაროსთავის, ბერთის, ჯრუჭი II ოთხთავები).
+
−
 
+
−
ახალ სიმაღლეებზე ავიდა ხატების, ჯვრებისა და ლიტურგიკული დანიშნულების ჭურჭლის (ღვთისმშობლის ლაკლაკისძეთა ხატი, ბედიის ოქროს ბარძიმი, მარტვილის სანაწილე ჯვარი, წმიდა მამაის ტონდო, თამარ მეფის გულსაკიდი ჯვარი) მოჭედვის ხელოვნება, ტიხრული მინანქარი (ლაზარეს აღდგინება, მირქმა უფლისა, სული წმიდის მოფენა, ხახულის ტრიპტიქის დეტალები). ლითონის მხატვრული დამუშავების ცენტრები იქმნება ზემო სვანეთში, რაჭაში, გურიაში, ცაგერში.
+
−
 
+
−
საქართველოს არ მიეცა შესაძლებლობა თავისი ბუნებრივი პოლიტიკური, კულტურული, ეკონომიკური და სულიერი პროგრესი შეუფერხებლად განევითარებინა. დაიწყო მონღოლთა ასწლიანი ბატონობა, რომელსაც მოჰყვა მთელი სერია ირანელ და თურქ-ოსმალო დამპყრობთა შემოსევებისა. მოიშალა სოფლის მეურნეობის ტრადიციული კულტურები, განადგურდა უდიდესი რაოდენობა როგორც საერო, ისე სასულიერო მატერიალური და კულტურული ძეგლებისა.
+
−
 
+
−
მაგრამ დროდადრო საქართველო მაინც ახერხებდა აღდგენას და აღორძინებას. გიორგი ბრწყინვალემ (1314-1346) შეძლო მონღოლთაგან ქვეყნის განთავისუფლება, ეკონომიკის აღორძინება და საქართველოს შერყეული პოლიტიკურ-საეკლესიო ერთიანობის აღდგენა. მისი მეფობის ხანაში ქართველებმა მოახერხეს იერუსალიმში დაკარგული პოზიციების დაბრუნებაც. მიზგითად ქცეული ჯვრის მონასტერი კვლავ ქართველთა მფლობელობაში გადმოვიდა და აღდგა ქრისტიანული მღვდელთმსახურება. ქართველებმა ჩამოართვეს ეგვიპტელ მამლუქებს მაცხოვრის საფლავის კარიბჭის კლიტენი და აღადგინეს იერუსალიმში ქართველთა უფლებები. განახლდა ბევრი დანგრეული ეკლესია-მონასტერი, აშენდა ახლები და მოიხატა ბრწყინვალე ფრესკებით, რომელთა შორისაც გამოირჩევა უბისის მოხატულობა.
+
−
 
+
−
თემურლენგის ლაშქრობათა შედეგების აღმოფხვრა შეძლო ალექსანდრე დიდმა (1412-1442). მან აღადგინა თითქმის ყველა დანგრეული ეკლესია, რომელთაგანაც აღსანიშნავია საქართველოს დედაეკლესიის, მცხეთის სვეტიცხოვლის, განახლება, დაუბრუნა დაკარგული მამულები და ახალიც შესწირა ეკლესია-მონასტრებს და, რაც მთავარია, დაუბრუნა ერთიანი ეკლესიის წიაღს სამცხის (სამხრეთ საქართველოს) განდგომილი ეპარქია.
+
−
 
+
−
====XV-XVIII საუკუნეები====
+
−
XV საუკუნის II ნახევარში უცხოელ დამპყრობთა შემოსევების შედეგად ერთიანი საქართველო რამდენიმე სამეფოსამთავროდ დაიშალა, რასაც შედეგად მოჰყვა ერთიანი საქართველოს ეკლესიის დაშლაც.
+
−
 
+
−
სრულიად საქართველოს მცხეთის საპატრიარქოს გამოეყო აფხაზეთის (დასავლეთ საქართველო) საკათალიკოსო, რომლის მწყემსმთავარიც იწოდა აფხაზეთის კათალიკოს-პატრიარქად. აფხაზეთის კათალიკოსი საქართველოს პატრიარქს, მართალია, მხოლოდ პატივითღა ემორჩილებოდა, მაგრამ ქართული ეროვნულ-კულტურული ერთიანობიდან არ გასულა. XVI საუკუნის შუა ხანებში აფხაზეთის კათალიკოსის რეზიდენციამ ბიჭვინთიდან გელათში გადაინაცვლა. მალე საქართველოს საპატრიარქომ დაკარგა მრევლი სამცხე-საათაბაგოსი, რომელიც თურქეთის ხელში გადავიდა. შესუსტდა საქართველოს ეკლესიის პოზიციები იერუსალიმსა, ათონსა და სინაზე. ქვეყნისა და ქრისტიანობისათვის მოწამეთა ისედაც უსასრული რიგი შეავსეს ახალ მოწამეთა სახელებმა (მეფეები დიმიტრი თავდადებული და ლუარსაბ II, ქეთევან დედოფალი, ბიძინა ჩოლოყაშვილი, შალვა და ელიზბარ ერისთავები), რომლებიც საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ წმინდანებად შერაცხა. დაინგრა ეკლესიები, განადგურდა და გაიზიდა საქართველოდან ხელნაწერები, ხატები, საეკლესიო მსახურების ძვირფასი ნივთები. უდიდესი სისხლის ფასად, მაგრამ დამოუკიდებელი სახელმწიფოებრიობა და ქრისტიანული სარწმუნოება მაინც გადარჩა და ოდესმე ხელახლა გაერთიანების იდეაც არ ჩამკვდარა.
+
−
 
+
−
ყველაზე მძიმე საქართველოსთვის მაინც ის იყო, რომ მკვეთრად შეიცვალა ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკური რუკა. 1453 წელს დაეცა კონსტანტინოპოლი. ევროპიდან აზიისაკენ მიმავალმა სავაჭრო გზებმა ჩრდილოეთით გადაინაცვლა. საქართველოს დაეხშო ყველა გზა ცივილიზებული ქრისტიანული სამყაროსაკენ და მარტო აღმოჩნდა ისლამის გარემოცვაში. ევროპის ქვეყნებზე დიპლომატიური გასვლით საქართველომ რამდენჯერმე წარუმატებლად სცადა საბედისწერო გარემოცვის გარღვევა. რომის პაპისა და ქართველთა ერთობლივი გეგმა ოსმალთა წინაღმდეგ ლაშქრობისა ჩაიშალა. უნაყოფო აღმოჩნდა ქართველი მწერლისა და ლექსიკოგრაფის სულხანსაბა ორბელიანის ელჩობა ევროპის ქვეყნებში. ასევე უშედეგო აღმოჩნდა საქართველოს ხელისუფალთა მრავალგზისი მიმოწერა ევროპის ქვეყნებთან და ვატიკანთან. საქართველომ პოლიტიკური ორიენტაცია ერთმორწმუნე რუსეთზე აიღო.
+
−
 
+
−
ქვეყნის საერთო მძიმე პოლიტიკურმა, სოციალურმა და ეკონომიკურმა მდგომარეობამ თავისი დაღი დაასვა საეკლესიო სახვით ხელოვნებას. მართალია, კვლავ შენდება ეკლესიები, ზოგჯერ საკმაოდ ეფექტურიც ადგილის შერჩევით და საერთო სილუეტით (გრემის მთავარანგელოზი - 1565 წ.), იხატება ან ახლიდან იხატება ეკლესიები (გელათის ფრესკები), ცოცხალია ოქრომჭედლობა (მამნე ოქრომჭედელი), წიგნის მინიატურებით შემკობის ხელოვნება (ანჩისხატის ჟამნგულანი), მაგრამ ყველაფერი დაქვეითების, დაწვრილმანების, საზეიმო განწყობილების დაკარგვის ნიშნით არის აღბეჭდილი.
+
−
 
+
−
XVI საუკუნის დამლევს (1593 წ.) კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა იერემია II-მ რუსეთის ეკლესიის მეთაური, მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის მიტროპოლიტი იობია პატრიარქად აკურთხა. მან მართლმადიდებელ ეკლესიათა დიპტიქში მეხუთე ადგილი დაიკავა, ხოლო საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა მეექვსე ადგილზე გადაინაცვლა.
+
−
 
+
−
XVIII საუკუნეში საქართველომ რამდენჯერმე შეძლო გამოესწორებინა პოლიტიკური სიტუაცია, რასაც მაშინვე მოჰყვა საეკლესიო ცხოვრების გამოცოცხლება. 1709 წელს თბილისში მეფე ვახტანგ VI-მ, ანთიმოზ ივერიელის დახმარებით, აარსებს ქართულ სტამბას. ხელნაწერი წიგნების გვერდით უფრო დიდი ტირაჟით დაიწყო გავრცელება საეკლესიო პრაქტიკისათვის საჭირო ნაბეჭდმა წიგნებმა. პირველი ნაბეჭდი წიგნი იყო „სახარება“, რომლის ერთი ცალი, ოქროს ყდაში ჩასმული, ანთიმოზმა ვლახეთის მმართველ კონსტანტინე ბრაკოვიანუს მიართვა. ვახტანგ მეექვსემვე შექმნა სწავლულ კაცთა კომისია. კომისია შეუდგა ძველი ქართული საისტორიო წყაროების შესწავლას, რედაქტირებასა და მათში საეკლესიო ისტორიის ეპიზოდებისა თუ სასულიერო მოღვაწეთა შესახებ ცნობების შეტანას.
+
−
 
+
−
საქართველოს საეკლესიო ცხოვრებაში განსაკუთრებული ეტაპი შექმნა კათალიკოსმა ანტონ I-მა (1720-1788). მისი აქტიური მონაწილეობით განახლდა ეკლესია-მონასტრებში ინტენსიური ლიტერატურული საქმიანობა, გაიხსნა პირველდაწყებითი სკოლები (რამდენიმე თბილისში და ნეკრესში), სემინარია თბილისსა (1755 წ.) და თელავში (1758 წ.), მომზადდა პროექტი უმაღლესი სასწავლებლების გახსნისა თბილისში, გორსა და თელავში. ანტონ დიდი უცხო ენებიდან თარგმნიდა და თვითონ ქმნიდა სახელმძღვანელოებს მეცნიერების სხვადასხვა დარგში. ქართული თეოლოგიურფილოსოფიური და პოლემიკური აზროვნების განვითარებისათვის უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა მის თხზულებებს „მზამეტყველება“ და „წყობილსიტყვაობა“. მანვე შექმნა ორიგინალური ჰაგიოგრაფიული კრებული „მარტირიკა“ და ასევე ორიგინალური ჰიმნოგრაფიული კრებული „სადღესასწაულო“, რომელშიც ვერსიფიკაციული სიახლეც კი შეიტანა (რითმიანი იამბიკო). ანტონ კათალიკოსმა, თავის სკოლასთან ერთად, ქართული საეკლესიო ცხოვრება, თეოლოგიური და ჰუმანიტარული აზროვნება ერთბაშად აიყვანა საერთაშორისო დონეზე.
+
−
 
+
−
1783 წელს ქართლკახეთის სამეფოსა და რუსეთის იმპერიას შორის დაიდო ხელშეკრულება (გეორგიევსკის ტრაქტატი). აღმოსავლეთი საქართველო ნებაყოფლობით შედიოდა რუსეთის მფარველობის ქვეშ იმ პირობით, თუ მისი შინაგანი პოლიტიკური მოწყობა, სამეფო ხელისუფლება და ეკლესიის ავტოკეფალია ხელუხლებელი დარჩებოდა.
+
−
 
+
−
რუსეთზე ორიენტაციის აღება საქართველოს არ აპატია ირანმა, რომელმაც გატეხა მოხუცებული მეფის ერეკლე II-ის მედგარი წინააღმდეგობა და 1895 წელს მიწასთან გაასწორა თბილისი.
+
−
 
+
−
::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::ზაზა ალექსიძე
+

მიმდინარე ცვლილება 14:24, 20 თებერვალი 2024 მდგომარეობით

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია - მართლმადიდებელ ავტოკეფალურ ეკლესიებს შორის ერთ-ერთი უძველესი ეკლესიაა, რომლის ოფიციალური სახელწოდებაა „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია“. ხშირად მას „ქართულ ეკლესიას“ უწოდებენ, თუმცა თვითგანსაზღვრებით იგი ტერიტორიული ცნებაა და არა ნაციონალური (ეროვნული).

სმეის კანონიკური ველი მოიცავს საქართველოს, მისი ეპარქიები მოქმედებს თურქეთის, სომხეთის, აზერბაიჯანის (საინგილოს) ტერიტორიაზე და დასავლეთ ევროპაში მისი იურისდიქცია ამჟამად, პოლიტიკური ვითარების გამო, ვერ ვრცელდება აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის გარკვეულ ნაწილში. საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს სმეს ისტორიულ როლს, ხოლო საქართველოს სახელმწიფოს მხოლოდ მასთან აქვს დადებული კონსტიტუციური შეთანხმება, რომელიც კონსტიტუციის ტოლფარდ საკანონმდებლო დოკუმენტად არის მიჩნეული.

ბოლო მონაცემებით სმეს წევრთა რიცხვი დაახ. 4 მილიონია.

სარჩევი

[რედაქტირება] ისტორია

[რედაქტირება] სათავეებთნ

არსებობს გადმოცემა: როდესაც მოციქულებმა წილი იყარეს, ვის სად უნდა ექადაგა, ივერთ მხარე ღვთისმშობელს ერგო. თუმცა, ღვთის განგებით, ჩვენს მიწაზე ფეხის დადგმა მას არ დასცალდა. მაცხოვარმა მოციქულები - ანდრია პირველწოდებული და სვიმონ კანანელი წარმოგზავნა. მათგან მეორემ ახალ ათონში ჰპოვა ძვალშესალაგი.

ამის შემდეგ საქართველოში ქრისტეს მოძღვრება მოგზაურებს, ვაჭრებს და ტყვეებს შემოჰქონდათ. „ქართლის ცხოვრებაში“ რევ მეფეზე ნათქვამია: „იყო წარმართი, არამედ მოწყალე ქრისტეანეთა, რამეთუ სმენილ იყო მისდა მცირედ რაიმე სახარება უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი, და აქვნდა რაიმე სიყვარული ქრისტესი“. ამის გამო მას „მართალი“ ეწოდა. უნდა ვიფიქროთ, რომ იმხანად, II - III საუკუნეებში, ჩვენს ქვეყანაში ქრისტიანთა თემები და ტაძრებიც არსებობდა. ამ ვარაუდს ზურგს არქეოლოგიური მასალა უმაგრებს.

ასე რომ, განმანათლებელსა და მოციქულთასწორს - წმიდა ნინოს - საქართველოში ნოყიერი ნიადაგი დახვდა და ერის დიდი ნაწილი, სამეფო კართან ერთად, ქრისტეს რჯულზე მოაქცია. კონკრეტული თარიღის თაობაზე მეცნიერებაში სხვადასხვა თვალსაზრისი არსებობს: ყველაზე პოპულარულია ივანე ჯავახიშვილის ვარაუდი - 337 წელი.

საეკლესიო წყაროების უმრავლესობასა და თანამედროვე ისტორიოგრაფიაში გამყარებულია აზრი, რომ აღმოსავლეთ საქართველოს, ე.ი. ქართლის ანუ ივერიის ეკლესია IV ს-იდან ანტიოქიის პატრიარქის იურისდიქციაში მოექცა, მაგრამ სულიერ - ზნეობრივი, ინტელექტუალური და თვით რიცხობრივ - მატერიალური ზრდა-განვითარების შედეგად V-ს-ის მეორე ნახევარში, ვახტანგ გორგასლის ზეობის დროს, შეიძინა თვითგამორკვევისა და საკუთარ საქმეთა დამოუკიდებლად გაძღოლის უნარი და ფაქტიურად გახდა ავტოკეფალური. ხსენებული მეფის თხოვნის საფუძველზე კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა აკურთხა და საქართველოში გამოგზავნა თორმეტი ეპისკოპოსი, რომელთაც წინამძღვრობდა კათალიკოსი პეტრე, ეროვნებით ბერძენი. ქართლის კათალიკოსის კათედრა იყო და არის მცხეთის სვეტიცხოველი, რომელიც ნაკურთხია 12 მოციქულის სახელზე.

ივერიის საკათალიკოსო, მსოფლიო ეკლესიის მაჯისცემის კვალად, საღვთისმეტყველო - დოგმატურ პოლემიკაში ჩაება. მას უნდა გამოეკვეთა სარწმუნოებრივი ორიენტაცია და განესაზღვრა აღმსარებლობითი კრედო. V-VI სს-ის ბიზანტია რელიგიური ომების ქარცეცხლში გაეხვია, რამაც გამოძახილი კავკასიაშიც ჰპოვა. ცხადია, ერთსულოვნებას არც აქ ჰქონდა ადგილი. ირანი მონოფიზიტობას ახალისებდა, „ახალი რომი“ ანუ კონსტანტინოპოლი უფრო -დიოფიზიტობას ანდა უნიატობას. ირკვევა, რომ მცხეთის საყდარმა კურსი ქალკედონის კრებისაკენ აიღო.

506 წელს სომხეთის ქ. დვინში შედგა სომეხთა, ქართველთა და ალბანელთა კრება. მასალები შემონახულია სომხურ ენაზე, საიდანაც ირკვევა, რომ საქართველოს დელეგაცია 24 ეპისკოპოსისაგან შედგებოდა. ხელმძღვანელობდა კათალიკოსი გაბრიელი. სომეხთა კრებულს სათავეში ედგა ბაბგენ კათალიკოსი. სხდომებსაც უმთავრესად ის თავმჯდომარეობდა. უკანასკნელი გამოკვლევები ცხადყოფს, რომ აღნიშნულმა კრებამ დაგმო ნესტორიანობა და მხარი დაუჭირა კეისარ ზენონის „ჰენოტიკონს“ („ერთობას“).

უეჭველია, ირანს ხელს აძლევდა, ბიზანტიის საპირისპიროდ, ანტიქალკედონური ორიენტაცია და, ჩანს, სომხეთისა და, ნაწილობრივ, ალბანეთის ეკლესიებმა, აღნიშნული ფორუმის შემდეგ, მის სურვილს გაუწიეს ანგარიში, რაც აისახა იმავე დვინის II საეკლესიო კრების განჩინებაში 551 წელს. სომეხი სამღვდელოების დიდი ნაწილი უკვე მონოფიზიტობას მიემხრო. ქართველებისა კი - დიოფიზიტობას. გაცხარდა დავა - კამათი მეზობელ იერარქებს შორის. გადამწყვეტი სიტყვა კირიონ ქართლის კათალიკოსმა (599-614/16) თქვა. კირიონ (კირონ) პირველი მსოფლიო მასშტაბით საყურადღებო ფიგურაა. დაბადებულა ჯავახეთში სოფ. საკუტრიაში (საქურდიაში); აღზრდილა და განსწავლულა სომხეთსა და ბიზანტიაში; ზიარებია მეცნიერებისა და კულტურის მრავალ დარგს, მეტადრე - ღვთისმეტყველებას; აღზევებულა უმაღლეს სასულიერო რანგამდე და ინტელექტუალური კონტაქტი დაუმყარებია იმდროინდელი ცივილიზაციის კორიფეებთან. სომხური წყაროების მიხედვით, მცხეთის საყდარზე ასვლისთანავე მან ქალკედონის პოზიცია გამოხატა, რამაც დაძაბა ურთიერთობა სომხეთის ეკლესიის მესვეურებთან. ამას ადასტურებს „ეპისტოლეთა წიგნი“, რომელშიც შემონახულია მისი წერილები სომხეთის კათალიკოსებთან მოსესთან და აბრაამთან. მან ამხილა ადრესატები ერესში და, სამწყსოსთან ერთად, შეწყვიტა ევქარისტიული კავშირი მათთან.

ასე რომ, VI I საუკუნის პირველ ათეულში კირიონ კათალიკოსის აქტიურობითა და წარჩინებულთა მხარდაჭერით ქართლში საბოლოოდ გაიმარჯვა დიოფიზიტობამ და ბიზანტიურმა ორიენტაციამ. ზოგჯერ კონკრეტულ თარიღსაც ასახელებენ - 607 წელი.

ამ ფაქტმა განამტკიცა ქართველების ავტორიტეტი მართლმადიდებლურ სამყაროში და წრფელყო გზა დაწინაურებული მსოფლიოსაკენ, ჭეშმარიტი და სრულფასოვანი ავტოკეფალიისაკენ.

[რედაქტირება] ავტოკეფალია

საქართველოს ეკლესიას სრულყოფილი და იურიდიული ავტოკეფალია ერთბაშად არ მოუპოვებია. ვახტანგ გორგასლის დროს ივერიის მწყემსმთავარმა - მთავარეპისკოპოსმა - შეიძინა ტიტული კათალიკოსისა, რაც მცხეთის საკათალიკოსოს სრულ დამოუკიდებლობას ჯერ კიდევ არ ნიშნავდა, თუმცა თვალსაჩინო ნაბიჯი იყო ამ გზაზე: კათალიკოსები, თუნდაც ბერძნები ყოფილიყვნენ, ანგარიშს უწევდნენ თავიანთ ხელმწიფეებსა და საკუთარი ეკლესიის საჭიროებას.

ასევე დიდმნიშვნელოვანი ფაქტები იყო შემდეგი: VI საუკუნის შუა წლებიდან საქართველოს კათალიკოსად ქართველთა დადგინება; VII საუკუნის დასაწყისში ქართლის კათალიკოსთა ქართლშივე ხელდასხმა; წმ. მირონის მცხეთას მოხარშვა და ამ ფაქტის ოფიციალურად დადასტურება თეოფილაქტე პატრიარქის (741-751) მიერ მოწვეულ ანტიოქიის საეკლესიო კრებაზე.

სრულყოფილი ავტოკეფალიის გზაზე საბოლოო სიტყვა მელქისედეკ კათალიკოსმა თქვა (XI ს-ის პირველი ნახევარი). მან თავი კათალიკოს-პატრიარქად გამოაცხადა (ნაცვლად „კათალიკოს-მთავარეპისკოპოსისა“. ამ ტიტულს მისი წინამოადგილენი ატარებდნენ). ამ ფაქტთან დაკავშირებით ანტიოქიაში შედგა საგანგებო კრება, რომელმაც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის კანონიერება დასტურყო.

იურიდიულ ავტოკეფალიას ანიჭებენ მხოლოდ იმ ეკლესიას, რომელიც მზადაა ამისათვის, ე.ი. შეუძენია უნარი საკუთარი პრობლემების დამოუკიდებლად მოწესრიგებისა, დგას რელიგიურად მართებულ პოზიციაზე და აკმაყოფილებს ინტელექტუალური, სულიერი და ზნეობრივი ცხოვრების ნორმებს. საქართველოს ეკლესიამ საქრისტიანოს შემატა წმიდა მოწამეთა, ღირს მეუდაბნოე მამათა და მართალთა რიცხვმრავალი დასი. ესენია: რაჟდენ პირველმოწამე, წმიდა შუშანიკი, ევსტათე მცხეთელი, აბიბოს ნეკრესელი, აბო ტფილელი, კონსტანტი კახი, დავით და კონსტანტინე არგვეთელი მთავრები და მრავალი სხვანი, - ძველი, საშუალო საუკუნეებისა თუ ახალი დროისა, რომელთა ღვაწლი ცათა შინა ელვარებს. აღსანიშნავია ათცამეტი სირიელი მამის მისია. მათ საქართველოს სხვადასხვა მხარეში საფუძველი ჩაუყარეს მონასტრებს, რომლებიც მალე კულტურისა და მწიგნობრობის კერებად იქცნენ.

საქართველოს ეკლესიამ ამოამორჩა და გამოკვება ქართული კულტურა, რომლის მიმართ განათლებული მსოფლიო დღეს დიდ ინტერესს იჩენს.

[რედაქტირება] დასავლეთ საქართველო

დასავლეთ საქართველოში, ეგრისის ანუ იგივე აფხაზეთის სამეფოში, ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად დაახლოებით იმავე დროს გამოცხადდა, როგორც აღმოსავლეთში, მაგრამ იქ ბიზანტიის ეკლესიური გავლენა მძლავრობდა და მღვდელმსახურება ბერძნულად აღესრულებოდა. ამ მხრივ სასიკეთო ძვრები VIII-IX საუკუნეებში მოხდა, როდესაც გრიგოლ ხანძთელმა და მისმა თანამოღვაწეებმა სამონასტრო ტრადიცია აფხაზეთის სამეფოშიც განავრცეს. ასე ჩაეყარა საფუძველი ქართლისა და აფხაზეთის ეკლესიურ დაახლოებას, რასაც თან ახლდა ქართული საღვთისმსახურო ენის საზღვრების გაფართოება დასავლეთსა თუ ჩრდილოეთში, კავკასიონის ქედს მიღმა. ამის წყალობით კი გაიზარდა „ქართლის“ ანუ „საქართველოს“ ცნება, რაც აღნიშნა გიორგი მერჩულემ: „ქართლად ფრიადი ქვეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და ლოცვაი ყოველი აღესრულების“.


საქართველოს ეკლესიას XIII -XIV საუკუნეებში ძნელბედობის ხანა დაუდგა, რადგან ქვეყნის დაქუცმაცებამ და გარეშეთა ძალადობამ მისი სხეულის სიმტკიცეც შეარყია. ბიზანტიის იმპერიის დაცემამ (1453) უარყოფითი კვალი საქართველოს ისტორიაზეც დატოვა. ამიერიდან ჩვენი ქვეყანა მაჰმადიანთა გარემოცვაში აღმოჩნდა. თუმცა XVII-XVIII საუკუნეებში საქართველოს ეკლესია მომძლავრდა და ღირსეულად განაგრძო ერის სულიერი და გონებრივი ცხოვრების საჭეთმპყრობლობის მისია. გაიზარდა მისი საერთაშორისო ავტორიტეტიც.

[რედაქტირება] ავტოკეფალიის დაკარგვა

მაგრამ ქართლ-კახეთის გაუქმების შემდეგ, 1811 წელს, რუსეთის უწმიდესმა სინოდმა, საერო ხელისუფლების ინიციატივით, თანადგომით და უშუალო ჩარევით, დაარღვია მსოფლიო საეკლესიო კრებათა რამდენიმე დადგენილება და ჩაიდინა არაკანონიერი აქტი: პეტერბურგში გაიწვია კათალიკოსი ანტონ მეორე, ნება არ დართო მას სამშობლოში დაბრუნებისა და საქართველოს უხუცესი ეკლესია შეიერთა. ჯერ აღმოსავლეთში, შემდეგ კი დასავლეთ საქართველოში მან კათალიკოსის კათედრა გააუქმა და მის ნაცვლად ეგზარქოსის თანამდებობა შემოიღო. პირველი ეგზარქი იყო ქართველი - მიტროპოლიტი ვარლამი (ერისთავი). დანარჩენი კი - რუსები, რომელთაც გზავნიდნენ პეტერბურგიდან. ისინი, მიუხედავად ზოგიერთი მათგანის პიროვნული ღირსებისა, ემსახურებოდნენ ველიკორუსულ პოლიტიკას.

ასე წაერთვა ძველთუძველეს სამოციქულო ეკლესიას თვითმმართველობის უფლება, რასაც შედეგად ჩვენს ქვეყანაში სასულიერო ცხოვრების რეორგანიზაცია მოჰყვა. გააუქმეს თელავის სასულიერო სემინარია და სხვა ეროვნული სასწავლებლები; შეამცირეს ეპარქიებისა და მონასტრების რიცხვი; ეკლესიებს ჩამოართვეს მამულები და გადასცეს ხაზინას, ხოლო მღვდლების რჩენა დააკისრეს ადგილობრივ მოსახლეობას; ზოგიერთ დიდ ტაძარში თითქმის დააკანონეს ჟამისწირვისა და ლოცვის რუსულ, ე.ი. მრევლისათვის გაუგებარ ენაზე აღსრულება და სასულიერო ხელოვნების ყველა უბანზე გააბატონეს არაქართული სტილი, რამაც რელიგიური თვალსაზრისითაც არასასურველი ნაყოფი გამოიღო: თანამემამულეთა შორის განელდა სარწმუნოებრივი გრძნობა.

რაც ვთქვით, ჭეშმარიტებაა, მაგრამ მაქსიმალიზმი არც ამ შემთხვევაში გვარგებს. დროა, აქვე ისიც ვთქვათ, რომ რუსეთის უწმიდესი სინოდის მძლავრობის ხანაში საქართველოს ეკლესიას, ავთან ერთად, მადლიც შეემატა. განმტკიცდა და ხორცი შეისხა ეროვნული და ეკლესიური მთლიანობის იდეამ: გამრთელდა ხიდი დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ანუ აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოს ეკლესიები ეგზარქატის ქვეშ, მაგრამ მაინც, გაერთიანდნენ; გამოიცა საეკლესიო მწერლობის არაერთი ძეგლი, განსაკუთრებით - ლიტურგიკული ტექსტები და, რაც მთავარია, რუსეთის სასულიერო სასწავლებლებში, სემინარიებსა და აკადემიებში, აღიზარდნენ საეკლესიო არქეოლოგიის პროფესიონალი მუშაკები, რომელთაც გამოამზევეს საქართველოს სულიერი საუნჯე და მისი ეკლესიის ადგილი ქრისტიანულ ცივილიზაციაში. ამ მხრივ პლატონ იოსელიანის, დიმიტრი ბაქრაძის, თედო ჟორდანიას, კირიონ, ამბროსი და კალისტრატე კათალიკოსების და კორნელი კეკელიძის დასახელებაც საკმარისია.

ავტოკეფალიის განახლების პრობლემა იყო რთული და წინააღმდეგობებით სავსე. აფხაზეთისა და ქართლის საკათალიკოსოების გაუქმების უსამართლობის მხილებას სიცოცხლე შესწირეს დოსითეოზ ქუთათელმა, ექვთიმე გაენათელმა და სხვებმა. საერო პირები - მეცნიერები და საზოგადო მოღვაწენი: ილია ჭავჭავაძე, ნიკო ნიკოლაძე, აკაკი წერეთელი, ნიკო მარი, ალექსანდრე ცაგარელი, ექვთიმე თაყაიშვილი, ალექსანდრე ხახანაშვილი, სერგი გორგაძე, თედო ჟორდანია, სარგის კაკაბაძე, ანტონ ნატროშვილი, თედო სახოკია, იროდიონ სონღულაშვილი, ივანე ჯავახიშვილი და სხვანი თანამდგომნი იყვნენ იმ მოძრაობისა, რომელიც XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე გაააქტიურეს ქართველი სამღვდელოების მესვეურებმა: ეპისკოპოსებმა (შემდგომ - პატრიარქებმა) კირიონმა (საძაგლიშვილმა) და ლეონიდემ (ოქროპირიძემ), არქიმანდრიტმა (შემდგომ - პატრიარქმა) ამბროსიმ (ხელაიამ), დეკანოზმა (შემდგომ - პატრიარქმა) კალისტრატე ცინცაძემ, კორნელი კეკელიძემ (იმხანად დეკანოზმა) და სხვებმა. ე. თაყაიშვილი იხსენებს: „... ბოლოს და ბოლოს გადავწყვიტეთ დიდი დემონსტრაცია მოგვეწყო და ავტოკეფალია მოგვეთხოვა. თან უნდა წაგვეღო ბაირაღები და პლაკატები წარწერით: „აღგვიდგინეთ ავტოკეფალია“. წამოიჭრა საკითხი: „ვინ უნდა გაძღოლოდა წინ ამ არაჩვეულებრივ დემონსტრაციას? ილიამ გვითხრა: თუ საჭიროა, მე წაგიძღვებითო“.

[რედაქტირება] ავტოკეფალიის აღდგენა

1917 წელს თებერვლის რევოლუციის შემდეგ რუსეთის იმპერიაში გამოცხადდა სარწმუნოების თავისუფლება და საქართველოს ეკლესიასაც მიეცა შესაძლებლობა, განემტკიცებინა ავტოკეფალური მართვა-გამგეობა. იმა წლის 12 (ახ. სტ. 25) მარტს, კვირა დღეს, მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში თავი შეიყარა ათიათასზე მეტმა ქალმა და კაცმა. აქ იყვნენ საქართველოს მღვდელმთავრები: ლეონიდე, გიორგი, ანტონი და პიროსი, თბილისის ქართველი სამღვდელოება, დეპუტატები ჩვენი ქვეყნის ყველა კუთხიდან. ერთი სიტყვით, - სრულიად საქარველო. „განიცადენზე“ ეპ. ლეონიდემ წარმოთქვა სიტყვა და გამოთქვა სიხარული, რომ ამიერიდან საქართველოს ეკლესია დაიწყებს ახალ ცხოვრებას, ავტოკეფალურს და თავისუფალს. ნაწირვებს ტაძრის გალავანში გადაიხადეს სამადლობელი პარაკლისი იმის გამო, რომ რუსეთში დაემხო თვითმპყრობელობა და დამყარდა თავისუფლება. შემდეგ სამღვდელოება და ხალხი ისევ შევიდა ტაძარში, სადაც მოიხსენიეს საქართველოს უკანასკნელი მეფენი: ერეკლე მეორე და გიორგი მეცამეტე; უგალობეს „მრავალჟამიერი“ საქართველოს ეკლესიის თავისუფლებისათვის მებრძოლთ: ეპისკოპოსებს - კირიონსა და დავითს, არქიმანდრიტ ამბროსის, რომლებიც სინოდის მიერ იყვნენ დასჯილნი უსამართლოდ. ბოლოს კი წაიკითხეს ოქმი, რომ

1) ამ დღიდან, ე.ი. 12 მარტიდან, გრძელდება საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია;
2) დროებით, კათალიკოსის არჩევამდე, ეკლესიის გამგედ ინიშნება გურია-ოდიშის ეპისკოპოსი ლეონიდე და
3) საქართველოს ეკლესიის მმართველობა ევალება აღმასრულებელ კომიტეტს, რომელშიც შედიან როგორც სასულიერო, ისე საერო პირები.

ამ აქტის საფუძველზე აღდგა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია. კათალიკოს - პატრიარქად აირჩიეს ეპისკოპოსი კირიონი, ცნობილი მკვლევარი და საზოგადო მოღვაწე, რომელმაც არაერთგზის იწვნია უსამართლობის სუსხი და მოწამებრივად აღესრულა 1918 წლის 13 ივლისს საზაფხულო რეზიდენციაში - მარტყოფში. ეს ტრაგედია დღემდე ბურუსითაა მოცული.

რუსეთის უწმიდესი სინოდი დამოუკიდებლობის დეკლარაციას მტრულად შეხვდა. მან საქართველოს იერარქია მადლმოკლებულად გამოაცხადა და მორწმუნეებს მოუწოდა: არ მიეწვიათ ქართველი „ავტოკეფალისტი მღვდლები“ საეკლესიო წესებზე, არ მიეღოთ მათგან ლოცვა-კურთხევა, არ შესულიყვნენ ქართულ ეკლესიებში, თორემ „უსათუოდ მოხვდებოდნენ ჯოჯოხეთში“. ნაეგზარქოსალმა პლატონმა, რომელიც, თუმცა დიდად აფასებდა ქართულ კულტურას, მოსკოვის საეკლესიო კრებაზე განაცხადა: ქართველები გადაუდგნენო მართლმადიდებლობას.

შედარებით რბილი პოზიცია დაიკავა დროებითმა, ე.წ. კერენსკის მთავრობამ. მან ცნო ჩვენი ეკლესიის ავტოკეფალური უფლებები, მაგრამ ეროვნული ეკლესიის დონეზე. ეს შემდეგს ნიშნავს: საქართველოს საკათალიკოსოს მრევლად ცხადდებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ქართველი ეროვნების მართლმადიდებელი. დანარჩენი კი, საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები (რუსი, ბერძენი, აფხაზი, ოსი თუ სხვა) - რუსეთის სამწყსოდ. მათთვის უწმინდესმა სინოდმა დააწესა კავკასიის მიტროპოლიტის თანამდებობა, რომლის რეზიდენცია თბილისში უნდა ყოფილიყო. ამ პროექტის რეალიზაციის შემთხვევაში საქართველოში ორი მართლმადიდებელი ეკლესია იმოქმედებდა: ერთი ქართველებისათვის, მეორე- არაქართველებისათვის. ამ მოვლენას ეწოდება ფილეტიზმი, რაც, ვიმეორებთ, ეკლესიების ტომობრივ დაყოფას და ორგანიზებას ნიშნავს. მას ქაოსი შეაქვს ეროვნებათა ურთიერთობაში და ეწინააღმდეგება ქრისტეს მოძღვრების სულისკვეთებას.

ეკლესია არ შეიძლება ნაციონალური იყოს. საქართველოს პირველმა საეკლესიო კრებამ 1917 წლის სექტემბერში კატეგორიულად დაგმო ეს იდეა და ხაზი გაუსვა საქართველოს ეკლესიის ტერიტორიულ ავტოკეფალიას, რომ მის მრევლად ითვლება ყველა მართლმადიდებელი, ვინც ჩვენი ქვეყნის საზღვრებს შორის სახლობს.

რუსეთის ეკლესიის ზეგავლენით თავიდან სხვა საპატრიარქოებიც არ ადასტურებდნენ ჩვენი ავტოკეფალიის იურიდიულ უფლებას, რადგან ფიქრობდნენ, რომ ქართველებმა ისარგებლეს შემთხვევით,- რუსეთის იმპერიის ავადმყოფობით, ე.ი. გაკომუნისტებით და „უმადური შვილების მსგავსად ხელი აღმართეს“ მასზე.

ასე რომ, XX ს-ის 20-30-იანი წლები საქარათელოს ეკლესიისათვის ყოველმხრივ მძიმე იყო. მეტადრე ანტირელიგიური კამპანიის ბობოქრობის გამო, რაც გამოიხატებოდა საერო და სასულიერო პირების დევნაში, მათგან ზოგიერთის დაპატიმრებასა და ფიზიკურ ლიკვიდაციაში, ტაძრების დაკეტვასა და დანგრევაში, მორწმუნეთა შეურაცხყოფაში. იმართებოდა შემდეგი სახის „ანტირელიგიური პროცესები“: „ბეზბოჟნიკები“, იგივე კომკავშირლები, სიცილ-კისკისით დადიოდნენ ქუჩა-ქუჩა ჯგუფ - ჯგუფად; დაატარებდნენ ჯვრებს, ხატებს, ბაირაღებს და სხვა საეკლესიო საგნებს; გადაიცვამდნენ ანაფორებს, მანტიებს; იხურავდნენ კუნკულ-ბარტყულებს; შეხინტრიცდებოდნენ ეკლესიებში, ოხუნჯობდნენ, მღვდლებს წვერს აკრეჭდნენ და ა.შ.

ასეთ ვითარებაში მოძღვართა დიდმა ნაწილმა, ნებსით თუ უნებლიეთ, მიატოვა მრევლი. ზოგმა სახალხოდ გმო ღმერთი და სარწმუნოება. ზოგიც გაუკკღმართებული რჯულის - ცრუმორწმუნეობის - ჭაობში ჩაიძირა. გაწყვიტა მეტროპოლიასთან კავშირი და დაიწყო საეკლესიო წესების თვითნებურად შესრულება, სისხლიანი მსხვერპლის შეწირვა და ჯადოსნობაც კი. ამ მოვლენამ სერიოზულ მასშტაბს მიაღწია, რამაც შეაშფოთა მართალი სარწმუნოების ჭირისუფლები.

[რედაქტირება] საქართველოს ეკლესია გასაბჭოების შემდეგ

გაღრმავდა კონფრონტაცია სახელმწიფოსთან. საქართველოს ეკლესიის იერარქებმა დაგმეს 1921 წლის 25 თებერვალს დემოკრატიული რესპუბლიკის ძალდატანებით გასაბჭოების ფაქტი. კათალიკოს-პატრიარქმა ამბროსიმ 1922 წელს მემორანდუმით მიმართა გენუის კონფერენციას და მოითხოვა სამწყსოს ტერიტორიიდან საოკუპაციო ჯარების გაყვანა. ამ ნაბიჯს მთავრობის რადიკალური რეაქცია მოჰყვა: 1923 წლის იანვარში დააპატიმრეს უწმიდესი მღვდელმთავარი და საკათალიკოსო საბჭო სრული შემადგენლობით. ეს საქართველოს ეკლესიის ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული ფურცელია. ბრალდებულნი 1924 წლის მარტში გაასამართლეს. სამსჯავრო ანტისაეკლესიო ისტერიის ქვეშ მიმდინარეობდა. რევოლუციონერი მუშები სასამართლოს წინ აწყობდნენ მანიფესტაციებს; ყვიროდნენ: „ძირს ამბროსი!“, „ძირს შენიღბული კონტრრევოლუცია!“ და „ხალხის მტრების“ დახვრეტას მოითხოვდნენ. კათალიკოსის „საბოლოო სიტყვის“ წერილობითი ვარიანტი (ჟურნ. „მნათობი“, 1988, N10) ცხადყოფს ავტორის პრინციპულობას, ტაქტს, დიპლომატიას და განათლებას. მართალია, მან აღიარა, რომ მსოფლიო კონფერენციაზე გაგზავნილმა წერილმა სასურველი ნაყოფი ვერ გამოიღო, მაგრამ მოცემულ სიტუაციაში ეკლესიის მწყემსს სხვაგვარად მოქცევის უფლება არ ჰქონდა... თავი დამნაშავედ ბრალდებულთაგან არც ერთმა არ ცნო. ხალხის მეხსიერებამ მამათმთავრის სიტყვები შემოინახა: „ჩემი სული ღმერთს ეკუთვნის, გული - საქართველოს, ლეში კი, სადაც გსურთ, იქ ჩააგდეთ!“

სასულიერო უწყებაში პოლიტიკურმა განხეთქილებამ იჩინა თავი. ჩვენში, რუსეთის მსგავსად, ჩამოყალიბდა ე.წ. „ცხოველი ეკლესია“, რომელსაც ეპისკოპოსები ქრისტეფორე (ციცქიშვილი) და დავითი (კაჭახიძე) მეთაურობდნენ. ისინი მორწმუნეთა დევნის ძირითად მიზეზად მიიჩნევდნენ ეკლესიის მმართველი საბჭოს ანტისახელმწიფოებრივ კურსს და ამბობდნენ: ჩვენ მხოლოდ ათეიზმში არ ვეთანხმებით კომუნისტებს; სხვა მხრივ კი მათი იდეები თანხვდება ქრისტიანობასო. ამგვარად მოაზროვნე სასულიერო პირებმა და მათმა თანამეინახე მრევლმა 1926 წლის 26-27 დეკემბერს ქუთაისში მოიწვიეს ყრილობა და კათალიკოსის „ანტისაბჭოური პლატფორმა“ გაამათრახეს; შეიმუშავეს ეპისტოლე, რომლის სტრიქონებს შორის იგრძნობა მოხუცი მწყემსმთავრის წუთისოფლიდან მალე გასვლის სურვილი. კათალიკოსი რამდენიმე თვის შემდეგ გარდაიცვალა და მმართველობის სადავეებს პროსაბჭოური ფრაქცია დაეპატრონა კათალიკოს - პატრიარქ ქრისტეფორეს მეთაურობით. მისმა პოლიტიკამ, რაც ექსპერიმენტს ჰგავდა, კრახი განიცადა. იმხანად საბჭოთა კავშირში ეკლესიების ნგრევა-აწიოკებამ, მასობრივი კოლექტივიზაციის პარალელურად, ყოველგვარ ზღვარს გადააბიჯა. მას რელიგიურ ლიდერთა უკიდურესად ოპორტუნისტული პოლიტიკაც კი ვეღარ აოკებდა. 1934 წელს საქართველოს ტერიტორიაზე მართლმადიდებელი სამრევლოების რიცხვი 15-ს არ აღემატებოდა. დალუქეს ჩვენი ქვეყნის ემბაზი - სვეტიცხოველი; სამების დედათა მონასტრის ტაძარში წირვა-ლოცვა აკრძალეს, რის გამოც მონაზვნებმა ტრაპეზი სარდაფში გამართეს; დაკეტვის საფრთხე დაემუქრა სიონს. კათალიკოს - პატრიარქმა კალისტრატე ცინცაძემ საგანგაშო მდგომარეობა გამოაცხადა და ოფიციალური თხოვნით მიმართა სტალინს; აღიარა: „საქართველოს ეკლესიის კარს მოსდგომია ისეთი განსაცდელი, რომელსაც შეუძლია სავსებით მოუღოს მას ბოლო სულ მოკლე ხანში„... ფეხზე დადგა ინტელიგენცია, რის გამოც საქართველოს საპატრიარქოს ანულირების კურსი გაჭიანურდა. ამასობაში დაიწყო ომი. საბჭოთა მთავრობას იდეოლოგიურ ფრონტზე სიტუაციის გამწვავება ხელს აღარ აძლევდა და მისი პოლიტიკაც მოქალაქეთა სინდისის მიმართ ერთი შეხედვით ლოიალური გახდა.

კათალიკოს-პატრიარქი კალისტრატე, სხვა კონფესიების ლიდერებთან ერთად, ანტიფაშისტური ფრონტის მხარეზე დადგა, რის შედეგადაც საბჭოთა მთავრობამ ეკლესიას ბეგარა შეუმსუბუქა და შეწყვიტა აშკარა რეპრესიები. მორწმუნეებმა ოდნავ ამოისუნთქეს.

გაჯანსაღდა ვითარება საერთაშორისო არენაზეც. 1943 წელს აღდგა ძმური ურთიერთობა საქართველოსა და რუსეთის ეკლესიებს შორის. დამყარდა კავშირი სხვა მართლმადიდებელ თუ არამართლმადიდებელ ეკლესიებთან, საერთაშორისო რელიგიურ ორგანიზაციებთან, კერძოდ - ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსთან (1962 წლიდან), ევროპის ეკლესიათა კონფერენციასთან, ქრისტიანთა სამშვიდობო კონფერენციასთან, ბიბლიის თარგმნის ინსტიტუტთან და ბოლოს, საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია იურიდიულად დაამოწმა კონსტანტინოპოლის მსოფლიო პატრიარქმა და მისმა სინოდმა 1990 წლის 3 მარტს საგანგებო განჩინების თანახმად, რომლის ტექსტი (სიგელი) საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქს - უწმიდესსა და უნეტარესს ილია მეორეს გადაეცა.

[რედაქტირება] საქართველოს ეკლესია თვისუფალ საქართველოში

პერესტროიკის ხანიდან, როდესაც ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა გააქტიურდა, სასულიერო და საერო საზოგადოების გარკვეულ კატეგორიას ეკლესიურ-ნაციონალური და ეკლესიურ-რიგორისტული, ე.ი. ულტრაკლერიკალური ემოციები, ფიქრები თუ იდეები მოეძალა. ამ იდეებს მხარი პოლიტიკურმა პარტიებმაც აუბეს და საქართველოში რეალურად ანტიეკუმენური ფრონტი შეიქმნა. კათალიკოს-პატრიარქმა და უწმიდესმა სინოდმა დააკმაყოფილეს რადიკალურად განწყობილი პირების მოთხოვნა და 1997 წლის 20 მაისს გამოიტანეს დადგენილება, რომლის თანახმად საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსა და ევროპის კონფერენციის რიგები დატოვა. განხეთქილებას, რომლის წინაშეც მაშინ საქართველოს ეკლესია იდგა, საფუძველი გამოეცალა და ეს საფრთხე თავიდან იქნა აცილებული, მაგრამ პრობლემები მაინც დარჩა. რადიკალებს ეკუმენისტობად არა მარტო ეკუმენურ ორგანიზაციებში გაწევრიანება მიაჩნიათ, არამედ იმ ეკლესიებთან ევქარისტიული კავშირიც, რომლებიც ეკუმენურ მოძრაობაში არიან ჩაბმული და სხვადმადიდებლების მხარდამხარ ლოცვებზე უარს არ ამბობენ. თუ ამ პოზიციას გავიზიარებთ, მოთხოვნა, რომ საქართველოს საპატრიარქომ ეკუმენიზმის მხარდამჭერ ეკლესიებთან სარწმუნოებრივი კავშირი გაწყვიტოს, ლოგიკურად აღიქმება. ამის მიუხედავად საქართველოს საპატრიარქომ, თუმცა ოფიციალურად ანტიეკუმენური ორიენტაცია გამოხატა, ეკუმენიზმის არმგმობ ეკლესიებთან ლოცვითი თანაზიარება შეინარჩუნა. რამდენიმე საეკლესიო თემმა, უფრო სწორად, - სამღვდელოთა და საეროთა ჯგუფებმა ამ ფაქტის მიმართ აღშფოთება ვერ დაფარეს და საქართველოს საპატრიარქოს იურისდიქციიდან გავიდნენ. ასე რომ, მასშტაბით მცირე სქიზმა მაინც მოხდა.

ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებული როლი საქართველოს კონსტიტუციითაც აღიარებულია, რაც ფაქტობრივად სახელმწიფოში ამ ეკლესიის იურიდიულ პრიორიტეტზე მიანიშნებს. კონსტიტუციაში აგრეთვე აღნიშნულია (თავი 1, მუხლი 9), რომ სახელმწიფო „საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიასთან“ ურთიერთობას კონსტიტუციური რანგის შეთანხმებით (ხელშეკრულებით, კონკორდანტით) არეგულირებს. ეს „შეთანხმება“ საქართველოს პრეზიდენტისა და კათალიკოს-პატრიარქის მიერ ხელმოწერილ იქნა მცხეთაში, სვეტიცხოვლის ტაძარში, 2002 წლის 14 ოქტომბერს, ცხოველმყოფელი სვეტის ხსენების დღეს, და დამტკიცებულ უწმიდესი სინოდისა და პარლამენტისაგან.

[რედაქტირება] ეკლესიის მმართველი ორგანოები

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მმართველობის უმაღლესი ორგანოა სრულიად საქართველოს საეკლესიო კრება, რომელიც საჭიროებისამებრ მოიწვევა. კრებათა - შორის პერიოდში პასუხისმგებელი პირია მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსი და სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი, რომელსაც საეკლესიო კრება ირჩევს და რომლის ხელდასხმა და აღსაყდრება (ინტრონიზაცია) მცხეთის სვეტიცხოვლის ტაძარში აღესრულება. იგი მოვალეობას უწმიდესი სინოდის თანადგომით აღასრულებს. 1977 წ. 25 დეკემბრიდან ამ თანამდებობაზე უწმიდესი და უნეტარესი ილია II (ირაკლი შიოლაშვილი) ბრძანდება, რომლის საჭეთმპყრობელობის პირველ ნაბიჯებს საქართველოში საეკლესიო ცხოვრების გაცოცხლება და საყოველთაო სიხარული მოჰყვა.

ამჟამად უწმიდესი სინოდი 25 მღვდელმთავრისაგან შედგება. სულ 27 ეპარქიაა. მღვდელმსახურთა და ეკლესიის თანამშრომელთა მომზადების საქმეს ორი აკადემია და რამდენიმე სასულიერო სემინარია ემსახურება.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლის რაოდენობა, მისი სამოღვაწეო ასპარეზი და გავლენის სფერო დღითიდღე იზრდება.


[რედაქტირება] წყარო

მოძიებულია „https://www.nplg.gov.ge/wikidict/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90&oldid=219498“-დან
პირადი ხელსაწყოები
სახელთა სივრცე

ვარიანტები
მოქმედებები
ნავიგაცია
ხელსაწყოები