ლიტერატურული ნაწარმოების წიგნად გამოცემას ყოველთვის წინ უსწრებს მისი პირველბეჭდვა გაზეთის ან ჟურნალის ფურცლებზე. მკითხველი ეცნობა ახალ ტექსტს, მოსწონს ან არ მოსწონს და ამის მიხედვით, სულმოუთქმელად ელის მის წიგნად გამოცემას, ან საერთოდ ივიწყებს, რადგან დარწმუნებულია, რომ შთაბეჭდილებას ვერაფერი შეუცვლის. პირველბეჭდვიდან წიგნამდე ტექსტში არავითარი ცვლილება არაა მოსალოდნელი. მცირე წინათქმა თუ ანოტაცია, რომელიც ჩვეულებრივ თან ერთვის წიგნს, სრულიად არ აკმაყოფილებს მკითხველის დიდ ინტერესს მხატვრული ტექსტისა და მისი ავტორის მიმართ.

ცვლილება კრიტიკული შენიშვნების გათვალისწინებით მხატვრულ ტექსტსაც შეიძლება შეეხოს, თუმცა ამ მხრივ ჩვენი მწერლები ისეთ ბიბლიურ პრინციპულობას იჩენენ – რაც დავწერე დავწერე, რომ ამის შესახებ კრინტსაც ვერავინ დაძრავს. მეც მხოლოდ დამატებით, იმ აუცილებელ ინფორმაციას ვგულისხმობდი, ტექსტის აღდგენის დროს რომ ეხმარება მკითხველს. ეპოქის, ლიტერატურული მიმდინარეობის, შემოქმედის მხატვრული მეთოდის, ჟანრის, სტილის შესახებ; ნაწარმოების მხატვრული ანალიზი... ეს სულ მცირედი მაინც, რაც დამოუკიდებელ ღირებულებას შესძენს წიგნს, რადგან წიგნი არა მხოლოდ მხატვრული ტექსტია, ან უბრალოდ მოთხრობების კრებული, მით უმეტეს არც ჩვეულებრივი პოლიგრაფიული ნაწარმი.

ჩვენ ვამბობთ "მოგითხრობ", "გიამბობ", "გაგაცნობ", ხალხში კი იტყვიან – "დაგიწიგნარებ" (ყოველმხრივ დაგიწიგნარებ, ყველაფერს დაგიწიგნარებ) და გულისხმობენ სრულ, ამომწურავ ინფორმაციას გარკვეული საკითხის ან მოვლენის გარშემო.

შეიძლება სწორედ უწიგნობაა მიზეზი, რომ დღეს ჩვეულებრივი (მასობრივი) მკითხველი ძალიან ჩამორჩა მწერალს. მას (მკითხველს) უჭირს ახალ ლიტერატურულ მიმდინარეობებში გარკვევა, უჭირს მხატვრული ტექსტის გაგება-წაკითხვა, რადგან არ ყოფნის ცოდნა, არც დრო და არ შეუძლია სხვადასხვა გამოცემაში მოიძიოს ის სასურველი ინფორმაცია, რომელიც ტექსტის წაკითხვას გაუადვილებს. მწერალმა კი რამდენიმე ინტელექტუალურ მკითხველთან ერთად უკვე გადაიარა და თვალსაც მიეფარა, თუმცა მას (მწერალს), ალბათ, მაინც მოუწევს უსამართლოდ მოძულებულ, ჩვეულებრივ მკითხველთან დაბრუნება, თუნდაც ძველი პატივისცემის გამო, ან ახალი საბაზრო მოთხოვნილების გათვალისწინებით, როცა დარწმუნდება - და მალე დარწმუნდება, - რომ ყველაზე პატიოსანი, უანგარო დამკვეთი მაინც ჩვეულებრივი, ერთგული მკითხველია.

შეიძლება არც ის დროა შორს, როცა სამუსიკო დარბაზების მსგავსად, ჩვენში სალიტერატურო-სამკითხველო დარბაზებიც შეიქმნება, სადაც ვინმე ლიტერატურათმცოდნე ან კრიტიკოსი ამა თუ იმ მხატვრულ ტექსტს წაუკითხავს (შეუსრულებს) მრავალრიცხოვან მსმენელს. ეს პროექტი არ გულისხმობს მხოლოდ მხატვრულ დეკლამაციას: კოდირებული იდეების, მეტაფორულ-გამომსახველობითი ფორმების ახსნას; ან იმის გარკვევას, თუ რომელ ლიტერატურულ მიმდინარეობას მიეკუთვნება მწერლის შემოქმედება (ასეთი მომსახურება დღესაც ხელმისაწვდომია ჩვეულებრივი მკითხველისთვის), სამკითხველო დარბაზებში "მკითხველმა" სხვადასხვა ხერხით უნდა შეძლოს იმ განწყობის გამოწვევა მსმენელში, რომელიც ცნობიერებაში შინაარსეულად მხატვრული ნაწარმოების შესატყვისი იქნება, ესთეტიკურ ღირებულებად გარდაქმნილი ბგერითი ფორმები კი სწორედ იმგვარ შინაგან იმპულსებს აღძრავს, რომლებმაც მხატვრული შთაგონება გამოიწვია. ერთი შეხედვით, ეს არის შემოქმედებითი უკუპროცესი, რადგან საგანი (მხატვრული ტექსტი) უკვე მოცემულია და მოსანახია შესაბამისი განწყობა და აქტივობა, რომელსაც პირობითად აქტიური კითხვა ან ტექსტის აღდგენა შეგვიძლია ვუწოდოთ.

თუმცა მანამდე, მწერალსა და მკითხველს შორის ურთიერთობის აღდგენა მაინც წიგნმა უნდა იკისროს. წიგნმა უნდა დააწიოს მკითხველი დაწინაურებულ ავტორს. გამომცემელმა, კრიტიკოსმა, მხატვარმა, მხატვარ-დიზაინერმა, დამკაბადონებელმა, რედაქტორმა უნდა იზრუნონ წიგნის სრულყოფაზე, კრიტიკული წერილებით, თეორიული სტატიებით, კომენტარებით, ლექსიკონებით, სარეკლამო გვერდებით, რუკებით, მწერლის ბიოგრაფიული ეპიზოდებით, ინტერვიუებით, მხატვრის ილუსტრაციებით, შრიფტის მონაცვლეობით, მუსიკალური ნოტებით (გ.ა.) უნდა შეავსონ ის სიცარიელე, რომელსაც მხატვრული ტექსტის გარშემო არსებული გაუხშოებული სივრცე ჰქმნის.

* * *
მკითხველი ალბათ ფიქრობს, რომ ამ ვრცელი და ზოგადი შესავლის დაწერა წიგნის რაობაზე და დანიშნულებაზე, რომელიმე ძნელადგასაგებმა მხატვრულმა ტექსტმა მაიძულა. სინამდვილეში კი ჩემი სარეცენზიო წიგნის "ნოემბრის წვიმა" ავტორი ნუგზარ შატაიძეა, რომელსაც თანამედროვე ქართველ მწერალთა შორის, ყველაზე ნაკლებად სჭირდება შუამავალი საკუთარ მკითხველთან.

დღესდღეობით ნუგზარ შატაიძე საქართველოში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი, ნაყოფიერი და სტაბილური მწერალია. მე არ მახსენდება, ამ ბოლო წლებში, ჩვენში გამართული ლიტერატურული კონკურსი თუ მარათონი, სადაც კი ნუგზარ შატაიძე მონაწილეობდა, რომ ის ჯილდოს გარეშე დარჩენილიყო.

მისი წარმატებების მიზეზი, პირველ რიგში, წერის მაღალი კულტურა, ხალხის ცოცხალ სამეტყველო ენასთან დაახლოებული, სახასიათო, - ადრეც მითქვამს, - მართლაც, სადედაენო ქართული და სალიტერატურო ენის ჩვენში გაბატონებული ყველაზე მაღალი ნორმა – სამწერლობო სტილია. ეს უკანასკნელი რამდენადმე მოღლილი და მრავალგზის აზარათავებული მაინც შეუცვლელია, რადგან სწორედ ეს სძენს თხრობას იმ მიმზიდველობას, როცა მხატვრული ტექსტი ნებისად გაკითხებს თავს.
ნუგზარ შატაიძე პროფესიონალი მწერალია. სრულად აკონტროლებს და რაციონალურად იყენებს შემოქმედებით ენერგიას. ამ მხრივ ის მართლაც მარათონელია, მისთვის შემოქმედებითი პროცესი მთლიანად ცნობიერების საზღვრებშია მოქცეული, რაც ინტენსიურ, წინასწარ განზრახულ, სისტემატურ მუშაობას და მხატვრული შემოქმედებისთვის განსაკუთრებულ მნიშვნელოვან მომენტს – ტექნიკის დაუფლებას მოითხოვს, რაშიც მას, ჩემი აზრით, ბადალი არ ჰყავს.

მწერლის მსოფლმხედველობა, შემოქმედებითი პრინციპები, პიროვნული და მოქალაქეობრივი შეხედულებები ტრადიციულ ღირებულებებს ენდობა. ნუგზარ შატაიძე პირობითად უძრავ წერტილში, სოფლის ბოლოში ბაქმაზაანთ სახლის კედელთან, გზის პირზე ერთ დიდ, თეთრ ლოდთან ("ლოდი") დგას და ქვეყნის ყოველდღიურ ფუსფუსს აკვირდება. სადღაც ღორს ჰკლავენ, კაკლის ხეს სჭრიან, ვიღაცა ვენახში ტრიალებს, შეშას ეზიდება. ისმის სიმღერა: "მო, ლხინი ვნახოთ, ღვთის მადლმა..." ("მოლხინო").
ერთხელ საჯაროდ ვთქვი, რომ ქართულ ლიტერატურას ალაგ-ალაგ ტანინიანი ღვინის გემო დაჰკრავს და ნივრის სუნი ასდის-მეთქი. არ დამიმალავს, რომ სხვა შესანიშნავ მწერლებთან (პოეტებთან) ერთად, ნუგზარ შატაიძის შემოქმედებასაც ვგულისხმობდი, თუმცა მაშინ ვერ წარმოვიდგენდი, რომ მწერალი ამ გასტრონომიული ინგრედიენტებით ბრწყინვალე პოლიტიკურ პამფლეტს ("სტუმარი ღვთისაა") გამოაცხობდა. საერთოდ კი ნუგზარ შატაიძე ცნობილი გურმანია. სუფრა კი, მის შემოქმედებაში მაპროვოცირებელი გარემოა პერსონაჟებისთვის, აქ იხსნება ხასიათები, იწერება პორტრეტები, შინაგანი მონოლოგივით ისმის ჯამ-ჭურჭლის წკრიალი. "... ილომ კი ხაშის შეგემოვნება დაიწყო: ჯერ ნიორი უყო, მერე – მარილი, წვენს კოვზით ამოურია, გემო გაუსინჯა და სახე გაებადრა ("ხაშზე"), "სვამენ უხმოდ, უსიტყვოდ, მიუჯახუნებლად" ("პაპა და შვილიშვილი"), "ღვინო აღარ ჩადიოდა, ყელზე ადგებოდა, გულს აზიდებდა, მაგრამ მაინც დაცალა, დადგა და სუფრას გამოციებული თვალებით მიაშტერდა" ("სოფლის ძველი სახლი").

მოლხინოს ფონზე უფრო თვალსაჩინოა სიღრმისეული პროცესები, რომლებსაც მწერალი არცთუ იშვიათად ამჩნევს, როგორც ყოველდღიური ცხოვრებით თავგაბეზრებული კაცი, დროდადრო ისიც სადღესასწაულო სუფრას შლის ("პურის მოთხრობა", "მოგზაურობა აფრიკაში", "სტუმარი ღვთისაა", "სისუა") და მკითხველს ამაღლებულ განწყობას სთავაზობს.

ამიტომ მკითხველიც მწერლის ერთგულია – მას სცნობენ, ის უყვართ, მის ახალ ნაწარმოებებს მოუთმენლად ელიან, მისი წიგნები იყიდება. ეს კი შესანიშნავი შემთხვევაა გამომცემლისთვის, რომ თუნდაც ექსპერიმენტის სახით, წიგნის სრულყოფილებისთვის იზრუნოს.
ჯერ-ჯერობით კი ნუგზარ შატაიძის ახალი წიგნი "შემოდგომის წვიმა" ისეთ სახლს მაგონებს, ქუჩიდან ერთი-ორი საფეხურის შემდეგ (მცირე წინათქმა) პირდაპირ საძინებელ ოთახში რომ მოხვდები, აქ არც მასპინძელი ჩანს და არც მსახური (კრიტიკული წერილები ალბათ დაიწერება და პერიოდულ პრესაში ან კრიტიკოსის კრებულში დაიკარგება), რომ შეგიპატიჟონ და შინ შეგიძღვნენ.

მიპატიჟება კი, ალბათ, მაინც აუცილებელია, რაც არ უნდა შინაურად გრძნობდეს თავს მკითხველი ამ სახლში, მით უფრო მეტი ყურადღების გამოჩენა მართებს მის მიმართ ავტორს. მას შემდეგ, რაც მწერალი კვარცხლბეკიდან ჩამოვიდა და ახლა ხუთიოდე კარტოფილი და ერთი კონა მწვანილი მიაქვს შინ ("პოეტი"), ავტორიტეტულ რეჟიმში ურთიერთობა (ასეთ რეჟიმში წიგნს, ავტორის ნაცვლად, მისი ნდობით აღჭურვილი პირი წარუდგენს მკითხველს) აღარ გამოადგება მკითხველთან. არც ის დაგვავიწყდეს, რომ ახალი თაობის მკითხველი ნამდვილი ფანია, უზომოდ ცნობისმოყვარე და ეგზალტირებული, ის აიძულებს მწერალს ისაუბროს შემოქმედებით პრინციპებზე, მომავლის გეგმებზე, პირად ცხოვრებაზე. აიძულებს ყველგან: ქუჩაში, ტრანსპორტში, სახლში, საძინებელში... ამიტომ მწერლისთვის უმჯობესია, თუ ასეთ მკითხველს სახლის წინა კარში (წიგნის პირველ გვერდებზე) შეხვდება თავაზიანი ღიმილით (აქ ის ფოტოსურათიც გამოდგება, რომელიც რატომღაც წიგნის ბოლო ყდაზეა დაბეჭდილი) და მისადმი მიმართვის ტექსტით, რაც, ჩემი აზრით, მრავალთა ახირებულ ცნობისმოყვარეობას დააკმაყოფილებს.

"ნოემბრის წვიმა" ნოველების, მინიატურების, მოთხრობების და რადიოპიესების კრებულია. მხატვრული ტექსტები დალაგებულია ჟანრების მიხედვით, ამიტომ წიგნში ერთიანი დრამატურგიული აღმავალი ხაზი არ იგრძნობა. რა თქმა უნდა, ეს ხაზი სიუჟეტური ვერ იქნებოდა, მაგრამ იქნებოდა განწყობითი, თუ ტექსტები თემატურად დალაგდებოდა, იმის გათვალისწინებით, რომ ამ ჟანრებს (ნოველა, მოთხრობა, მინიატურა) არცთუ ისე მკვეთრი საზღვრები ჰყოფს, ხოლო აღქმის პროცესში ისინი (საზღვრები) სრულიად იშლება.
წიგნის წაკითხვის შემდეგ სწორედ ის გრძნობა დამეუფლა (ადამიანისადმი სიყვარული და თანაგრძნობა), რაც პირველივე გვერდზე მისურვა ზაალ სამადაშვილმა, თუმცა მანამდის ბევრიც მარყია და მაჯანჯღარა, შეიძლებოდა უფრო წყნარად მევლო, თუ პირველი ნოველის "თეთრი ცხენის" შემდეგ წიგნის შემდგენლები "გეგათ ოლას" ან "ნანგრევებზე" შემომთავაზებდნენ წასაკითხად, რადგან სამივე მათგანი გასული საუკუნის ოციანი წლების მოვლენებს ეძღვნება, სამივე სევდიანი ისტორიაა და ერთიანი შთაბეჭდილების შექმნას ისახავს მიზნად.

თუ ამავე პრინციპით გადავაჯგუფებთ მხატვრულ ტექსტებს, მაშინ "გვირაბში" და "სტუმარი ღვთისაა" დაწყვილდებიან. "ნაცარი", "პაპა და შვილიშვილი", "დურმიშხან ბერუაშვილის პიჯაკი" და "გიო" ე.წ. ანეკდოტური ამბები ერთად მოიყრიან თავს. "ნოემბრის წვიმა" ოციანი წლების თემას გააგრძელებს, ხოლო "პურის მოთხრობა", რომელიც, ჩემი აზრით, ერთ-ერთი საუკეთესოა მწერლის შემოქმედებაში და იგი ამავე დროს მდიდარი ლექსიკოგრაფიული ნაშრომია, სრულიად განსხვავებული შრიფტით აიწყობა (შრიფტის მრავალფეროვნება ისედაც გაამდიდრებდა წიგნს), გაფორმდება ფოტოილუსტრაციებით, ტექსტიდან გამოიკრიბება სიტყვათა განმარტებითი ლექსიკონი, რომელიც მომავალში შეიძლება "ქართული სიტყვის წითელი წიგნის" (გ.ა.) საფუძველიც კი გახდეს.
რადგან ნუგზარ შატაიძის ახალი კრებული "ნოემბრის წვიმა" მე ჩემთვის მინდა, ამიტომ ჩემი წიგნისთვის გამომცემელს კრიტიკულ წერილსაც შევუკვეთდი.

ზედმეტად მიმაჩნია კითხვა, საჭიროა თუ არა საერთოდ კრიტიკა, მაგრამ იმაზე კი ალბათ აუცილებლად მომიწევს პასუხის გაცემა, წინ უნდა უძღოდეს კრიტიკული წერილი მხატვრული ტექსტის გაცნობას თუ უკან უნდა მიჰყვებოდეს მას (ისე, როგორც ამ წიგნის შემთხვევაშია მოსალოდნელი).

კრიტიკოსი განმარტავს ღრმა აზრებს, კოდირებულ იდეებს, ხასიათისა და ადამიანური ურთიერთობის დაფარულ შრეებს, თარგმნის ტროპულ სახეებს, აღაგზნებს მკითხველის წარმოსახვას და ტექსტზე გამარჯვების იმედით ხელახლა წაკითხვის სურვილს აღძრავს.
მხოლოდ კრიტიკოსს (და არა კრიტიკათმცოდნეს) შეუძლია დააკმაყოფილოს მკითხველის ცნობისმოყვარეობა, გასცეს პასუხი იმ კითხვებს, რომელიც ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ, რამდენიმე ნაწარმოების, მათ შორის "ნოემბრის წვიმის" მიმართ უჩნდება მკითხველს.
"ნოემბრის წვიმა" ვრცელი მოთხრობაა, რომლის ერთხელ წაკითხვა არ კმარა.
მოქმედება ხდება გასული საუკუნის ოციან წლებში. მუშა-ახალგაზრდობის საღამოს სკოლის მოხუცმა მასწავლებელმა ალექსანდრემ ხანგადასულ მოსწავლეს, ჩეკისტს (ეს შემდეგ გაიგო მასწავლებელმა) ილია ჭავჭავაძის შეურაცხყოფისთვის ყური აუწია და პატარაზე კიდეც წამოარტყა ("ალექსანდრემ მაინც იმარჯვა და ახლა მოკაკვული თითი ჩასცხო ოდნავ შემელოტებულ კინკრიხოში"). მოსწავლე-ჩეკისტმა პარუნაშვილმა იმ ღამესვე სასტიკად იძია შური მასწავლებელზე. მისი ცოლი ელენე და კარის მეზობლები - ცოლ-ქმარი ჩვილ ბავშვთან ერთად, დააპატიმრა, ხოლო ალექსანდრე სულიერად (მე მგონი ფიზიკურადაც) გაანადგურა.

სულ ესაა მოთხრობის ძირითადი ამბავი. ამაზე უფრო მოკლედ და მკაფიოდ მხოლოდ კარგი კრიტიკოსი იტყვის, რომ ეს არის ერთი ჩასვრილი, ჩაქაქული ქართველი ინტელიგენტის ცხოვრება, თან მწერალსაც დაიმოწმებს: "იჯდა და მუცლის ტკივილს უძალიანდებოდა", "... მუცელზე ხელებმოჭერილი, ტკივილისგან გათანგული ალექსანდრე ადგილიდან ვერ იძვროდა...".

ტექსტის ხელახალი წაკითხვა მაინც საჭიროა, თუნდაც იმიტომ, რომ მკითხველმა ზუსტად გაარკვიოს ალექსანდრეს დაცემის მიზეზი, ანთუ მოტივი მისი ქცევისა, თუმცა ეს უკვე კრიტიკოსის ლექსიკაა და აქვე ვიტყვი, რომ არ შეიძლება კრიტიკოსის აზრი ნაწარმოებზე უფრო რთული და ძნელადგასაგები იყოს, ვიდრე თვითონ მხატვრული ტექსტი.

ხოლო ალექსანდრეს დაცემის მიზეზია შიში, შიშს ურწმუნოება იწვევს. აქ მწერალი ძველ ჭეშმარიტებას ენდობა, "შიში ღვთისა გვიხსნის ყველა სხვა შიშისგან" და ფსიქოლოგიურად დამაჯერებელ ხასიათს ჰქმნის.

ჩემთვის ძალზე მნიშვნელოვანია იმის აღიარება, რომ მიუხედავად ძალზე ტრაგიკული ბედისა, ალექსანდრესადმი არავითარი გრძნობა არ გამჩენია, პირიქით, როგორც ადამიანმა, შეურაცხყოფილადაც კი ვიგრძენი თავი (ზუსტად ასეთ განცდას იწვევს ჩემში მიხეილ ჯავახიშვილის თეიმურაზ ხევისთავი), თუმცა ჩემი რა გამკვირვებია, მას შემდეგ, რაც ალექსანდრემ კაცის ხატი დაამხო, მას ცოლიც კი გაურბის. "ალექსანდრეს მოეჩვენა, რომ ქალს ერთი სული ჰქონდა, სანამ აქედან წავიდოდა". გაურბის როგორც მკვდარს, რომელსაც თვითონ ალექსანდრეც ხედავს. "მაღალზურგიან, გაქუცულ სავარძელში უძრავად იჯდა მისი გახევებული, უსულო გვამი, რომელსაც ღიად დარჩენილ, ჩამქრალ თვალებზე შემოდგომის მსხვილი, მწვანე ბუზები დააცოცავდნენ".

თუმცა არც ასე იოლად წყდება ეს საკითხი. შეურაცხყოფის განცდა უფრო დამაჯერებელ ახსნას ითხოვს, მე საკმაოდ გამოცდილი მკითხველი ვარ იმისთვის, რომ მხატვრული რეალობის კეთების მომენტი შევნიშნო და წარმოსახვით ილუზიას თავი დავაღწიო. ნაწარმოები კი ძალზე ძლიერ შთაბეჭდილებას ტოვებს, თითქოს ჩემში კოდირებულ რაღაც მარადიულ ტკივილს აღვიძებს (აქ არ ვგულისხმობ ჩვენს უახლეს ისტორიას), თითქოს ეს ყველაფერი იყო და მხოლოდ განმეორდა.

დაკვირვებული ვარ, ასეთ განცდას იწვევს მხატვრული ტექსტი, როდესაც ის კლასიკურ სქემას ეყრდნობა, რაც უფრო ძნელადშესამჩნევია ეს ქარგა, მით უფრო შთამბეჭდავია ნაწარმოების კომპოზიცია, მხატვრული სახე, ხასიათი, ისე როგორც ტანმაღალი ხე მიგვანიშნებს ფესვთა ძლიერ სისტემაზე.

მე ვფიქრობ, რომ ეს მოთხრობა აგებულია ბიბლიურ (ახალი აღთქმა) იგავზე (აქ ნამდვილად დამჭირდა კრიტიკოსის ავტორიტეტული აზრი). ჩეკისტების მიერ ჩვილი ბავშვის წაყვანა-დაპატიმრება რაღაცით ჰგავს ჰეროდეს მიერ ბეთლემში დაბადებულ ყრმათა ამოხოცვას (თუმცა მოთხრობაში დამაჯერებლობა აკლია დაპატიმრების ეპიზოდს. გაუგებარია, როდესაც დედა ცოცხალი თავით ღვთის ანაბარად ტოვებს ჩვილს. მკითხველი აქ უფრო ძლიერ ემოციას ელოდა), ხოლო ალექსანდრეს "... სწორედ ამან, ახალმოვლენილმა სიცოცხლემ დაანახა ის შორეული ნაპირი, ის იმედისმომცემი შუქურა და აქამდე საკმაოდ არეული, ქაოსური ცხოვრებაც მისმა ნათელმა გაუცისკროვნა". ბავშვმა ალექსანდრეს რწმენა და სიმშვიდე მოუტანა. ალექსანდრემ იცის, ვინაა ბავშვი, იცის და მაინც იმეტებს, ალექსანდრე არ ეკუთვნის ბრბოს, რომელმაც არ იცის, თუ ვინ მიჰყავთ გოლგოთაზე. ეს მწიგნობარი უფრო დიდ ცოდვაშია გახვეული... თუმცა აქ უკვე ისეთი სიღრმეა, რომ არათუ მარტო, არამედ გამოცდილ კრიტიკოსთან ერთად ჩასვლაც კი მაფრთხობს.

ამ ფონზე ოდნავ სტერეოტიპულია ალექსანდრეს ცოლის, ელენეს სახე ("ქმრისად სახელის მძებნელი" – ვაჟა), რომელშიც ბოლოს და ბოლოს დედური ინსტინქტი იმარჯვებს.

კიდევ ბევრის თქმა შეიძლება ამ ნაწარმოებზე, მწერლის მხატვრული სივრცე უფრო გულისხმიერი მსჯელობის თემაა. "ნოემბრის წვიმამ" დამარწმუნა, რომ ნუგზარ შატაიძის შემოქმედება სხვა რიგის სიღრმისეულ ხედვას ითხოვს. დროა ლიტერატურულმა კრიტიკამაც დაამოწმოს ის აღიარება, რომელიც მწერალმა უკვე მოიპოვა მკითხველში.