კლდემაღალას ციხე
კლდემაღალას ციხე, არსენას ციხე — ციხესიმაგრე აღმოსავლეთ საქართველოში, შიდა ქართლის მხარეში, ქ. კასპის ჩრდილოეთით 5 კილომეტრზე, მდინარე ლეხურის მარჯვენა მხარეს, მაღალ მთაზე. თარიღდება V-VI საუკუნეებით, გვიანდელი ფეოდალური ხანით.
კლდემაღალას ციხე მთელ ლეხურის ხეობას გადაჰყურებდა, კეტავდა ლეხურის ხეობით მომავალ ვიწრო გზას ჩრდილოეთით და სამხრეთით და იცავდა ციხე-ქალაქ კასპს მტრის შემოსევებისაგან. ციხის ძველი სახელწოდება დავიწყებულია. ახლა ხალხი მას არსენას ციხეს უწოდებს. „კლდემაღალას“ სახელით იგი აღარ იხსენიება ვახუშტისთანაც. „მას ზეით (იგულისხმება თეთრახევის მამების მონასტერი) არს ციხე, სათიდგან გამოიყვანეს ოვსთა გორგასლის დაი“. V ს. კასპის სპასპეტისათვის აღსაზრდელად მიუბარებიათ ვახტანგ გორგასალის და – მირანდუხტი, ოს ბაყათარს მირანდუხტი ამ ციხიდან გამოუყვანია. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ V ს. ეს ციხე უკვე არსებობდა.
კლდემაღალას ციხე ძლიერ დაზიანებულია. დანგრეულია ერთადერთი შემორჩენილი ნაგებობის ოთხსართულიანი კოშკის აღმოსავლეთ და ჩრდილოეთ კედლები, დასავლეთ კედლის დიდი ნაწილი და ნაწილობრივ სამხრეთ კედელიც. ჩანგრეულია ხის სართულშუა გადახურვა. პირველი სართულის ქვედა ნაწილი ამოვსებულია მიწით. კოშკი (კედლების სიგრ. – 7,6 მ, სიმ. – 11 მ, სისქე 2 მ) ნაგებია რუხი და მოყვითალო ნატეხი ქვით. გარე კუთხეები ოდნავ მომრგვალებულია. სართულშუა 2 ხის გადახურვების საყრდენად კედლის სისქის შემცირებით მიღებული საფეხური იყო გამოყენებული. შერჩენილია სქელი მორების ბუდეები. პირველი სართულის სამხრეთ კედელში ერთი მაღალი და ვიწრო სარკმელია. ამავე სართულზე სამკუთხედად გადახურული ნიშები ყოფილა (ერთი კარგადაა დაცული). სათოფურების კვალი მხოლოდ მეოთხე სართულზე შეიმჩნევა ეს სართული წყობით და მასალით განსხვავდება კოშკის ქვედა ნაწილისაგან. იგი მოგვიანებით უნდა იყოს დაშენებული.
