ფოლკლორული ტექსტის წყარო
ფოლკლორული ტექსტის წყარო – ფიქსირებბული ფოლკლორული ტექსტის პირველი წყარო მთქმელია. მისი მეოხებით ხდება შესაძლებელი ზეპირად მოგზაური ტექსტის საწერ მასალაზე დამაგრება, გარკვეულ საფეხურზე შეჩერება. გაყინვა. თუმცა ამით ხალხური ტექსტის ცხოვრება არ წყდება, რაკი კვლავ განაგრძნობს სიცოცხლეს, ვარირებას, ბრუნვას. ყოველ ნუსხას თავისი წყარო, წინ მავალი დაწერილი ტექსტი გააჩნია, ხელნაწერებზე დაკვირვება საშუალებას გვაძლევს გავარკვიოთ რომელი ნუსხა რომელს ემყარება და თითოეულ ტექსტს რა ისტორია განუცდია. 1523-24 წლებში თუმიან გოჯიშვილის მიერ ვანის ქვაბების ერთ-ერთ კედელზე მიწერილ, დღესაც პოპულარულ ხალხურ ლექსს, „წვრილად ნახვეწო ისარო, კილოვ ნაღებო ინითა“ 54 ჩანაწერი მოეპოვება. კედლის წარწერასთან მიმართება ფილოლოგიურად გვირკვევს ამ ლექსის ისტორიას, მოძრაობის გზებს, ვარიანტების ურთიერთობას. იტალიიდან მიღებული მიკროფილმის მიხედვით გამოცემულ ქართული ზღაპრების კრებულის ტექსტს დოკუმენტირებული ისტორია და წყაროები გააჩნია წყაროები ეძებნება თვითონ ბერნარდესეულ ტექსტს: ირკვევა, ბერნარდესეული კრებული არაა შედგენილი უშუალოდ მთქმელებთან მოპოვებული მასალით, არამედ გადაწერილ-შედგენილია ადრე შესრულებული ჩანაწერებიდან, არმოღწეულ ნუსხებიდან. არქეტიპიდან გადმოწერის აშკარა კვალი ემჩნევა ბერნარდესეულ ორიგინალს. მაგალითად, შემდგენელ-გადამწერს ზღაპრისათვის „ცაზე რამდენი ვარსკვლავია“ რომ წინანდელი ხელნაწერი გამოუყენებია, იქიდან ჩანს, რომ დასაწყისის მეორე წინადადებაში ორი სიტყვა ვერ ამოუკითხავს და მათთვის საჭირო თავისუფალი ადგილი დაუტოვებია თავის ხელნაწერში, ცარიელი ადგილი აღუდგენელი დარჩენილა, ხოლო ამოუკითხავი სიტყვების მაკავშირებელი „და“ კი დაუწერია. ტექსტის გამომცემლის მიერ გამოტოვებული სიტყვები კონიექტურულად იქნა აღდგენილი: „ ერთი |მუსეიბი)| და I|ჭკვიანი| კაცი ჰყუანდა“. „პირველ კრებულად“ მიჩნეულ კრებულს, რომ წინ უსწრებდა ხელნაწერი ზღაპრები, ამაზე პირდაპირი მითითებაც არსებობს. ქიშმარის ხელმწიფის ქალის არაკის ბოლოს იტალიურად მიწერილია: „ამ ზღაპრის დედანს აკლდა, თვითონ იგი ერთ ძველ რვეულში იყო მოთავსებული. ჩანს, ეს ზღაპარი (ფაბულა) გრძელი უნდა ყოფილიყო“.
ფოლკლორული ტექსტის წყაროს ძიება დიდათ საჭიროა, იგი გვაახლოებს ნაწარმოებების შექმნის გარემოსთან და ჩანაწერთა ქრონოლოგიას ადგენს.
მ. ჩიქოვანი
ლიტერატურა
- ელ. ვირსალაძე, შოთა რუსთაველი და ქართული ხალხური სამიჯნურო პოეზია, „შოთა რუსთაველი“, საიუბ. კრებული, 1966, გვ. 141;
- შ. ონიანი, ვანის ქვაბთა მონასტრის წარწერების ისტორია საბჭოთა ხელოვნება, № 7, 1959;
- მ. ჩიქოვანი, XVII საუკ-ში ჩაწერილი ზღაპრები, მრავალთავი, I, 1964, გვ. 120.
