თარხნიშვილი მარიამ
მ (მომხმარებელმა Tkenchoshvili გვერდი „მარიამ თარხნიშვილი“ გადაიტანა გვერდზე „თარხნიშვილი მარიამ“) |
|||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Maro TarxniS.jpg|thumb|200პქ|მარო თრხნიშვილიი]] | [[ფაილი:Maro TarxniS.jpg|thumb|200პქ|მარო თრხნიშვილიი]] | ||
| + | '''თარხნიშვილი (თარხან-მოურავი) მარიამ (მარო) ესტატეს ასული''' - (21.XII.1881, სოფ. კავთისხევი - 03.X.1969, [[თბილისი]]) - პირველი ქართველი ქალი ლოტბარი. ხალხური სიმღერების შემსრულებელი, შემგროვებელი. „ქართული სიმღერის დედა“. | ||
| − | + | ====ბიოგრაფია==== | |
| − | + | დაიბადა [[გიორგი სააკაძე|გიორგი სააკაძის]] შთამომავლების ოჯახში. ოპერაზე „პატარა კახი“ მუშაობის პერიოდში, თარხან-მოურავებთან სტუმრობისას, კომპოზიტორმა ნიკო სულხანიშვილმა შვიდი წლის გოგონას, ხალხურ სიმღერებთან ერთად, თავისი ცნობილ შედევრი - „დაიგვიანეს“ ასწავლა. მოგვიანებით მომღერალმა აღნიშნული ნაწარმოები თავის რეპერტუარში შეიტანა და გადამწყვეტი როლი ითამაშა მისი გადარჩენის საშვილიშვილო საქმეში. 14 წლის ასაკში მოგვარეს, მაგრამ არა ნათესავს, 21 წლის დიმიტრი თარხან-მოურავს გაჰყვა ცოლად, კასპის რაიონის სოფელ ახალქალაქში გადავიდა და დააარსა მომღერალთა [[გუნდი (მუსიკა)|გუნდი]]. 1910 გორში გადადის საცხოვრებლად და დის - ეკატერინეს დახმარებით მეორე გუნდს აყალიბებს. გორში 1910 ზაფხულში წარმატებული სასცენო ნათლობის შემდეგ, კონცერტებს ცხინვალში, სურამში, ხაშურში, ბორჯომში და გორის მახლობელ სოფლებსა და დაბებში ატარებს. 1911 აკაკი წერეთლის იუბილეზე გამოდის და ქვაბულიძის არიას დიდი ოსტატობით ასრულებს. 1914 უკვე სამი შვილი ჰყავს: ვანო, თამარი და ნინო. 1915 აკაკის ნეშტის თბილისში გადმოსვენებისას თავისი გუნდით გრაკალში ხვდება პროცესიას და საგალობლებითა და ნ. სულხანიშვილის [[არია|არიით]] „დაიგვიანეს“, მთაწმინდისაკენ აცილებს პოეტს. | |
| − | + | ||
| + | 1917 წლის შემოდგომიდან ოჯახთან ერთად თბილისში მკვიდრდება და საჯარო კონცერტების ჩატარებას იწყებს. თბილისში პირველად მსმენელის წინაშე დები და მათი გუნდი 1919 წლის 5 იანვარს, უკვე დამოუკიდებელ საქართველოში წარდგნენ და ქართულ კლუბში გამართული კონცერტის II განყოფილებაში წარმატებით გამოვიდნენ. ამის შემდეგ დედაქალაქში დიდი | ||
| + | პოპულარობა მოიპოვეს. 1920 წლის 27 იანვარს, ნინოობას ტრადიციული „ქართული საღამოების“ ფარგლებში, ბათუმში მართავენ კონცერტს. მისი გუნდის გარდა, მონაწილეობენ სხვა ცნობილი არტისტებიც: ვანო სარაჯიშვილი, სანდრო ინაშვილი, ელისაბედ ჩერქეზიშვილი, [[გოცირიძე ნიკო|ნიკო გოცირიძე]], პოეტი [[იოსებ გრიშაშვილი]] და ცნობილი მწერალი-იუმორისტი შალვა შარაშიძე (თაგუნა). შემდეგ წარმატებით გამოდის კონსერვატორიაში. მალე მსმენელის დიდ სიყვარულს იმსახურებს. | ||
| + | 1920 წლის მარტში [[აზერბაიჯანი|აზერბაიჯანის]] ქართველები ბაქოში იწვევენ, თუმცა სათანადო დოკუმენტების უქონლობის გამო, სოღანლუღის სადგურში ფერხდება და კონცერტს იქ ატარებს. მისი საშემსრულებლო ოსტატობით აღფრთოვანებული კლასიკოსი კომპოზიტორების - ზაქარია ფალიაშვილის, [[მელიტონ ბალანჩივაძე|მელიტონ ბალანჩივაძის]] და [[დიმიტრი არაყიშვილი|დიმიტრი არაყიშვილის]] - ყურადღებას და პატივისცემას იმსახურებს. დ. არაყიშვილი ხმის დამუშავებას და საოპერო სცენაზე გამოსვლას ურჩევს და ამ მიზნით, მისი [[იტალია|იტალიაში]] მივლინების საკითხსაც აყენებს. თუმცა ხალხური შემოქმედების სიყვარულისა და ოჯახური მოვალეობის გამო, მომღერალი უარს ამბობს ამ იდეის განხორციელებაზე | ||
| + | 1921 წლიდან საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ დ. არაყიშვილი თბილისის მეორე კონსერვატორიაში ქართული ხალხური სიმღერის | ||
| + | მასწავლებლად იწვევს, სადაც 1923 წლამდე სტუდენტთა ეთნოგრაფიულ გუნდს ხელმძღვანელობს. ბოლშევიკთა წინააღმდეგ მიმართული [[1924 წლის აგვისტოს აჯანყება|1924 წლის აჯანყების]] შემდეგ, მის მეუღლეს - დიმიტრის, როგორც ყოფილ მემამულეს, აპატიმრებენ და ხვრეტენ. სიკვდილით დასჯისათვის ასევე განწირული შვილის - ივანესათვის შეწყალების დოკუმენტის მოპოვებას ახერხებს და გადაარჩენს მას. ბოლშევიკური დევნის გამო იძულებული ხდება, გვარი თარხნიშვილად გადაიკეთოს. საცხოვრებლად ისევ გორში გადადის შვილებთან ერთად, თუმცა მიწისძვრის შედეგად უსახლკაროდ რჩება და შემდეგ კვლავ თბილისში მკვიდრდება, სადაც მაზლი, მთავარი მეღვინე - იორამ თარხანმოურავი ეხმარება, ცხოვრების პირობებს უქმნის და გაჭირვებას არ აგრძნობინებს. ოჯახური ტრაგედიის მიუხედავად, აგრძელებს საყვარელ საქმეს და კვლავ ხალხური სიმღერის გუნდს ხელმძღვანელობს. | ||
| + | 1927 მისი გუნდი ქუთაისში გამართულ საქართველოს პირველ ოლიმპიადაზე იმარჯვებს, შემდეგ მოსკოვის სამხატვრო აკადემიაში ჩატარებული კონცერტისათვის სიგელით აჯილდოებენ. 1930 ბაქოსა და ერევანში სამ სამ კონცერტს ატარებს. აზერბაიჯანელ და სომეხ მსმენელს განსაკუთრებით მისი აღმოსავლურ კილოზე შესრულებულ სოლო ჰანგები მოსწონს. 1933 მოსკოვში საგასტროლოდ მყოფი, მრავალ სიმღერას გრამოფონის ფირფიტაზე იწერს. | ||
| + | 1937 [[თბილისის ოპერისა და ბალეტის თეატრი|თბილისის ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრში]] 25 წლის იუბილეს უხდიან და რესპუბლიკის დამსახურებული არტისტის წოდებას ანიჭებენ. 1938 მის [[ანსამბლი|ანსამბლს]] სახელმწიფო გუნდის სახელი მიაკუთვნეს. 1949 წლამდე ქართლ-კახური სიმღერების სახელმწიფო ანსამბლს ხელმძღვანელობს. 1956 წლამდე | ||
| + | საქართველოს სარეწაო კავშირის კულტურის სახლთან არსებული ხალხური სიმღერისა და ცეკვის ანსამლბის ლოტბარი და სამხატვრო | ||
| + | ხემძღვანელია. ასევე სათავეში უდგას არაერთ კოლექტივს თბილისში, რუსთავში, გორსა და კასპში. 1956 რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო თეატრში 65 წლის იუბილეს უხდიან, შემდეგ სახალხო არტისტის წოდებას ანიჭებენ. | ||
| + | ::::::::::::::::::::::::::::::::::ზურაბ ლეჟავა | ||
| + | ==ლიტერატურა== | ||
| + | * ლ. გეგეჭკორი, მარო თარხნიშვილი, წიგნიდან „ქართული ხალხური სიმღერის ოსტატები“. ხელოვნება. თბ., 1958; | ||
| + | * „მარო თარხნიშვილი“, საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტროს და საქართველოს ფოლკლორის სახელმწიმო ცენტრის ერთობლივი გამოცემა. თბ.,2008; | ||
| + | * პ. ხუჭუა, „მარო თარხნიშვილი“, თბ., 1962. | ||
==წყარო== | ==წყარო== | ||
| − | + | [[საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921) ენციკლოპედია-ლექსიკონი]] | |
==იხილე აგრეთვე== | ==იხილე აგრეთვე== | ||
| ხაზი 21: | ხაზი 35: | ||
[[კატეგორია:ქართული ხალხური სიმღერის შემსრულებლები]] | [[კატეგორია:ქართული ხალხური სიმღერის შემსრულებლები]] | ||
[[კატეგორია:საქართველოს სახალხო არტისტები]] | [[კატეგორია:საქართველოს სახალხო არტისტები]] | ||
| + | [[კატეგორია:საქართველოს დამსახურებული არტისტები]] | ||
23:28, 27 იანვარი 2019-ის ვერსია
თარხნიშვილი (თარხან-მოურავი) მარიამ (მარო) ესტატეს ასული - (21.XII.1881, სოფ. კავთისხევი - 03.X.1969, თბილისი) - პირველი ქართველი ქალი ლოტბარი. ხალხური სიმღერების შემსრულებელი, შემგროვებელი. „ქართული სიმღერის დედა“.
სარჩევი |
ბიოგრაფია
დაიბადა გიორგი სააკაძის შთამომავლების ოჯახში. ოპერაზე „პატარა კახი“ მუშაობის პერიოდში, თარხან-მოურავებთან სტუმრობისას, კომპოზიტორმა ნიკო სულხანიშვილმა შვიდი წლის გოგონას, ხალხურ სიმღერებთან ერთად, თავისი ცნობილ შედევრი - „დაიგვიანეს“ ასწავლა. მოგვიანებით მომღერალმა აღნიშნული ნაწარმოები თავის რეპერტუარში შეიტანა და გადამწყვეტი როლი ითამაშა მისი გადარჩენის საშვილიშვილო საქმეში. 14 წლის ასაკში მოგვარეს, მაგრამ არა ნათესავს, 21 წლის დიმიტრი თარხან-მოურავს გაჰყვა ცოლად, კასპის რაიონის სოფელ ახალქალაქში გადავიდა და დააარსა მომღერალთა გუნდი. 1910 გორში გადადის საცხოვრებლად და დის - ეკატერინეს დახმარებით მეორე გუნდს აყალიბებს. გორში 1910 ზაფხულში წარმატებული სასცენო ნათლობის შემდეგ, კონცერტებს ცხინვალში, სურამში, ხაშურში, ბორჯომში და გორის მახლობელ სოფლებსა და დაბებში ატარებს. 1911 აკაკი წერეთლის იუბილეზე გამოდის და ქვაბულიძის არიას დიდი ოსტატობით ასრულებს. 1914 უკვე სამი შვილი ჰყავს: ვანო, თამარი და ნინო. 1915 აკაკის ნეშტის თბილისში გადმოსვენებისას თავისი გუნდით გრაკალში ხვდება პროცესიას და საგალობლებითა და ნ. სულხანიშვილის არიით „დაიგვიანეს“, მთაწმინდისაკენ აცილებს პოეტს.
1917 წლის შემოდგომიდან ოჯახთან ერთად თბილისში მკვიდრდება და საჯარო კონცერტების ჩატარებას იწყებს. თბილისში პირველად მსმენელის წინაშე დები და მათი გუნდი 1919 წლის 5 იანვარს, უკვე დამოუკიდებელ საქართველოში წარდგნენ და ქართულ კლუბში გამართული კონცერტის II განყოფილებაში წარმატებით გამოვიდნენ. ამის შემდეგ დედაქალაქში დიდი პოპულარობა მოიპოვეს. 1920 წლის 27 იანვარს, ნინოობას ტრადიციული „ქართული საღამოების“ ფარგლებში, ბათუმში მართავენ კონცერტს. მისი გუნდის გარდა, მონაწილეობენ სხვა ცნობილი არტისტებიც: ვანო სარაჯიშვილი, სანდრო ინაშვილი, ელისაბედ ჩერქეზიშვილი, ნიკო გოცირიძე, პოეტი იოსებ გრიშაშვილი და ცნობილი მწერალი-იუმორისტი შალვა შარაშიძე (თაგუნა). შემდეგ წარმატებით გამოდის კონსერვატორიაში. მალე მსმენელის დიდ სიყვარულს იმსახურებს.
1920 წლის მარტში აზერბაიჯანის ქართველები ბაქოში იწვევენ, თუმცა სათანადო დოკუმენტების უქონლობის გამო, სოღანლუღის სადგურში ფერხდება და კონცერტს იქ ატარებს. მისი საშემსრულებლო ოსტატობით აღფრთოვანებული კლასიკოსი კომპოზიტორების - ზაქარია ფალიაშვილის, მელიტონ ბალანჩივაძის და დიმიტრი არაყიშვილის - ყურადღებას და პატივისცემას იმსახურებს. დ. არაყიშვილი ხმის დამუშავებას და საოპერო სცენაზე გამოსვლას ურჩევს და ამ მიზნით, მისი იტალიაში მივლინების საკითხსაც აყენებს. თუმცა ხალხური შემოქმედების სიყვარულისა და ოჯახური მოვალეობის გამო, მომღერალი უარს ამბობს ამ იდეის განხორციელებაზე
1921 წლიდან საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ დ. არაყიშვილი თბილისის მეორე კონსერვატორიაში ქართული ხალხური სიმღერის მასწავლებლად იწვევს, სადაც 1923 წლამდე სტუდენტთა ეთნოგრაფიულ გუნდს ხელმძღვანელობს. ბოლშევიკთა წინააღმდეგ მიმართული 1924 წლის აჯანყების შემდეგ, მის მეუღლეს - დიმიტრის, როგორც ყოფილ მემამულეს, აპატიმრებენ და ხვრეტენ. სიკვდილით დასჯისათვის ასევე განწირული შვილის - ივანესათვის შეწყალების დოკუმენტის მოპოვებას ახერხებს და გადაარჩენს მას. ბოლშევიკური დევნის გამო იძულებული ხდება, გვარი თარხნიშვილად გადაიკეთოს. საცხოვრებლად ისევ გორში გადადის შვილებთან ერთად, თუმცა მიწისძვრის შედეგად უსახლკაროდ რჩება და შემდეგ კვლავ თბილისში მკვიდრდება, სადაც მაზლი, მთავარი მეღვინე - იორამ თარხანმოურავი ეხმარება, ცხოვრების პირობებს უქმნის და გაჭირვებას არ აგრძნობინებს. ოჯახური ტრაგედიის მიუხედავად, აგრძელებს საყვარელ საქმეს და კვლავ ხალხური სიმღერის გუნდს ხელმძღვანელობს.
1927 მისი გუნდი ქუთაისში გამართულ საქართველოს პირველ ოლიმპიადაზე იმარჯვებს, შემდეგ მოსკოვის სამხატვრო აკადემიაში ჩატარებული კონცერტისათვის სიგელით აჯილდოებენ. 1930 ბაქოსა და ერევანში სამ სამ კონცერტს ატარებს. აზერბაიჯანელ და სომეხ მსმენელს განსაკუთრებით მისი აღმოსავლურ კილოზე შესრულებულ სოლო ჰანგები მოსწონს. 1933 მოსკოვში საგასტროლოდ მყოფი, მრავალ სიმღერას გრამოფონის ფირფიტაზე იწერს.
1937 თბილისის ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრში 25 წლის იუბილეს უხდიან და რესპუბლიკის დამსახურებული არტისტის წოდებას ანიჭებენ. 1938 მის ანსამბლს სახელმწიფო გუნდის სახელი მიაკუთვნეს. 1949 წლამდე ქართლ-კახური სიმღერების სახელმწიფო ანსამბლს ხელმძღვანელობს. 1956 წლამდე საქართველოს სარეწაო კავშირის კულტურის სახლთან არსებული ხალხური სიმღერისა და ცეკვის ანსამლბის ლოტბარი და სამხატვრო ხემძღვანელია. ასევე სათავეში უდგას არაერთ კოლექტივს თბილისში, რუსთავში, გორსა და კასპში. 1956 რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო თეატრში 65 წლის იუბილეს უხდიან, შემდეგ სახალხო არტისტის წოდებას ანიჭებენ.
- ზურაბ ლეჟავა
ლიტერატურა
- ლ. გეგეჭკორი, მარო თარხნიშვილი, წიგნიდან „ქართული ხალხური სიმღერის ოსტატები“. ხელოვნება. თბ., 1958;
- „მარო თარხნიშვილი“, საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტროს და საქართველოს ფოლკლორის სახელმწიმო ცენტრის ერთობლივი გამოცემა. თბ.,2008;
- პ. ხუჭუა, „მარო თარხნიშვილი“, თბ., 1962.
წყარო
საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921) ენციკლოპედია-ლექსიკონი
