ბოსლობა
ბოსლობა — საქართველოში ერთობ გავრცელებული მესაქონლეობასთან დაკავშირებული აგრარულ-რელიგიური ხასიათის დღესასწაული ბოსლობა ახალი წლის ხალხურ დღესასწაულთა ციკლშია მოქცეული.
სარჩევი |
ბოსლობა ლეჩხუმში
ლეჩხუმში ბოსლობა ორიგინალობით გამოირჩეოდა. ვახშმის წინ ყველანი ფეხზე წამოდგებოდნენ და სიჩუმე ჩამოვარდებოდა. ოჯახის უფროსი ცოლ-ქმარი კერასთან მივიდოდნენ, კაცი საკაცებო მხარეს, კერის წინ, ქალი საქალებო მხარეს, კერის მარჯვნივ. აქ ისინი დაიოთხებდნენ – ხელებს მიწაზე დააყრდნობდნენ და ქალი დაიწყებდა თავის ადგილიდან ძახილს: „კოტ-მოზვერა, კოტ-მოზვერაო!” ამ ძახილზე ოჯახის უფროსი მამაკაცი, პოზის შეუცვლელად, ნელა გაემართებოდა ქალისაკენ და თან გაიძახოდა: “-მე ვარ შენი ხარ-მოზვერიო!” ქალთან მიახლოვებისას მას ზურგიდან გაუჩერდებოდა, ფალოსს ამოიღებდა, ზედ ხელს უსვამდა და თან ირხეოდა, შემდეგ წინ ქმარი და უკან ცოლი, კვლავ დაოთხილი კერას სამჯერ შემოუვლიდნენ მარჯვნიდან მარცხნივ („წაღმა”) და ყოველ შემოვლაზე საქალებო ადგილას ზემოთ აღნიშნულ საქციელს გაიმეორებდნენ. შემდეგ ფეხზე წამოდგებოდნენ, მამაკაცი სავსე დოქს დაიჭერდა, ქალი ლობიან განატეხს, ზედაპირზე ორი ტაბიკის გამოსახულებით და ორივენი ხმამაღლა ლოცულობდნენ: „ღმერთო, ბევრი საქონელი მოგვეციო”. ლოცვის ამ სიტყვებს იმეორებდნენ დამსწრენი, რომლებიც ფეხზე წამომდგარნი წესის შესრულებას თვალყურს ადევნებდნენ. ლეჩხუმში ბოსლობის განსხვავებული ვარიანტიც არის დადასტურებული: ბოსლობა ხარების ჯანიერებისათვის განკუთვნილი დიდი უქმე იყო. ამ დღეს აცხობდნენ სართვიან ტაბლებს, რომელიც საოჯახო სალოცავად მიიჩნეოდა: „ღმერთო, დეიფარე ჩემი ოჯახი ცეცხლისაგან, დეიფარე ჩემი ქმარ-შვილი ყოველი მავნებლისაგან”. ამ დროს ქმარი მივიდოდა და ეტყოდა: „ბოსლაკოტრა მომეკოტრეო”. კაცი ქალს „მეიკოტრებდა” ზურგზე და კერიას გარშემო სამჯერ შემოუვლიდა. ძველად ამ დროს ქალი და კაცი სრულიად დედიშობილა ყოფილან. ვ. ბარდაველიძეს მიაჩნდა, რომ ცხოველური სახის ურთიერთობას გამოხატავდა და რომ თავდაპირველად არა სიმულაცია, არამედ ნამდვილად ხდებოდა კერასთან დაოთხილი მანდილოსნისა და მის ზურგზე პირველყოფილი მოურიდებლობით „მოკოტრებული” მამაკაცის სქესობრივი ურთიერთობა. ამ ქმედებას მაგიური ზემოქმედება უნდა მოეხდინა საქონლის გამრავლებაზე.
ბოსლობა აჭარაში
ბოსლობა აჭარაში ბოლო პერიოდებში ფრაგმენტების სახით იყო შემორჩენილი და როგორც ახალი წლის ხალხური კალენდრის ნაწილი ოჯახის უფროსთა მიერ გამრავლება-განაყოფიერების მიზნით საქონლის სადგომში სქესობრივი აქტის შესრულებას გულისხმობდა.
ახალი წლის საღამოს ოჯახის უფროსი ქალი და კაცი ხმის ამოუღებლივ კერიდან ჯაჭვს ხსნიდნენ, საქონლის სადგომში ჩადიოდნენ, საქონელს სამჯერ ჩამოუვლიდნენ, შემდეგ კი იქვე განაყოფიერების სიმბოლურ რიტუალს ასრულებდნენ. საქონლის გასამრავლებლად ეს როდი კმაროდა. აუცილებელი იყო მსგავსი რიტუალის განმეორება ახალი წლის ღამესაც. მეორე ვარიანტით, საქონლის ირგვლივ შემოვლის დროს კაცს საქონლის სადგომში მარცვლეული უნდა მიმოეფანტა, რომლის შემდეგაც განაყოფიერების სიმბოლური რიტუალი მეორდებოდა. საქონლის შემოვლის დროს ფეხის დაცურება ანდა დაცემა ცუდ ნიშნად ითვლებოდა, რაც საქონლისათვის ავის მომასწავებლად იყო მიჩნეული.
თვლიან, რომ ბოსლობის დღესასწაულის სახელწოდება აჭარაში პირდაპირი მნიშვნელობით არ დგინდება. საყურადღებოა ისიც, რომ აჭარაში ტერმინი ბოსელი ნაგებობის სახელწოდებადაც იშვიათად გვხვდებოდა. მიუხედავად ამისა რიგი ფოლკლორული და ეთნოგრაფიული მასალის ანალიზის საფუძველზე შესაძლებელი ხდება ტერმინ „ბოსლას”, როგორც მესაქონლეობის ღვთაების სახელის დადგენა. ამ მხრივ ყურადღებას იპყრობს აჭარაში ფართოდ გავრცელებული თამაში მოკაჭულიება, რომელიც ქალის მიერ ბავშვის ზურგზე აკიდებასა და კერის ირგვლივ შემოტარებას გულისხმობდა. განსაკუთრებით ნიშანდობლივი იყო ზემოთაღნიშნული პროცესის დროს შესრულებული ლექსის ბოლო ერთი ტაეპი: „კუჭა, კუჭა, ბოლა, ბოლა ბუუ!”. მთლიანად აქ წარმოდგენილ თამაშში და ლექსში ნათლად ჩანს სქესობრივი აქტის სიმულაცია − ბავშვის რხევა ზურგზე, საქონლის სექსუალური აღტკინების გამომხატველი - „ბუუ! და, აგრეთვე, თვით ტერმინი „ბო(ს)ლა”, რომელშიც ფონეტიკური სახეცვლილების შედეგად - ბგერა დაკარგულია.
ბოსლობასთან დაკავშირებული აჭარის ეთნოგრაფიულ ყოფაში შემორჩენილი რიტუალები ანალოგიას პოულობს საქართველოს სხვა კუთხეებში ცნობილ მესაქონლურ-აგრარული ხასიათის დღესასწაულებთან. ამასთანავე, აჭარაში ბოსლობისათვის დამახასიათებელი ზოგიერთი ადგილობრივი თავისებურებანი კიდევ უფრო მეტ ნათელს ჰფენს აღნიშნული დღესასწაულის ზოგად ქართულ ბუნებას.
ლიტერატურა
შამილაძე, 1967:26-27; 1971:31.
