თოიძე ირაკლი

ირაკლი თოიძე

თოიძე ირაკლი მოსეს ძე - (14.III.1902, თბილისი - 1.IV.1985, თბილისი) - ფერმწერი, გრაფიკოსი, წიგნის ილუსტრატორი.

ბიოგრაფია

დაიბადა ცნობილი მხატვრის - მოსე თოიძის ოჯახში. მისი, როგორც მხატვრისა და შემოქმედის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა მამამ იქონია. სწავლობდა თბილისის სამხატვრო აკადემიაში (1925-1930). პედაგოგიურ მოღვაწეობას ეწეოდა მ. თოიძის მიერ დაარსებულ სამხატვრო სტუდიასა და თბილისის სამხატვრო აკადემიაში. თანამშრომლობდა გაზეთებთან.

1919-1920 წლებში 17 წლის ი. თოიძემ მამასთან ერთად მონაწილეობა მიიღო არტისტული კაფე „ქიმერიონის“ მოხატვაში. იყო „AXP“- ის („რუსეთის მხატვართა ასოციაცია“) საქართველოს ფილიალის თავმჯდომარე, შემდეგ კი „სარმას“ - თავმჯდომარე.

1931 წლიდან საცხოვრებლად გადავიდა მოსკოვში. მიუხედავად ამისა, აგრძელებდა საქართველოსთან მჭიდრო თანამშრომლობას და რეგულარულად მონაწილეობდა რესპუბლიკურ გამოფენებში. მოაწყო რამდენიმე პერსონალური გამოფენა.

აღსანიშნავია მისი ღვაწლი პოლიტიკური პლაკატის განვითარების დარგში. განსაკუთრებული პოპულარობა მოუტანა პლაკატმა „დედასამშობლო გვეძახის!“ (1941). პლაკატი, რომელიც სტალინმა მოიწონა, 1941 წლის ივნისის მიწურულს, ომის დაწყებიდან ერთი კვირის შემდეგ, თითქმის ერთდროულად აღიმართა მოსკოვისა და ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქალაქების სახლების ფასადებზე, გზებსა და გზაჯვარედინებზე. II მსოფლიო ომის წლებში მოსკოვში მცხოვრებმა ი. თოიძემ კიდევ მრავალი პლაკატი შექმნა: „წინ დასავლეთისკენ!“, „დედასამშობლოსათვის“, „სამშობლოს სახელით წინ, დევგმირებო!“, „ვფიცავ, დავამარცხებ მტერს!“, „ყველანი ფაშიზმის წინააღმდეგ საბრძოლველად!“, „გავათავისუფლებთ ევროპას ფაშისტური მონობის უღლისგან“ და სხვ.

მხატვარს ომის დამთავრების შემდეგაც არ შეუწყვეტია პლაკატზე მუშაობა. გვიანდელ პერიოდში შექმნილი პლაკატებიდან აღსანიშნავია: „ოქტომბრის 50-ე წლისთავი ჩვენი საერთო დღესასწაულია“, „ჩვენი ერთობა ურღვევია“, „მძიმე ინდუსტრია ჩვენი სამშობლოს ძლიერების საფუძველია“ და ა.შ.

ი. თოიძის კიდევ ერთი ნახატი, რომელმაც სრულყოფილად ასახა ეპოქა, დაკავშირებულია დიდ მშენებლობებთან - ზაჰესის ამუშავებამ მხატვარს შთააგონა, შეექმნა „ილიჩის ნათურა“, რომელიც სოციალისტური რეალიზმის ცნობილ ნიმუშად ითვლება. მეტად პოპულარული იყო ი. თოიძის კიდევ ერთი სურათი – „ახალგაზრდა სტალინი კითხულობს შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანს“. 1948 მხატვარი დაჯილდოვდა სტალინური პრემიით სურათისათვის „ი. ბ. სტალინის გამოსვლა დიდი ოქტომბრის სოციალისტური რევოლუციის 24-ე წლისთავისადმი მიძღვნილ საზეიმო სხდომაზე“ და სტალინის პორტრეტისათვის. ი. თოიძეს შექმნილი აქვს ქართული კულტურის მოღვაწეთა პორტრეტების სერიაც. ასევე დიდი დამსახურება მიუძღვის ქართული წიგნის გრაფიკის განვითარებაში. გაფორმებული აქვს მრავალი წიგნი, მათ შორის, „ვეფხისტყაოსანი“ (1937). მიღებული აქვს სტალინური პრემიები „ქართული პოეზიის ანთოლოგიის“ გაფორმებისთვის და „საქართველოს ისტორიის“ ილუსტრაციების სერიისათვის.

იგი იყო სსრკ-ის სახელმწიფო პრემიის ოთხგზის ლაურეატი (1941, 1948, 1949, 1951), შრომის წითელი დროშის ორდენოსანი, რსფსრ-ის ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე (1951) და საქართველოს სსრ-ის სახალხო მხატვარი (1970). მისი ნამუშევრები დაცულია საქართველოსა და რუსეთის სახელმწიფო მუზეუმებში (სემ – ხელოვნების მუზეუმი, თბილისის ისტორიის მუზეუმი (ქარვასლა); გ. ლეონიძის სახ. ქართული ლიტერატურის სახელმწ. მუზეუმი; ტრეტიაკოვის გალერეა, აღმოსავლეთის ხალხთახელოვნების სახელმწ. მუზეუმი, მოსკოვი), ასევე, კერძო კოლექციებში. დაკრძალულია 197 მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა დიდუბის პანთეონში.

მაია ციციშვილი

ლიტერატურა

• მ. ჩხიკვიშვილი, ირაკლი თოიძის სახელოსნოში, „საბჭოთა ხელოვნება“, 1968, №5;
• В. Беридзе, Н. Езерская, Искусство советской Грузии, 1921-1970, М., 1975.

წყარო

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921) ენციკლოპედია-ლექსიკონი

იხილე აგრეთვე

ირაკლი თოიძე