მესტუმრე

მესტუმრე - სამეფო კარის მოხელე, შედიოდა მანდატურთუხუცესის უწყებაში, უშუალოდ ექვემდებარებოდა ამირეჯიბს. მესტუმრეს ევალებოდა მეფეთა საგანგებო შეტყობინებების დაგზავნა, სტუმრების მიღება-გაცილება, უცხოელი ელჩებისა და დიპლომატიური მისიების მიღება, მათზე ზრუნვა და ა.შ.

„ხელმწიფის კარის გარიგების“ მიხედვით, მესტუმრეს ყოველ კვირა ეძლეოდა ფქვილი და საკლავი „ქვეითად“ მოსული სტუმრების (მეძღვნე და მწიგნობარი) გამასპინძლებისათვის. მესტუმრეს წილი ედო „სიგლის ქრთამშიც“, მაგრამ მისი წილი გაცილებით ნაკლები იყო, ვიდრე მანდატურთუხუცესისა და ამირსპასალარისა. აღვსების დღესასწაულისათვის დაწესებული სამოხელეო ცერემონიალის მიხედვით, მესტუმრეს ევალებოდა იერარქიულად მასზე უფროსი მოხელის, ამირეჯიბის მოკითხვა.

მესტუმრე მოხსენიებულია თამარ მეფის ისტორიკოსის და ჟამთააღმწერლის თხზულებებში. მაგ., გიორგი რუსის აჯანყების დროს თამარმა მესტუმრე გაგზავნა დასავლეთ საქართველოს ეპისკოპოსებთან, რათა მათი პოზიციები შეეტყო. მესტუმრე, მართალია, არ განეკუთვნებოდა უმაღლესი რანგის მოხელეთა კატეგორიას, მაგრამ, მეფესთან სიახლოვის წყალობით, შეეძლო სამეფო კარზე დიდი გავლენის მოპოვება.

ტერმინი მესტუმრე ხშირად იხსენიება XIV-XVI სს-ის საბუთებში. XVII ს-ში, როსტომ მეფის (1633-1658) დროს, მესტუმრე ტერმინოლოგიურად სპარსული მეჰმანდარით შეიცვალა, თუმცა, ფუნქციურად იგი, ძირითადად, უცვლელი დარჩა. დედოფლის „დასტურლამალში“, რომელიც XVII ს-ის დასასრულს ეკუთვნის, ეს თანამდებობა ისევ ძველი სახელით იხსენიება, ხოლო მეფის „დასტურლამალში“, რომელიც შედგენილია XVIII ს-ის დასაწყისში, მისი სპარსული შესატყვისი - მეჰმანდარი გვხვდება. მეჰმანდარმა საბოლოოდ ვერ ჩაანაცვლა მესტუმრე XVII-XVIII სს-ის აღმოსავლეთ საქართველოს ისტორიულ საბუთებში ორივე ტერმინი ერთდროულად გვხვდება. დასავლეთ საქართველოში კი, მესტუმრის თანამდებობას ტერმინოლოგიური ცვლილება არ განუცდია.

მესტუმრეები. XIII-XVII სს

• ჯიქური
• თავხელისძე გოგნია - მესტუმრე 1399-1419 წწ.
• კაკლაჩასძე კლიმი - მესტუმრე და მწიგნობარი 1425-1448 წწ.
• წერეთელი დავით - სამეფო კარის მესტუმრე 1432 წ.
• ზვიადისშვილი გირშელ - სამეფო კარის მესტუმრე 1460 წ.
• თავაქალასშვილი სადათიერ - იმერეთი. სამეფო კარის მესტუმრე და მწიგნობარ-მუშრიბი 1491 წ.
• ლომინაძე - იმერეთი. სამეფო კარის მესტუმრე XVI ს.
• ლაზარე - კახეთი. მწიგნობართუხუცესი და მესტუმრე 1537 წ.
• ეჯუბა - ქართლი. სამეფო კარის მესტუმრე 1623 წ.
• ეჯუბისშვილი დონდარა - ქართლი. სამეფო კარის მესტუმრე 1651-1662 წწ.
• აფხაზი იოვანე - მესტუმრე 1654-1659 წწ. მარიამ დედოფლის ნამზითვი.

წყაროები და ლიტერატურა

• ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი 1955: 50;
• ჯავახიშვილი 1982: 310, 328;
• სურგულაძე 1952: 275-278.

წყარო

ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში