პოლიბიოსი
პოლიბიოსი – (ბერძ. Рολιβιος; დ. ძვ. წ. 203 - გ. ძვ. წ. 120) — ბერძენი ისტორიკოსი.
პოლიბიოსი არკადიის ქ. მეგაპოლისში დაიბადა. (დაახლ. ძვ. წ. 200 წელს) აქეის კავშირის სტრატეგოსის ლიკორტასის ოჯახში. ლიკორტასი (ცნობილი სარდლის ფილოპემენის მეგობარი) იმდროინდელი საბერძნეთის გამოჩენილი პოლიტიკური და სამხედრო მოღვაწე იყო. ცხადია, ასეთი ოჯახის შვილი შესაფერის განათლებას მიიღებდა. პოლიბიოსი ახალგაზრდობიდანვე აქტიურ მონაწილეობას იღებდა სახელმწიფოს ცხოვრებაში. პოლიბიოსის ღირსებისა და მისდამი ნდობის დამადასტურებელია ის ფაქტიც, რომ სავსებით ახალგაზრდა, ძვ. წ. 183 ძვ. წ. 161 წელს მამასთან ერთად დაეკისრა ელჩობა ალექსანდრიაში. გაგზავნეს მესენიაში, ფილოპემენის ფერფლის მშობლიურ ქალაქში გადმოსასვენებლად. სრულ ასაკს არ იყო მიღწეული, როდესაც მესამე მაკედონიური ომის დროს (ძვ. წ. 171-167) იგი სტრატეგოსის თანაშემწის, კავალერიის უფროსის, თანამდებობას ასრულებდა. პოლიბიოსის სამხედრო-პოლიტიკური კარიერა ნაადრევად დასრულდა. რომის მიერ ბალკანეთის ნახევარკუნძულის ოკუპირებამ ახალგაზრდა პოლიბიოსის შემდგომი მოღვაწეობა სულ სხვა გზით წარმართა.
პოლიბიოსის კარიერა პოლიტიკურ ასპარეზზე დამთავრდა პიდნას ბრძოლასთან (168 წ.) პერსეუსის დამარცხების შემდეგ რომაელებმა იმ ბერძნულ ოჯახებს, რომლებიც თვალსაჩინო როლს ასრულებდნენ ქვეყნის ცხოვრებაში, მოსთხოვეს მძევლები 1000 კაცის რაოდენობით. მათ რიცხვში აღმოჩნდა პოლიბიოსი, როგორც აქეის კავშირის ერთ–ერთი მესვეური. პოლიბიოსმა რომში 17 წელი (ძვ. წ. 167-150 წწ.) გაატარა. აქ იგი დაუახლოვდა იმდროინდელი რომის მაღალ საზოგადოებას და განსაკუთრებით ემილიუს პავლეს. განათლებული პოლიბიოსი გახდა ახალგაზრდა სციპიონ ემელიანეს მასწავლებელი. სციპიონ ემელიანესთან დაახლოებამ ორივე მხარეს დიდი სარგებლობა მოუტანა. პოლიბიოსი სციპიონის თანამგზავრი იყო როგორც მოგზაურობაში, ისე ლაშქრობებში. პოლიბიოსი იყო კართაგენის დანგრევის მომსწრე და თვითმხილველი. იგი სციპიონს ახლდა ესპანეთში, ესწრებოდა ნუმანციის ალყას. პოლიბიოსი ბევრს მოგზაურობდა, ცდილობდა პირადად გასცნობოდა იმ ადგილებს, სადაც მის მიერ აღწერილი ამბები ხდებოდა, მას შემოუვლია: გალია, ესპანეთი, აფრიკა, ეგვიპტე. ხშირად მის მოგზაურობას სამეცნიერო ექსპედიციის ხასიათი ჰქონია. მაგალითად, კართაგენის ალყის დროს სციპიონმა პოლიბიოსს ფლოტი გადასცა, რათა აფრიკის სანაპირო გამოეკვლია.
ძვ. წ. 150 წელს პოლიბიოსს სამშობლოში დაბრუნების ნება დართეს, მაგრამ რომაელ დიდკაცობასთან ურთიერთობა და სიახლოვე არ გაუწყვეტია. საბერძნეთში დაბრუნების შემდეგ, იგი თავის ურთიერთობას რომის გავლენიან წრეებთან მოხერხებულად იყენებდა სამშობლოს საქმეების მოსაწესრიგებლად, რითაც საბერძნეთს დიდი სამსახური გაუწია, მის დამსახურებას საერთო სიყვარული და პატივისცემა მოჰყოლია. მადლიერ ბერძნებს მისი ძეგლი აღუმართავთ მშობლიური ქალაქის მოედანზე (პოლიბიოსის ძეგლი სხვა ბერძნულ ქალაქებშიც ყოფილა). პოსტამენტის წარწერა დაცული აქვს პავსანიას. პოლიბიოსის ღირსების აღწერის შემდეგ იგი ასეთი სიტყვით მთავრდება: – „მოგვითხრობენ (პოლიბიოსის შესახებ), რომ როდესაც რომაელი მხედართმთავარი (იგულისხმება სციპიონ ემელიანე) ასრულებდა მის რჩევას, ყველაფერი კარგად მიდიოდა, ხოლო როდესაც არ უსმენდა მის მითითებას – სჩადიოდა შეცდომებს, იმ ბერძნულმა ქალაქებმა, რომლებიც აქეის კავშირში შედიოდნენ, რომაელებისაგან მიიღეს ნებართვა, რომ პოლიბიოსს მოეწყო მათი სახელმწიფოებრივი მმართველობა და დაეწერა მათთვის კანონები”. პოლიბიოსის ღვაწლის ასეთი შეფასება შემთხვევითი არ არის. იყო დრო, როდესაც ახალგაზრდა პოლიბიოსი, როგორც აქეის კავშირის ერთ-ერთი თავკაცი, მახვილით ხელში იბრძოდა სამშობლოს ინტერესების დასაცავად, ხოლო ხანდაზმულობისას გვევლინება დინჯ პოლიტიკოსად; ბრძენი და გამოცდილი, დიპლომატიური შორსმჭვრეტელობით აღჭურვილი ემსახურებოდა მშობლიურ მხარეს.
პოლიბიოსი სიცოცხლის ბოლო წლამდე აქტიურ პოლიტიკურ საქმიანობას ეწეოდა. გარდაიცვალა ღრმად მოხუცებული (80 წელს გადაცილებული, გადმოცემით – ცხენიდან გადმოვარდნის შედეგად (ძვ. წ. 120).
პოლიბიოსი საკმაოდ ნაყოფიერი და მრავალმხრივი ისტორიკოსია. მის მთავარ ნაშრომს წარმოადგენს „მსოფლიოს ისტორია“ 40 წიგნად, აქედან სრულადაა მოღწეული პირველი ხუთი. VI-XVIII წიგნიდან მოღწეულია ვრცელი და მნიშვნელოვანი დებატები, ხოლო დანარჩენი წიგნებიდან – ბიზანტიელი კომპილატორების მიერ შესრულებული ამონაწერები და ნაწყვეტები.
პოლიბიოსის თხზულება მოიცავს მსოფლიო ისტორიას ძვ. წ. 264 წლიდან 146 წლამდე (პირველი პუნიკური ომის დასაწყისიდან კართაგენისა და კორინთოს დანგრევამდე), მისი ნაშრომი ნამდვილად მსოფლიო ისტორიაა როგორც შინაარსით, ისე მიზანდასახულობით. ამ მხრივ, იგი მკვეთრად განსხვავდება წინამორბედი ისტორიკოსებისაგან, რომლებიც თავიანთ ნაშრომებს ამა თუ იმ ისტორიული მოვლენის გადმოცემას უძღვნიდნენ. პოლიბიოსი განსხვავდება მომდევნო პერიოდის ბერძენი ისტორიკოსებისაგანაც. მართალია, ისინიც წერდნენ მსოფლიო ისტორიებს (დიოდორე სიცილიელი, დიონისე ჰალიკარნასელი), მაგრამ მხოლოდ მარჯვედ ახერხებდნენ არსებული მასალის თავმოყრას და დარჩნენ კარგ კომპილატორებად. მათთვის უცხოა პოლბიოსისეული ორიგინალური დამოკიდებულება განსახილველი საკითხებისადმი.
პოლიბიოსი პირველი ისტორიკოსია, რომელმაც დაწერა ნამდვილი მსოფლიო ისტორია, სადაც აღწერილია არა ერთი რომელიმე ხალხის, არამედ იმდროინდელი განათლებული ადამიანისათვის კარგად ცნობილი სამყაროს ისტორია.
პოლიბიოსის ისტორიის მთავარი თემაა: სამყაროს მთელი ცნობილი ნაწილი როგორ, როდის და რატომ მოექცა რომის ძალაუფლების ქვეშ (III, 1, 4). ამ საკითხს ეძღვნება შრომის ძირითადი ნაწილი III- XXX წიგნები (ძვ. წ. 220-168 წწ.) პირველ ორ წიგნში პოლიბიოსი მოკლედ აღწერს ადრინდელ ამბებს და ამზადებს მკითხველს მთავარ საკითხზე გადასასვლელად. ბოლო ათ წიგნში კი, მოთხრობილია ძვ, წ. 168 წლიდან 146 წლამდე მომხდარი ამბები.
პოლიბიოსი ახალი ეპოქის, რომაული სამყაროს ისტორიკოსია. იგი თითქმის თანამედროვეა ამ ეპოქის დაბადებისა.
პოლიბიოსის მიხედვით, მოვლენის უბრალო თხრობა და აღწერა კი არ არის მთავარი, არამედ ამ მოვლენის მიზეზების ანალიზი. აუცილებელია მოვლენათა ურთიერთდაკავშირება. თუმცა პოლიბიოსი ყოველთვის არ მიჰყვება მის მიერ დასახულ გადმოცემის მეთოდს, მაგრამ ეს იმის ბრალი უნდა იყოს, რომ მისი შრომის დიდმა ნაწილმა ჩვენამდე მოაღწია ამონაწერების სახით და შეიძლება ამონაწერის ავტორმა გამოტოვა მოვლენის ის შინაგანი კავშირი, რომელსაც პოლიბიოსი მთავარ ყურადღებას აქცევდა. „შიშველი მოთხრობა, – ამბობს იგი, – მომხდარი ამბების შესახებ ართობს მკითხველს, მაგრამ სამაგიეროდ სარგებლობა მისთვის სრულებით არ მოაქვს. ისტორიის კითხვა ხდება სასარგებლო, თუ თხრობაში ახსნილია მოვლენის მიზეზები“.
პოლიბიოსის პოლიტიკური შეხედულებანი არისტოკრატიულია. იგი უარყოფითად იყო განწყობილი დემოკრატიისადმი. პოლიბიოსს საკუთარი შეხედულება ჰქონდა სახელმწიფოებრივი მმართველობის ფორმებზე. იგი, იმოწმებს რა სხვა ავტორებს, წერს, რომ არსებობს სამი ფორმის სახელმწიფო წყობა: მონარქიული, არისტოკრატიული და დემოკრატიული. ამათგან ცალ-ცალკე ყველა მიუღებლად მიაჩნია. სახელმწიფოს ისეთი წყობაა ნორმალური და მისაღები, სადაც სამივე ფორმა არის გაერთიანებული. საბერძნეთის მაგალითზე პოლიბიოსი სანიმუშოდ თვლის ლიკურგეს მიერ შექმნილ ლაკედემონელთა სახელმწიფო წყობას (VI, 48). ათენისა და თებეს დემოკრატიული მმართველობის ფორმები იმდენად მიუღებლად მიაჩნია, რომ მისი აზრით, მასზე ლაპარაკი არა ღირს. პოლიბიოსი მმართველობის სრულყოფილ ფორმად მიიჩნევს მონათმფლობელური რესპუბლიკის სახელმწიფო წყობას.
პოლიბიოსი უარყოფითად ახასიათებს პლატონის სახელმწიფოს, თუმცა აღნიშნავს, რომ ფილოსოფოსები დიდად აქებენო. იგი წერს, პლატონის სახელმწიფოს დაშვება არ შეიძლება მანამდე, ვიდრე მისი ვარგისიანობა საქმით არ გამოიცდებაო.
პოლიბიოსმა გარკვეული ხარკი გადაუხადა ელინისტურ ფილოსოფიას, კერძოდ სტოიციზმს. მის პოლიტიკურ შეხედულებაზე დიდია აგრეთვე არისტოტელეს მოძღვრების გავლენა.
