პრიონული დაავადებები
პრიონული დაავადებები - პრიონული დაავადებები დაავადებათა უნიკალური ჯგუფია. ისინი შეიძლება განვითარდნენ როგორც გენეტიკური, ინფექციური ან იატროგენული მიზეზების გამო, ასევე, სპორადიულად (Collins et al., 2004). მათი ერთ ჯგუფში გაერთიანება საერთო ძირითადი გამომწვევი მიზეზის, ცილა პრიონის (PrP), გამო მოხდა. მათ საერთო ნევროპათოლოგიური ნიშნებიც აქვთ, კერძოდ: დიფუზური სპონგიოზი (ძველი სახელწოდებაა ტრანსმისიული ღრუბლისებრი ენცეფალოპათია), ნეირონების კვდომა, გლიოზი და, ხშირ შემთხვევაში, ამილოიდური ფოლაქები (Johnson, 2005). ეს უკანასკნელი შედგება არა β-ამილოიდური ცილისგან (როგორც ეს არის ალცჰაიმერის დაავადების დროს), არამედ პრიონის ცილისგან.
პრიონული დაავადების ეტიოლოგია
სახელწოდება „პრიონი“ ნიშნავს ცილოვან ინფექციურ ნაწილაკს. იგი 1982 წელს გამოავლინა პრუსინერმა, რომელმაც 1999 წელს მიიღო ნობელის პრემია მედიცინაში (Prusiner, 2001). პრიონული ცილის (PrP) კოდირება ხდება მე-20 ქრომოსომაში მოთავსებული გენის მიერ. ნორმალური პრიონული ცილის (PrPC) ფუნქცია უცნობია. ნერვულ უჯრედში მან შეიძლება შეასრულოს რეცეპტორული ფუნქცია და გავლენა მოახდინოს სინაფსურ გადაცემაზე. პრიონული დაავადებების დროს PrPC იძენს ანომალიურ თვისებებს და წარმოიქმნება PrPSc.(„scrapie” პირონული დაავადების სახელია, რომელიც ცხვრის ამ სახეობას ემართება). PrPSc არის დაავადების ძირითადი მოლეკულური მარკერი და, სავარაუდოდ, ძირითადი გამომწვევი აგენტიც. PrP-სთან შედარებით, PrPSc უხსნადი, პროტეაზას მიმართ რეზისტენტული ცილაა. მას ახასიათებს თვითაგრეგაციისაკენ მიდრეკილება და წარმოქმნის დაგროვების უბნებს ტვინში. ითვლება, რომ PrPSc ხელს უწყობს სინაფსებისა და ნეირონების კვდომას, გლიოზს და განაპირობებს ღრუბლისებრ ცვლილებებს თავის ტვინში.
მიიჩნევენ, რომ ოჯახურ შემთხვევებში მუტაციური PrP მეტადაა მიდრეკილი თვითაგრეგაციისაკენ. შეძენილი ფორმების დროს კი (იატროგენულად ან საკვებით დაავადების შემთხვევაში) ვარაუდობენ, რომ ნორმალური ცილა PrPC „ზიანდება“ შეძენილი PrPSc მიერ და მთლიანად გარდაიქმნება ანომალიურ (PrPSc) ფორმად. ამის შედეგად PrPSc რაოდენობა კიდევ უფრო მატულობს. ამ მნიშვნელოვანი მოლეკულური პროცესის დეტალები უცნობია. პერიფერიული დაინფიცირების შემთხვევაში, PrPSc ცილა შეიძლება გავრცელდეს ნერვების, სისხლისა და ლიმფის საშუალებით და მიაღწიოს თავის ტვინს. PrP ცილის განსხვავებული კონფიგურაციისა და მოდიფიკაციის შტამები (გლიკოზილირების პატერნებიდან გამომდინარე) სხვადასხვა დაავადებას იწვევს. არ არის დადგენილი „სპორადიული” პრიონული დაავადების ეტიოლოგია, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს ნორმალური პრიონული ცილის (PrPC) სპონტანური კონვერსიით ან მუტაციით ანომალიურ პრიონულ ცილაში (PrPSc); ან შეიძლება ოკულტური მიზნებით გამოყენებული ნივთებით გადავიდეს. ჯერჯერობით არ არის გარკვეული, რატომ აქვს PrPSc ცილას ინფექციური ბუნება, მაშინ როცა სხვა ამილოიდოგენურ ცილებისთვის ეს არ არის დამახასიათებელი (მაგალითდ, β-აილოიდი). წინათ ეგონათ, რომ პრიონის დაავადებას ნელი ვირუსი იწვევდა, რაც შემდგომში არ დადასტურდა.
