უორჰოლი ენდი
ენდი უორჰოლი – (Andy Warhol, 1928-1987) 1960 წლისთვის, ადრეული ხანის ბრიტანელი პოპ არტისტების მსგავსად, ზოგიერთი ამერიკელი შემოქმედიც იწყებს თავის ხელოვნებაში პოპულარული მასკულტურიდან აღებული გამოსახულებების ჩართვას. ბრიტანელი კოლეგებისგან განსხვავებით, მათ გამოიმუშავეს პოპ არტის Slicker (პრიალა ჟურნალის) სტილი, რომელიც გულისხმობდა რეკლამის მასობრივი წარმოების ტექნიკის გამოყენებას, იმისთვის, რომ ნამუშევრებს ბანალური რეკლამის ელფერი ჰქონოდათ და არ დატყობოდათ ხელოვანის ხელწერის კვალი. ამით პოპ არტისტებმა ცნობიერად უარყვეს აბსტრაქტული ექსპრესიონიზმი, რომელშიც განსაკუთრებულად იყო ხაზგასმული ინდივიდუალური სახელოვნებო პრაქტიკა. ამერიკული პოპ არტი თან აკრიტიკებდა 1960-იანი წლების პოპულარულ კულტურას, თან კი მის იმიტაციას ქმნიდა. ნამუშევრებში ხშირად რთავდნენ ახლადგანთავისუფლებული ქალების გამოსახულებებს, რომლებსაც საოჯახო ყოფისადმი წინააღმდეგობრივი დამოკიდებულება ჰქონდათ. რაუშენბერგისა და ჯონსის სერიოზულობასთან შედარებით, პოპ არტის ემოციური ტონი უფრო ირონიული, ცინიკური და მანერული იყო. ამერიკის შეერთებულ შტატებში პოპ არტის აყვავების ხანაში დომინანტურ ფიგურად იქცა ენდი უორჰოლი (Andy Warhol, 1928-1987), დიდი ხელოვანი და ხელოვნების რაობასა და მის წარმოებასთან დაკავშირებული დიუშანის გამომწვევი იდეების მხიარული მემკვიდრე. უორჰოლმა 1960 წლიდან ვიდრე მის სიკვდილამდე (1987) უზარმაზარი სამუშაო შეასრულა. ის ქმნიდა ნაბეჭდ პროდუქციას, ფერწერულ ნამუშევრებს, ქანდაკებას, ფილმებს, გამოსცემდა ჟურნალს Interview (ინტერვიუ) და ხელმძღვანელობდა რადიკალურ და მეტად გავლენიან როკ-ჯგუფს The Velvet Underground. კომერციულ არტისტად განსწავლული უორჰოლი, კარგად იცნობდა სარეკლამო კულტურას. 1962 წლისთვის მან საკუთარ ხელოვნებაში ამერიკული მასმედიის სარეკლამო გამოსახულებების გამოყენება დაიწყო. ობიექტად მან ისეთი პოპულარული სამომხმარებლო ნივთები აიღო, როგორიცაა ქემფბელის წვნიანის კონსერვი და კოკა-კოლას ბოთლი. მათ გამოსახულებებს უორჰოლი იაფფასიანი სამრეწველო ტრაფარეტული ბეჭდვის მეთოდითაც ქმნიდა (ჩარჩოზე დამაგრებული აბრეშუმის წვრილი ბადე საბეჭდ ტრაფარეტადაა გამოყენებული) და ქანდაკებასა და ფერწერაშიც ასახავდა. 1964 წელს, პირველი სკულპტურული პროექტის განსახორციელებლად, უორჰოლმა დურგლები დაიქირავა. მათ ისეთივე ზომისა და ფორმის ფირფიცრის ყუთები უნდა გაეკეთებინათ, როგორიც ის მუყაოს ყუთები იყო, რომლებშიც სუპერმარკეტებში დასარიგებელ ბრილოს საპნებს აწყობდნენ. ტრაფარეტული ბეჭდვით ყუთებზე დაიტანეს ის ლოგო და ტექსტი, რომელიც ნამდვილ ყუთებზე იყო დაბეჭდილი. ამგვარად, უორჰოლმა შექმნა ის, რაც არსობრივად, კომერციული შეფუთვის სრულიად გამოუსადეგარ ასლს წარმოადგენდა. უორჰოლმა ყალბი ყუთები ნიუ იორკის Stable Gallery-ის დარბაზში ერთად დააწყო და საგალერეო სივრცე გარდაქმნა იმად, რაც ძალიან ჰგავდა სურსათის საწყობს. ასეთნაირად, არტისტმა ხელოვნების გალერეის სისტემის კომერციულ საფუძველზე მიგვანიშნა, იმავდროულად კი, ხელოვნების ბუნება ისეთივე დამცინავი ხერხით გააკრიტიკა, როგორითაც 1917 წელს, დიუშანმა გადააქცია კომერციული პისუარი შადრევნად. თუმცა 1964 წელს უორჰოლმა უარი თქვა ხელმოწერისა და თარიღის დასმასთან დაკავშირებულ ოინებზე.
უორჰოლის მტკიცებით, ძველი ხელოვნებისგან განსხვავებით, რომელიც ფიქრსა და გაგებას მოითხოვდა, სარეკლამო და ვარსკვლავური კულტურა საჭიროებს მხოლოდ მყისიერ ყურადღებას, რადგან ძალზე სწრაფად იქცევა უინტერესო და მოსაბეზრებლ რამედ. ამ პოზიციაზე მდგომი უორჰოლი გვთავაზობდა ხელოვნებას, რომელიც კინოსვარსკვლავებივით, მხოლოდ 15 წუთით იქნებოდა საინტერესო. 1962 წელს მოულოდნელად გარდაიცვალა კინოვარსკვლავი მერილინ მონრო, რომლის სიკვდილი უფრო თვითმკვლელობას ჰგავდა. უორჰოლის მერილინის დიპტიქონი ერთ-ერთია მისი ტრაფარეტული ბეჭდვით შექმნილი პროდუქციის სერიებიდან, რომელიც მან მსახიობის გარდაცვალებისთანავე შექმნა. უორჰოლმა უკვდავყო მონროს საეკრანო სახე - აიღო მისი ძალზე ცნობილი ფოტო, ტრაფარეტული ბეჭდვით დაიტანა ის სიბრტყეზე და ისე ბანალურად გამოსახა, რომ მონროს დამახასიათებელი ნიშნები - გამოთეთრებული ქერა თმა, ლალისფერი ტუჩები და მგზნებარე თვალებზე დადებული ლურჯი ჩრდილები მსახიობის კარიკატურად გადაიქცა. პორტრეტული სახე არ ეკუთვნის ნორმა ჯინს (ეს მონროს ნამდვილი სახელია), არამედ მონროს, ცელულოიდის სექსსიმბოლოს, რადაც ის კინოინდუსტრიამ აქცია. ისევე როგორც ბრილოს ყუთების შემთხვევაში, უორჰოლმა ამ ტრაფარეტიდანაც უამრავი ავტომატური ანაბეჭდი გააკეთა. ის მათ ასისტენტების დახმარებით ქმნიდა, რომლებიც კონვეირული წარმადობით მუშაობდნენ. 1965 წელს, უორჰოლმა თავის სტუდიას ირონიულად, "ფაბრიკა" უწოდა, შემდგომში დასცინოდა საკუთარი ხელოვნების კომერციულობას და ამბობდა, რომ ხელოვნებაში მხოლოდ მოგებისთვის იყო მოსული.
თუმცა მერილინის დიპტიქონში უფრო ღრმა ნიუანსებიც შეიძლება აღმოვაჩინოთ. მისი ფორმატი რელიგიურ კონოტაციებს შეიცავს და შესაძლოა, მიგვანიშნებს იმას, რომ მონრო წამებული წმინდანია, ანდა გარდაცვლილ კინოვარსკვლავთა პანთეონის ქალღმერთი. ერთ-ერთ ანაბეჭდში უორჰოლი მის თავს ისეთივე ოქროსფერი შარავანდით მოსავს, როგორც ეს ქრისტიანულ ხატებშია მიღებული. მეტიც, დიპტიქონის მარცხენა, ფერად მხარეზე გამოსახული ბრტყელი, ერთნაირი მონროები კონტრასტულიად უპირისპირდება მარჯვენა მხარეს მოქცეულ, მის შავ-თეთრი გამოსახულებებს. ეს ანაბეჭდები კიდისკენ სულ უფრო მეტად უფერულდება, რადგან ახალი პირების ბეჭდვისას ავტორი ტრაფარეტს აღარ უმატებდა მელანს და მანამდე ქმნიდა ასლებს, ვიდრე თავდაპირველი პორტრეტი გამქრალი ადამიანის მოჩვენებადქცეულ გამოსახულებად არ იქცა. უორჰოლი ერთ-ერთი პირველი არტისტი იყო, ვინც გააცნობიერა და გამოიყენა მასმედიის შესაძლებლობები. თავად მასმედია, განსაკუთრებით კი ტელევიზია, მხოლოდ მოჩვენებითად გვიახლოვებს სამყაროს და მასში არა რეალური მონაწილეობის, არამედ მხოლოდ პასიურ დამკვირვებლებად ყოფნის უფლებას გვაძლევს. ჩვენ უგრძნობები გავხვდით სიკვდილისა და უბედურების მიმართ, რადგან მათ ამსახველ კადრებს მუდმივად გვიმეორებენ ტელევიზიით, რომლის გამორთვაც ნებისმიერ წამს შეგვიძლია. უორჰოლის ხელოვნება, განსაკუთრებით მერილინის დიპტიქონი, ტელევიზიას ჰგავს - აზრსმოკლებული, განმეორებადი გამოსახულება ზერელეა და მარტივი, ის თითქოს გვაგუებს სიკვდილის ტრაგიკული მომენტის მოსალოდნელ დარტყმას. უორჰოლს, რომელიც ცნობილი იყო თავისი ციტატებად ქცეული გამონათქვამებით, ერთხელ უთქვამს, რომ ის "ღრმად ზერელე ადამიანია", თუმცა მისი ხელოვნების მოჩვენებითი ზედაპირულობა, ღრმად ინტელექტუალურია.
