აჟდარჰა
აჟდარჰა / აზდაღა (აზერ. Аждарха; ნოღ. Аздагъа/Айдаха/Аждаха) – დემონური არსება – უზარმაზარი ზომის ცეცხლისმფრქვეველი ურჩხული, ფრთოსანი გველეშაპი კავკასიის თურქულენოვანი ხალხების მითოლოგიაში. ყველაზე გავრცელებული მითების თანახმად, აჟდარჰა ქვეყანას მოსპობით ემუქრება, თუკი შესაჭმელად ქალიშვილს რეგულარულად არ მისცემენ. საბოლოოდ გმირი ამარცხებს მას და იხსნის მსხვერპლს, რომელზედაც ქორწინდება. აჟდარჰა/აზდაღა დაკავშირებულია წვიმის მომყვან ღრუბლებთან და წყალთან. ცხოვრობს მდინარეში, ტბაში ან ზღვაში, რომელთანაც მიახლოებულ მსხვერპლს წყლისქვეშეთში მიაქანებს; თუ წამოიმართა, თავით ღრუბლებს ეხება, კუდი კი წყალში უდევს; წამოდგომისას საშინლად ხმაურობს, დაშვებისას უთვალავ ნაპერწკალს აფრქვევს. ნოღაელთა რწმენით, მას ფურირემი ბადებს და იმდენ ხანს ცოცხლობს, ვიდრე ირემი სხვა ასეთ ურჩხულს არ მოავლენს (ოსური „რუიმონი“). ეს კი ჩვეულებრივ ას წელიწადში ერთხელ ხდება. ამ მითოლოგიური პერსონაჟის სული შეიძლება, სხეულს გარეთ, ფრინველში ან მის კვერცხში იყოს მოთავსებული. აზდაღა, როგორც ფრთოსანი, ზეცაში მკვიდრობს, ცდილობს ჩაყლაპოს მთვარე და მთელ კაცობრიობას უბედურება მოუტანოს. აზერბაიჯანელთა წარმოდგენით, აჟდარჰა ორსულ ქალს მუცელში უსახლდება და ბავშვს უკლავს.
ტერმინი „აჟდაჰა/აზდაღა“ და ამ ტერმინით სახელდებული დემონური პერსონაჟი ირანული მითოლოგიის აჟი-დაჰაკას უკავშირდება.
ლიტერატურა
- Басилов В. Н. Аждарха // Мифы народов мира. Т 1. М., 1980;
- Дубровин Н. Ф. История войны и владычества русских на Кавказе. Т. I: Очерк Кавказа и народов, его населяющих. Кн. I: Кавказ. СПб., 1871;
- Керейтов Р. Х. Мифологические персонажи традиционных верований ногайцев // СЭ. 1989, № 2;
- Капаев И. Ногайские мифы, легенды и поверья. Опыт мифологического словаря. М., 2012. Марр Н. Я., Смирнов Я. И. Вишапы. Л., 1931.
