ახტალა
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | '''ახტალა''' - | + | '''ახტალა''' - ცნობილი ბალნეოლოგიური კურორტია [[საქართველო]]ში, [[კახეთი|კახეთში]] (გურჯაანის რ.). ამჟამად ახტალა ქ.ბგურჯაანს არის შერწყმული და მის ერთ-ერთ უბნად ითვლება. |
| + | ახტალის, როგორც უცნობი შინაარსის ტოპონიმის, წარმოშობით ხალხი ადრიდანვე დაინტერესებულა. გასული | ||
| + | საუკუნის გაზეთები „[[ივერია (გაზეთი და ჟურნალი)|ივერია]]“, „ცნობის ფურცელი“ და სხვ. ხშირად აქვეყნებდა კორესპონდენციებს ახტალის წარმოშობასთან დაკავშირებულ [[ლეგენდა]]-[[თქმულება|თქმულებების]] შესახებ. გაზეთ „ივერიას“ 1897 წლის 17 მაისს გამოუქვეყნებია ტ. ინასარიძის წერილი „ჰახტალა“ (ლეგენდა სოფ. გურჯაანის მახლობლად მდებარე ტალახის ტბის შესახებ). იმავე წლის 25 მაისს კი „ცნობის ფურცელს“ დაუსტამბავს [[იმედაშვილი იოსებ|იოს. იმედაშვილი]]ს საინტერესო წერილი – „ჰახთალა-ღვთის ყანაა თუ ღვთის რისხვა“? შევნიშნავთ, რომ ახტალის პირველი მეცნიერული [[ეტიმოლოგია]] ეკუთვნის კონსტ. ჰანს: აღ „თეთრი“, ტალა „მინდორი“, „თეთრი ველი“. | ||
| + | |||
| + | ერთ-ერთ პირველ ცნობას ახტალის შესახებ გვაწვდის [[ვახუშტი ბატონიშვილი]]: „კვალად ჭერემ-ვეჯინს შუა და ვეჯინის ჩდილოთ, მთის კალთას არს ახტალა, რომელსა იტყვიან ნასოფლარსა და რისხვით დანთქმულსა. აღმოდის [[კუპრი]], ვითარცა მდუღარე“, საინტერესოა, რომ ვახუშტის მიერ მოწოდებული ცნობა ახტალის; როგორც სტიქიური მოვლენის შედეგად „დანთქმული“ სოფლის, თაობაზე, ადგილობრივ მცხოვრებთა შორის დღესაც ცოცხლობს. ინფორმატორთა თქმით ძველ დროს აქ მომხდარა დიდი მიწისძვრა, რომელსაც სოფელი [[ქვესკნელი|ქვესკნელში]] ჩაუტანია, მის ადგილას კი ტბა დამდგარა. ხალხში დღესაც გაიგონებთ, ახტალი ტალახს დროდადრო ათასგვარი საოჯახო საგანი: [[აკვანი|აკვნები]], ბარ-ნიჩბები, კეგრები, ცხენის უნაგირ-მოსართავები, [[ცული|ცულები]] და სხვ. ამოაქვსო. | ||
| + | |||
| + | ერთ-ერთი ხალხური გადმოცემით ჩაძირულ სოფელს ტალა თუ თალა რქმევია. ერთ კაცს დილით ტალაში თავისი ნათესავი მოუნახულებია, საღამოს კი, როცა შინისკენ წამოსულა, თავზარი დასცემია - სოფელი აღარსად ჩანდა, მის ადგილას ტალახიანი ტბა დამდგარიყო. ამის მნახველ კაცს სინანულით წარმოუთქვამს: „ან, ტალა, ახ, ტალა, რა იყავ და რა გახდიო!“ (გიორგი გომურაშვილი, სოფ. აკურა). | ||
| + | |||
| + | დაბეჯითებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენთვის საინტერესო ტოპონიმი ახტალა თურქულენოვანი ხალხის შემონატანია. ახ (||აღ) ქართულად, როგორც უკვე ითქვა, ნიშნავს „თეთრი“ (შდრ. აღ-ბულაყი „თეთრი წყალი, თეთრი წყარო“), ტალა, იგივე თალა კი ვაკე ადგილის, მინდვრის აღმნიშვნელი სიტყვაა. მაშასადამე, ახ-ტალა გაიაზრება როგორც „თეთრი ველი“, „თეთრი მინდორი“, „ადგილი, სადაც მოთეთრო ფერის მინერალური მასა (ამ შემთხვევაში, სამკურნალო ტალახი) გამოედინება“. ბუნებრივია, რომ თურქული ტალა||თალა სიტყვის შემცველი ტოპონიმები ხშირად გვხვდება მეზობელ [[სომხეთი]]ს, ბალყარეთის (ჩერქეზეთი), განსაკუთრებით კი – [[აზერბაიჯანი]]ს, აგრეთვე, [[საინგილო]]ს ტერიტორიაზე: აკაიტალა, აღტალა, ბაგათალა, ჯინჯართალა, კამიშთალა, ყარათალა... ანალოგიური წარმოშობისა ჩანს ჩვენთვის კარგად ცნობილი ტოპონიმი ზაქათალაც (საინგილო). | ||
| + | |||
| + | ძველი ქართული ეკონომიკური საბუთების მიხედვით ტალა სიტყვის შემცველი ტოპონიმები საკმაოდ ხშირი ყოფილა ქვემო ქართლის ტერიტორიაზც: „მელიქიშვილების მამულები მდებარეობდა სადახლოში... მელიქაშენში, მელიტალაში, ახტალაში... მაჰმუდტალაში“. დღეს აქ აღნიშნულ სახელთაგან მხოლოდ ახტალა არის შემორჩენილი, რომელსაც ვახუშტი ბატონიშვილიც იცნობდა და მას ცურტავად მიიჩნევდა: „ვგონებ ამას ცორტავად და სასწაულსაცა მის მიერო“. როგორც ვხედავთ, ჩვენს ძველ სწავლულთაც და თანამედროვე ლინგვისტთა ერთ ნაწილსაც ტოპონიმ ახტალის წარმოშობის შესახებ უამრავი თვალსაზრისი და ვარაუდი გამოუთქვამთ რომელთა უმრავლესობა სრულიად სამართლიანად ახტალის თურქულ წარმომავლობას უჭერს | ||
| + | მხარს. | ||
| ხაზი 7: | ხაზი 18: | ||
[[მითოლოგიური ენციკლოპედია ყმაწვილთათვის]] | [[მითოლოგიური ენციკლოპედია ყმაწვილთათვის]] | ||
| − | + | ==წყარო== | |
| − | [[კატეგორია: | + | [[ქართულ ტოპონიმთა განმარტებით-ეტიმოლოგიური ლექსიკონი]] |
| − | [[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:საქართველოს სოფლები]] |
| − | [[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:სოფლები გურჯაანის მუნიციპალიტეტში]] |
| + | [[კატეგორია:სოფლები აღმოსავლეთ საქართველოში]] | ||
| + | [[კატეგორია:სოფლები კახეთში]] | ||
01:45, 11 მარტი 2024-ის ვერსია
ახტალა - ცნობილი ბალნეოლოგიური კურორტია საქართველოში, კახეთში (გურჯაანის რ.). ამჟამად ახტალა ქ.ბგურჯაანს არის შერწყმული და მის ერთ-ერთ უბნად ითვლება.
ახტალის, როგორც უცნობი შინაარსის ტოპონიმის, წარმოშობით ხალხი ადრიდანვე დაინტერესებულა. გასული საუკუნის გაზეთები „ივერია“, „ცნობის ფურცელი“ და სხვ. ხშირად აქვეყნებდა კორესპონდენციებს ახტალის წარმოშობასთან დაკავშირებულ ლეგენდა-თქმულებების შესახებ. გაზეთ „ივერიას“ 1897 წლის 17 მაისს გამოუქვეყნებია ტ. ინასარიძის წერილი „ჰახტალა“ (ლეგენდა სოფ. გურჯაანის მახლობლად მდებარე ტალახის ტბის შესახებ). იმავე წლის 25 მაისს კი „ცნობის ფურცელს“ დაუსტამბავს იოს. იმედაშვილის საინტერესო წერილი – „ჰახთალა-ღვთის ყანაა თუ ღვთის რისხვა“? შევნიშნავთ, რომ ახტალის პირველი მეცნიერული ეტიმოლოგია ეკუთვნის კონსტ. ჰანს: აღ „თეთრი“, ტალა „მინდორი“, „თეთრი ველი“.
ერთ-ერთ პირველ ცნობას ახტალის შესახებ გვაწვდის ვახუშტი ბატონიშვილი: „კვალად ჭერემ-ვეჯინს შუა და ვეჯინის ჩდილოთ, მთის კალთას არს ახტალა, რომელსა იტყვიან ნასოფლარსა და რისხვით დანთქმულსა. აღმოდის კუპრი, ვითარცა მდუღარე“, საინტერესოა, რომ ვახუშტის მიერ მოწოდებული ცნობა ახტალის; როგორც სტიქიური მოვლენის შედეგად „დანთქმული“ სოფლის, თაობაზე, ადგილობრივ მცხოვრებთა შორის დღესაც ცოცხლობს. ინფორმატორთა თქმით ძველ დროს აქ მომხდარა დიდი მიწისძვრა, რომელსაც სოფელი ქვესკნელში ჩაუტანია, მის ადგილას კი ტბა დამდგარა. ხალხში დღესაც გაიგონებთ, ახტალი ტალახს დროდადრო ათასგვარი საოჯახო საგანი: აკვნები, ბარ-ნიჩბები, კეგრები, ცხენის უნაგირ-მოსართავები, ცულები და სხვ. ამოაქვსო.
ერთ-ერთი ხალხური გადმოცემით ჩაძირულ სოფელს ტალა თუ თალა რქმევია. ერთ კაცს დილით ტალაში თავისი ნათესავი მოუნახულებია, საღამოს კი, როცა შინისკენ წამოსულა, თავზარი დასცემია - სოფელი აღარსად ჩანდა, მის ადგილას ტალახიანი ტბა დამდგარიყო. ამის მნახველ კაცს სინანულით წარმოუთქვამს: „ან, ტალა, ახ, ტალა, რა იყავ და რა გახდიო!“ (გიორგი გომურაშვილი, სოფ. აკურა).
დაბეჯითებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენთვის საინტერესო ტოპონიმი ახტალა თურქულენოვანი ხალხის შემონატანია. ახ (||აღ) ქართულად, როგორც უკვე ითქვა, ნიშნავს „თეთრი“ (შდრ. აღ-ბულაყი „თეთრი წყალი, თეთრი წყარო“), ტალა, იგივე თალა კი ვაკე ადგილის, მინდვრის აღმნიშვნელი სიტყვაა. მაშასადამე, ახ-ტალა გაიაზრება როგორც „თეთრი ველი“, „თეთრი მინდორი“, „ადგილი, სადაც მოთეთრო ფერის მინერალური მასა (ამ შემთხვევაში, სამკურნალო ტალახი) გამოედინება“. ბუნებრივია, რომ თურქული ტალა||თალა სიტყვის შემცველი ტოპონიმები ხშირად გვხვდება მეზობელ სომხეთის, ბალყარეთის (ჩერქეზეთი), განსაკუთრებით კი – აზერბაიჯანის, აგრეთვე, საინგილოს ტერიტორიაზე: აკაიტალა, აღტალა, ბაგათალა, ჯინჯართალა, კამიშთალა, ყარათალა... ანალოგიური წარმოშობისა ჩანს ჩვენთვის კარგად ცნობილი ტოპონიმი ზაქათალაც (საინგილო).
ძველი ქართული ეკონომიკური საბუთების მიხედვით ტალა სიტყვის შემცველი ტოპონიმები საკმაოდ ხშირი ყოფილა ქვემო ქართლის ტერიტორიაზც: „მელიქიშვილების მამულები მდებარეობდა სადახლოში... მელიქაშენში, მელიტალაში, ახტალაში... მაჰმუდტალაში“. დღეს აქ აღნიშნულ სახელთაგან მხოლოდ ახტალა არის შემორჩენილი, რომელსაც ვახუშტი ბატონიშვილიც იცნობდა და მას ცურტავად მიიჩნევდა: „ვგონებ ამას ცორტავად და სასწაულსაცა მის მიერო“. როგორც ვხედავთ, ჩვენს ძველ სწავლულთაც და თანამედროვე ლინგვისტთა ერთ ნაწილსაც ტოპონიმ ახტალის წარმოშობის შესახებ უამრავი თვალსაზრისი და ვარაუდი გამოუთქვამთ რომელთა უმრავლესობა სრულიად სამართლიანად ახტალის თურქულ წარმომავლობას უჭერს მხარს.
წყარო
მითოლოგიური ენციკლოპედია ყმაწვილთათვის
