გაცი და გაიმი

გაცი და გა – არიან ქართლის მეფის, აზოს მიერ მცხეთას მოტანილი და აღმართული კერპები („ქართლის ცხოვრება“).

მატიანეების მიხედვით, ალექსანდრე მაკედონელის დროს, აზოს მეთაურობით გადმოსახლებულ „არიან ქართველებს“ – „თან ჰყვანდათ კერპნი ღმერთად გაცი და გაიმ“ („მოქცევაი ქართლისა“). შემდგომ ეს კერპები ქართველთა პირველმა მეფემ ფარნავაზმა ქართველთა მთავარი კერპის – არმაზის გვერდით აღმართა; „და კვალად იყო მარჯვენით მისსა კაცი ოქროსი და სახელი მისი გაცი და მარცხენით მისსა უდგა კაცი ვერცხლისა, და სახელი მისი გაიმ, რომელნი იგი ღმერთად უჩნდეს ერსა მას ქართლისასა“ (ლ. მროველი). სწორედ ეს კერპები დაილეწა და შეიმუსრა წმ. ნინოს ლოცვით, „ძალითა ზეგარდამოითა“. გაცისა და გას ეტიმოლოგია საინტერესოა ქართველთა ეთნოგენეზის თვალსაზრისით, რამდენადაც ძველი მატიანენი გაცსა და გაიმს არიან ქართლელი „მამების“ წინაპრების ღმერთებს უწოდებდნენ, ქართველობას კი – ამ არიან ქართლიდან გადმოსახლებულთა შთამომავლებს; „ჩვენ, ქართველები ამ არიან-ქართლიდან გადმოსახლებულთა შთამომავლები ვართ“ („მოქცევაი“). მეფე მირიანი, მიმართავს რა წმ. ნინოს, გაცისა და გას ეძახის ჩვენი მამების ძველ ღმერთებს. აზოს არიან ქართლიდან გადმოუსახლებია ათასი სახლი მდაბიო და ათი სახლი – მთავართა, ანუ თანამედროვე მიდგომით, დაახლოებით ასი ათასი კაცი და განასახლა ისინი მთელ საქართველოში, ჰერეთიდან შავ ზღვამდე. სწორედ მათ ჩამომავლებად მიიჩნევდნენ თავს მერმინდელი ქართველები. მიღებული აზრით (ივ. ჯავახიშვილი, ნ. ბერძენიშვილი, ს. ჯანაშია, გ. მელიქიშვილი), „არიან ქართლს“ პონტო-კაპადოკიასთან აიგივებენ; პონტოს სამეფოს ძველ დედაქალაქს გაციურა ერქვა და სწორედ გაციურადან სატახტო ქალაქიდან მოიტანა აზომ და მცხეთაში აღმართა გაცი და გა, არიან ქართლელი „მამების“ (წინაპრების) „ღმერთები“. პონტოს ფარგლებში მდებარეობდა ხეთების ძველი სამეფოც და მისი დედაქალაქი ხათუსა. ხეთურ ლურსმნულ წარწერებში მოხსენებული „ღვთაება ხაცის“ აღწერილობა კი გაცის იდენტურია. ქართული არმაზის კულტიც მცირეაზიული (ხეთური) არმადან (მთვარე) მომდინარედ მოიაზრება.

გ. ჩინჩალაძე

ლიტერატურა

• ანანია (ჯაფარიძე), ქართველი ერის წარმოშობის შესახებ. თბ; 1995;
• გოილაძე ვ., ვახტანგ გორგასალი და მისი ისტორიკოსი. თბ; 1985;
• კოჭლამაზაშვილი ე., არმაზი და იტრუშანი, ჯვარი ვაზისა. №1, 1990;
• ჯავახიშვილი ივ., ქართველი ერის ისტორია, წ. 1, თბ., 1979 (თხზ. თორმეტ ტომად, ტ. 1).

წყარო

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია:ენციკლოპედია