ერენ წა
ერენ წა / ერან –შ-ი / ხიდინ –შ-ი || ხიდინ ოშ-ი || ხიდინ –ჟ-ი / ყეთყეტაჲ / ეველცან-ი || ებელცან-ი (აღულ. Эрен цIа „ერას ცეცხლი“, „საახალწლო ცეცხლი“ / Эран Iуьш „ერას ღამე“ / Хьидин Iуьш || Хьидин Iуж || Хьидин оьш „გაზაფხულის ღამე“ / Кьеткьетай / Эвельцан; თაბ. Эбелцан)
დაღესტნური (აღულური, თაბასარანული, ლეზგიური) საგაზაფხულო ციკლის დღესასწაული, რომელიც ახალი სამეურნეო წლის დასაწყისს ეძღვნებოდა; იმართებოდა გაზაფხულის დღეღამსწორების დღეს (სოფ. თფიღი, დულდუღი) ან ბუნიობამდე ერთი კვირით ადრე.
არსებობდა რწმენა, რომ ამ დღეს, ზამთრის ძილის შემდეგ, დათვი იღვიძებდა, და ამიტომ აუცილებელი იყო მასზე ადრე ადგომა, „რათა მთელი წელიწადი ზარმაცად არ ყოფილიყავი“. სადღესასწაულო სამოსში გამოწყობილი მეზობლები ერთმანეთთან სტუმრად დადიოდნენ; ზოგ სოფელში (მაგ., მისში) ქალები ამ დღეს წითელი კაბით იმოსებოდნენ. სტუმრად მისულები კარის გამღებს შემდეგი სიტყვებით მიმართავდნენ: „რწყილ-ტილი შენთან მოსულიყოს, ყვავილების თაიგული – ჩემთან“ (Ниттар-ЧIидар чувалди хьурай, тукун кIачар чалди хьурай). დღეობის მთავარ პერსონაჟს წარმოადგენდა ბერიკა – სახეგამურული თაგალაი, რომელსაც თავზე ფაფახი ეხურა, ქამარზე ფქვილით სავსე ჩანთა ეკიდა და ხელში არყის ხის ჯოხი ეჭირა. იგი ბავშვების თანხლებით კარდაკარ დადიოდა და ყოველი ოჯახისგან პროდუქტს ითხოვდა: „ტკბილეული მინდა, ფაფა მინდა" (ТIай кIанди, аш кIанди). საღამო ჟამს სოფლის ყოველ უბანში კოცონს აჩაღებდნენ. ბავშვები ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ, თუ ვისი ცეცხლი იყო უფრო ელვარე და ხანგრძლივი. დიდი და პატარა აუცილებლად უნდა გადახტომოდა კოცონს და ეთქვა: „ყველა ჩემი ავადმყოფობა ცეცხლს წაეღოს“. ზოგან ბავშვები საკვამლე მილში წყალს ასხამდნენ, ან მას ხურავდნენ, რათა ოთახში კვამლი დამდგარიყო; ყმაწვილები სახეს იმურავდნენ და სოფლის ქუჩებში ჩირაღდნებით დადიოდნენ; რომელიმე ოჯახში შეკრებილი ქალები მღეროდნენ სახუმარო სიმღერებს, რომლებშიც თანასოფლელთა ნაკლოვანებებს დასცინოდნენ; სოფლის სხვადასხვა ნაწილში ქალიშვილებისთვის საქანელები იყო გამართული. დღეობის ღამეს იცოდნენ სარძლოების გარიგება.
აღულები სადღეობოდ ამზადებდნენ შვიდ სხვადასხვა კერძს, რომელთაგან მთავარს ე. წ. ჭაყრანი წარმოადგენდა.
აღულების მეზობელ ლეზგებსა და რუთულებში გაზაფხულის ბუნიობის აღსანიშნავად გავრცელებული დღესასწაული ჲარან სუვარი (Яран сувар – „ჲარის დღეობა“) საგაზაფხულო საველე სამუშაოებისა და ნაყოფიერების მფარველი ღვთაების ჲარის || ერ-ის ეძღვნებოდა. როგორც ჩანს, აღულებში ამ ღვთაების კულტი გამქრალია, მაგრამ დღეობის რიგი სახელწოდება იმაზე მიუთითებს, რომ ისინი მას ოდესღაც ეთაყვანებოდნენ.
ლიტერატურა
- Булатова А. Г., Исламмагомедов А. И., Мазанаев Ш. А. Агулы в XIX – нач. XX в.: историко-этнографическое исследование. Махачкала, 2008;
- Сефербеков Р. Из мифологии агулов: реконструкция образов пантеона и пандемониума // Вестник Института истории, археологии и этнографии. Махачкала. 2014, № 3;
- Сефербеков Р. И. Из мифологии агулов: реконструкция образов пантеона и пандемониума // Исторические, филисофские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. Тамбов, 2015, № 8 (58): в 3-х ч. Ч. II.
