სემიოტიკა

სემიოტიკა, სემიოლოგია (ბერძნ. semeiotike, semeiov – ნიშანი) – მეცნიერება ნიშნებისა და ნიშნობრივი სისტემების შესახებ (ბუნებრივი და ხელოვნური ენები). გაჩნდა XX საუკუნის დამდეგს. მის ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო მათემატიკური ლოგიკის, ემპირიული ფსიქოლოგიის, კიბერნეტიკის და მათემატიკური ლინგვისტიკის განვითარებამ. ფუძემდებლად ითვლებიან ამერიკელი ფილოსოფოსი ჩ. პირსი (1839-1914) და შვეიცარიელი ლინგვისტი ფ. სოსიური (1857-1913). ჩ. პირსმა შექმნა ნიშნის განსაზღვრება და კლასიფიკაცია (ინდექსი, სიმბოლო, ხატი). მისი იდეები განავითარა ამერიკელმა მეცნიერმა ჩ. მორისმა. მან სემიოტიკაში გამოყო სამი ასპექტი: სინტაქტიკა, სემანტიკა და პრაგმატიკა.

ნიშანთა სისტემად შეგვიძლია მივიჩნიოთ სახვითი ხელოვნება, თეატრი, კინო, მუსიკა, ისევე როგორც რთული მართვის ნებისმიერი კიბერნეტიკული სისტემები (და ა.შ.).

თეატრალური სემიოლოგია გულისხმობს ტექსტის, წარმოდგენის ანალიზს ნიშანთა წარმოშობისა და ფორმირების კუთხით. „ჩვენ ვლაპარაკობთ ამა თუ იმ ელემენტის სემიოტიზაციაზე იმ შემთხვევაში, როცა იგი მთელი სიცხადით წარმოგვიდგება ნიშნად. სცენის სივრცეში ანუ თეატრალურ მოქმედებაში ყოველივე რაც იპყრობს პუბლიკის ყურადღებას, იქცევა რაღაც მნიშვნელობის გადმომცემ ნიშნად. სემიოტიზაციის პროცესი მაშინვე იწყება, როგორც კი ნიშანს განვათავსებთ გარკვეულ სისტემაში, როგორც კი დავადგენთ მის ესთეტიკურ ფუნქციას“ (პ. პავი).

კარტოგრაფიაში, რუკის ენის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ქართველი მეცნიერი, გეოგრაფ-კარტოგრაფი ა. ასლანიკაშვილი განიხილავს ოთხ სემიოტიკურ ასპექტს: სინტაქსურს, სემანტიკურს, სიგმატიკურს და პრაგმატულს. სემიოტიკა კარტოგრაფიაში დამკვიდრდა როგორც კარტოსემიოტიკა.

წყარო

გეოგრაფიული კარტოგრაფიის ტერმინოლოგიური ცნობარი მსოფლიო თეატრის ენციკლოპედიური ლექსიკონი