სკალდის ეკლესია
სკალდის ეკლესია − ერთ დროს სკალდის (სვანეთში) მთავარანგელოზის ოქროს ხატი სოფელ ფაყის ღვთისმშობლის ეკლესიაში ესვენა. იგი ეკლესიაში არ ჩერდებოდა, დაკეტილი ეკლესიიდან გამოდიოდა და ისევ ეკლესიის ეზოში მდგარ დიდი ცაცხვის კენწეროზე შემოჯდებოდა. ასე გრძელდებოდა დიდ ხანს. ერთ მშვენიერ დღეს ხეობის რჩეულმა ხალხმა ბჭობა გამართა და დაასკვნა, რომ ხატი ადგილსამყოფელს იწუნებდა და საჭიროდ ჩათვალეს მისი ადგილის გამოცვლა. ამისთვის კი ასეთი რამ მოიფიქრეს: უღელში შეაბეს გაუხედნავი ოთხწლიანი მოზვრები. შეაბეს მარხილი და მარხილზე ოქროს ჯაჭვით დაამაგრეს მთავარანგელოზის ხატი. მოზვრები თავის ნებაზე გაუშვეს, მეხრე არ გააყოლეს. გადაწყვიტეს, სადაც მოზვრები გაჩერდებოდნენ, იქ აეშენებინათ ტაძარი. ხარები ლასკადურისა და ხელედურის (მდინარეებია) შუამდებარე გაუვალ ქედს გაუყვნენ. მოზვრებმა მიუვალ ტყე-კლდეზე იარეს, მათ წინ თავისით კეთდებოდა სამარხილე გზა, გაივლიდნენ და მათ უკან ტყე-კლდე ისევ მრთელდებოდა. ხარები გადავიდნენ სკალდის მწვერვალზე და ერთ ადგილზე გაჩერდნენ. ისინი უღლიდან თვითონ გამოეხსნენ, დაღლილნი დაწვნენ და დაიხოცნენ. სწორედ იმ ადგილას ააშენა ხალხმა ეკლესია და შიგ მთავარანგელოზის ხატი დაასვენა.
ტაძრის აშენების დღიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ ოსებმა გაიგეს, რომ სკალდის ეკლესიაში ესვენა მთავარანგელოზის ხატი, და მოინდომეს მისი წაღება. ოსთა დიდი ჯგუფი წამოვიდა სკალდის ეკლესიისკენ ხატის მისატაცებლად. მათ მეგზურად ჰყავდათ ბავშვობის დროს აქედან მოტაცებული და შემდეგ ოსეთში აღზრდილი სვანი, რომელიც კარგად ლაპარაკობდა როგორც სვანურად, ისე ოსურად. ოსებმა ტაძრის ეზოში ფერხული სიმღერა წამოიწყეს. სწორედ ამ დროს სვანი მეგზური განცალკევდა ოსებისგან, ამოეფარა ბექობს და სოფელ ფაყში ზაგალდაშისკენ მიმავალ ცხენოსანს ხმამაღლა გადასძახა, ოსები მოდიანო. მხედარმა გაიგონა ეს სიტყვები, მყისვე შევარდა ფაყის ღვთისმშობლის ეკლესიაში და განგაშის ზარი შემოკრა, ბუკიც აახმიანა. ზარის განგაშზე ხეობის ხალხი სწრაფად შეგროვდა და შეიარაღებულნი სკალდის ეკლესიისკენ დაიძრნენ. მივიდნენ ეკლესიასთან და რას ხედავენ: ეკლესის წინ, სადაც ოსები ფერხულობდნენ, მიწა გამსკდარიყო, ოსები ჩაეტანა და ცოცხლად დამარხულიყვნენ. შეძრწუნებულმა ხალხმა მუხლი მოიყარა მთავარანგელოზის ხატის წინაშე და სანთლები აუნთო. იმ ადგილს, სადაც მიწამ ოსები ჩაიტანა, „სავარე ნაშტუხს“, ოსების სამარხს უწოდებენ.
ამ ეკლესიის დღესასწაულზე – ფაყობაზე წამსვლელი კაცი ორ კვირას ქალს არ უნდა გაეკაროს. მწვერვალზე მხოლოდ კაცები ადიან. ქალებს ეკრძალებათ იქ ასვლა. ერთხელ ერთმა ქალმა მოინდომა ამ სალოცავში ასვლა, გამოწყობილა მამაკაცის ტანისამოსში, შემჯდარა ცხენზე და მამაკაცებში გარეულა. ამ დროს ცა გაშავებულა და ამტყდარა ჭექა-ქუხილი. წამოსულა მუჭისოდენა სეტყვა. კაცები იძულებული გამხდარან უკან დაბრუნებულიყვნენ. ეს ქალი კი შუაგზაზე გაქვავებულა. მერე კი ყველაფერი დაწყნარებულა.
