ახალციხე (ქალაქი ახალციხის მუნიციპალიტეტში)
(→წყარო) |
|||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Rabatis wm giorgis eklesia.JPG|thumb|250პქ|ახალციხე. აღდგენილი რაბათის წმ. გიორგის ეკლესია]] | [[ფაილი:Rabatis wm giorgis eklesia.JPG|thumb|250პქ|ახალციხე. აღდგენილი რაბათის წმ. გიორგის ეკლესია]] | ||
| − | '''ახალციხე''' – (ძვ. ლომსია), [[ქალაქი]] სამხრეთ [[საქართველო]]ში, [[ | + | '''ახალციხე''' – (ძვ. ლომსია), [[ქალაქი]] და ბალნეო-კლიმატური კურორტი სამხრეთ [[საქართველო]]ში, ახალციხის მუნიციპალიტეტის ცენტრი, მესხეთის ([[აჭარა-იმერეთის ქედი|აჭარა- იმერეთის) ქედი]]ს სამხრეთ ფერდობზე, [[მდინარე]] [[ფოცხოვისწყალი|ფოცხოვისწყლის]] (ფოცხოვის) (მდინარე [[მტკვარი|მტკვრის]] მარცხენა შენაკადი) ორივე ნაპირზე, [[ახალციხის ქვაბული|ახალციხის ქვაბულში]], [[თბილისი]]დან 214 კმ-ში, დასავლეთით, ზღვის დონიდან 980-1000 მ-ის სიმაღლეზე. [[რელიეფი (გეოგრაფია)|რელიეფი]] – გორაკ-ბორცვიანი. |
| − | + | ||
| − | + | ||
| + | ===== ისტორია ===== | ||
XIII ს. II ნახევარში ციხე-ქალაქი [[სამცხე|სამცხის]] [[ათაბაგი|ათაბაგ]] ჯაყელს ეკუთვნოდა და XVII ს-მდე ამ საგვარეულოს მფლობელობაში იყო. ახალციხის სამცხის (ზემო [[ქართლი]]) მნიშვნელოვანი სავაჭრო, კულტურული და ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. 1578 წ. ოსმალებმა დაიპყრეს. 1628 წლიდან ახალციხის საფაშოს ცენტრი გახდა. XVII-XVIII სს. ლეკი აბრაგების მიერ ტყვე ქრისტიანებით ვაჭრობის მთავარი ბუნაგი იყო. 1810 წ. საათაბაგოს ნაწილი, ახალციხე და მისი მიმდებარე ტერიტორიები რუსებმა აიღეს. მაგრამ ბუქარესტის ზავით, 1812 წ. იგი კვლავ [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთს]] გადასცეს. 1828-1829 წწ., [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი 1828-29|რუსეთ-ოსმალეთის ომის]] დროს, რუსთა [[ჯარი|ჯარმა]] [[გენერალი|გენერალ]] ი. პასკევიჩის [[სარდლობა|სარდლობით]] ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა. [[ადრიანოპოლის საზავო ხელშეკრულებები|ადრიანოპოლის ზავის]] თანახმად, ახალციხე და 10 სანჯაყი [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში შევიდა. ი. პასკევიჩის ბრძანებით არზრუმიდან და [[არტაანი (მხარე სამხრეთ საქართველოში)|არტაანიდან]] [[სამცხე|სამცხეში]] 100 000 კომლი სომეხი ჩაასახლეს. [[ქართველები|ქართველებს]] მიწები ჩამოართვეს. სომხებს გადასცეს და 7 წლით [[ბეგარა|ბეგარისგან]] გაათავისუფლეს, რამაც მძიმე ეკონომიკურ და ეთნიკურ პირობებში ჩააყენა ქართველი მოსახლეობა. 1840 წლიდან [[ახალციხის მაზრა|ახალციხე მაზრის]] ცენტრი იყო. 1846 წ. ქუთაისის გუბერნიის, შემდეგ კი თბილისის გუბერნიის სამაზრო ქალაქი გახდა. 1853 წლის ნოემბერში [[ყირიმის ომი 1853-56|ყირიმის ომი]]ს დროს ახალციხესთან რუსულ-ქართულმა ჯარმა ი. ანდრონიკაშვილის სარდლობით სასტიკად დაამარცხა ოსმალები. 1918 წლის ივნისში დამოუკიდებელი საქართველოს დროს ოსმალებმა ახალციხე, [[ახალქალაქი (ქალაქი ჯავახეთში)|ახალქალაქი]], ასპინძა და ბათუმი დაიკავეს, საქართველოს რესპუბლიკის ჯარმა ისინი განდევნა. 1921 წ. 8 მარტს ახალციხე რევოლუციურმა მე-11 [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] ნაწილებმა დაიკავეს და ქალაქში საბჭოთა ხელისუფლება დაამყარეს. საბჭოთა ხელისუფლების წლებში ახალციხე რაიონული ცენტრი იყო, ხოლო ბოლო დროს რეგიონული ცენტრია. | XIII ს. II ნახევარში ციხე-ქალაქი [[სამცხე|სამცხის]] [[ათაბაგი|ათაბაგ]] ჯაყელს ეკუთვნოდა და XVII ს-მდე ამ საგვარეულოს მფლობელობაში იყო. ახალციხის სამცხის (ზემო [[ქართლი]]) მნიშვნელოვანი სავაჭრო, კულტურული და ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. 1578 წ. ოსმალებმა დაიპყრეს. 1628 წლიდან ახალციხის საფაშოს ცენტრი გახდა. XVII-XVIII სს. ლეკი აბრაგების მიერ ტყვე ქრისტიანებით ვაჭრობის მთავარი ბუნაგი იყო. 1810 წ. საათაბაგოს ნაწილი, ახალციხე და მისი მიმდებარე ტერიტორიები რუსებმა აიღეს. მაგრამ ბუქარესტის ზავით, 1812 წ. იგი კვლავ [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთს]] გადასცეს. 1828-1829 წწ., [[რუსეთ-ოსმალეთის ომი 1828-29|რუსეთ-ოსმალეთის ომის]] დროს, რუსთა [[ჯარი|ჯარმა]] [[გენერალი|გენერალ]] ი. პასკევიჩის [[სარდლობა|სარდლობით]] ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა. [[ადრიანოპოლის საზავო ხელშეკრულებები|ადრიანოპოლის ზავის]] თანახმად, ახალციხე და 10 სანჯაყი [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] შემადგენლობაში შევიდა. ი. პასკევიჩის ბრძანებით არზრუმიდან და [[არტაანი (მხარე სამხრეთ საქართველოში)|არტაანიდან]] [[სამცხე|სამცხეში]] 100 000 კომლი სომეხი ჩაასახლეს. [[ქართველები|ქართველებს]] მიწები ჩამოართვეს. სომხებს გადასცეს და 7 წლით [[ბეგარა|ბეგარისგან]] გაათავისუფლეს, რამაც მძიმე ეკონომიკურ და ეთნიკურ პირობებში ჩააყენა ქართველი მოსახლეობა. 1840 წლიდან [[ახალციხის მაზრა|ახალციხე მაზრის]] ცენტრი იყო. 1846 წ. ქუთაისის გუბერნიის, შემდეგ კი თბილისის გუბერნიის სამაზრო ქალაქი გახდა. 1853 წლის ნოემბერში [[ყირიმის ომი 1853-56|ყირიმის ომი]]ს დროს ახალციხესთან რუსულ-ქართულმა ჯარმა ი. ანდრონიკაშვილის სარდლობით სასტიკად დაამარცხა ოსმალები. 1918 წლის ივნისში დამოუკიდებელი საქართველოს დროს ოსმალებმა ახალციხე, [[ახალქალაქი (ქალაქი ჯავახეთში)|ახალქალაქი]], ასპინძა და ბათუმი დაიკავეს, საქართველოს რესპუბლიკის ჯარმა ისინი განდევნა. 1921 წ. 8 მარტს ახალციხე რევოლუციურმა მე-11 [[წითელი არმია|წითელი არმიის]] ნაწილებმა დაიკავეს და ქალაქში საბჭოთა ხელისუფლება დაამყარეს. საბჭოთა ხელისუფლების წლებში ახალციხე რაიონული ცენტრი იყო, ხოლო ბოლო დროს რეგიონული ცენტრია. | ||
1953 წლიდან ახალციხის მახლობლად მდ. ფოცხოვის მარცხენა ნაპირზე წარმოებული [[არქეოლოგიური გათხრები|არქეოლოგიური გათხრების]] შედეგად აღმოჩნდა ენეოლით-ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის (ქრისტესშობამდე III ათასწლეული) ტერასულად განლაგებული ნასოფლარი, მადნის გამოსადნობი სახელოსნო, მსხვერპლის შესაწირავი მოედნები, სამაროვნები. საშენ მასალად გამოყენებულია კლდისა და [[რიყის ქვა]], [[თიხა|თიხის]] ხსნარი, ზოგჯერ [[ალიზი]] და ხის მასალა. [[ნაგებობა|ნაგებობები]] გადახურულია ბანურად, ოთხკუთხა საცხოვრებელ ოთახებს შუა [[კერა|კერებია]] განლაგებული. არის აგრეთვე სამეურნეო დანიშნულების მოგრძო შენობები. სახლების იატაკქვეშ ან კედლებს შორის ჩვილ ბავშვთა სამარხებია. აღმოჩენილია სხვადასხვა დანიშნულების შავი, ნაცრისფერი და მოწითალო ორნამენტიანი ან სადა თიხის ქურჭელი, კერიის სადგარები, რომლებიც ასახიერებს კერიის გამანაყოფიერებელ მამრობითი სქესის ღვთაებას. აღმოჩენილია ქვის იარაღი, ძვლის [[კვირისტავი]], ბრინჯაოს [[ნამგალი]], სპილენძის [[სადგისი|სადგისები]], [[ისარი|ისრისა]] და [[სატევარი|სატევრის]] პირები, სამკაული, გამოვლინდა ორი ტიპის სამარხი: ნალისებური ან ოვალური საოჯახო სამარხი [[აკლდამა]], გვხდება ქვაყუთებიც. მიცვალებული დასვენებულია თავით სამხრეთ აღმოსავლეთით, მარჯვენა ან მარცხენა გვერდზე. [[ამირანის მთა|ამირანის გორის]] ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლარზე აღმოჩენილია მტკვარ-არაქსის კულტურისათვის (ქრისტეშობამდე IV-III ათასწლ.) დამახასიათებელი ძეგლები, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მიწათმოქმედება, მესაქონლეობა და მეტალურგიის განვითარება მაღალ ფაზაში შედის. | 1953 წლიდან ახალციხის მახლობლად მდ. ფოცხოვის მარცხენა ნაპირზე წარმოებული [[არქეოლოგიური გათხრები|არქეოლოგიური გათხრების]] შედეგად აღმოჩნდა ენეოლით-ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის (ქრისტესშობამდე III ათასწლეული) ტერასულად განლაგებული ნასოფლარი, მადნის გამოსადნობი სახელოსნო, მსხვერპლის შესაწირავი მოედნები, სამაროვნები. საშენ მასალად გამოყენებულია კლდისა და [[რიყის ქვა]], [[თიხა|თიხის]] ხსნარი, ზოგჯერ [[ალიზი]] და ხის მასალა. [[ნაგებობა|ნაგებობები]] გადახურულია ბანურად, ოთხკუთხა საცხოვრებელ ოთახებს შუა [[კერა|კერებია]] განლაგებული. არის აგრეთვე სამეურნეო დანიშნულების მოგრძო შენობები. სახლების იატაკქვეშ ან კედლებს შორის ჩვილ ბავშვთა სამარხებია. აღმოჩენილია სხვადასხვა დანიშნულების შავი, ნაცრისფერი და მოწითალო ორნამენტიანი ან სადა თიხის ქურჭელი, კერიის სადგარები, რომლებიც ასახიერებს კერიის გამანაყოფიერებელ მამრობითი სქესის ღვთაებას. აღმოჩენილია ქვის იარაღი, ძვლის [[კვირისტავი]], ბრინჯაოს [[ნამგალი]], სპილენძის [[სადგისი|სადგისები]], [[ისარი|ისრისა]] და [[სატევარი|სატევრის]] პირები, სამკაული, გამოვლინდა ორი ტიპის სამარხი: ნალისებური ან ოვალური საოჯახო სამარხი [[აკლდამა]], გვხდება ქვაყუთებიც. მიცვალებული დასვენებულია თავით სამხრეთ აღმოსავლეთით, მარჯვენა ან მარცხენა გვერდზე. [[ამირანის მთა|ამირანის გორის]] ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლარზე აღმოჩენილია მტკვარ-არაქსის კულტურისათვის (ქრისტეშობამდე IV-III ათასწლ.) დამახასიათებელი ძეგლები, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მიწათმოქმედება, მესაქონლეობა და მეტალურგიის განვითარება მაღალ ფაზაში შედის. | ||
| − | მდ. ფოცხოვის მარცხენა ნაპირზე, მაღალკლდოვან გორაკზე, გაშენებულია ახალციხის ძველი ნაწილი, ე.წ. რაბათი: „ხოლო ქალაქი არს მოზღუდული ციხიდამ ქვიტკირის სამის ზღუდით“ (ვახუშტი ბატონიშვილი). შემორჩენილია მრავალჯერ გადაკეთებული ციხე, ახალციხის მფლობელთა ყოფილი სასახლე, ოსმალთა მიერ 1752 წ. აგებული [[მეჩეთი]], სასახლის ტიპის ნაგებობა, [[ციხესიმაგრე|ციხესიმაგრეს]] აკრავს უძველესი ქართული დარბაზული ტიპის საცხოვრებელი სახლები, [[აბანო]], რომლის კედლებში რომელიღაც ეკლესიის ჩუქურთმიანი ქვებია ჩატანებული. ახალციხეშია სარგის ჯაყელის ციხესიმაგრე (XIII-XIV სს.), წმ. მარინეს საკათედრო ტაძარი, ერთი სომხური ეკლესია, [[სინაგოგა]], ხოლო მეორე სომხურ ეკლესიაში, რომელიც ქართული ეკლესიის საძირკველზეა აგებული, დღეისათვის ხალხთა მეგობრობის მუზეუმია განთავსებული. ახლანდელი ქალაქი მდ. ფოცხოვის მარჯვენა ნაპირზე XIX ს. გაშენდა. ახალციხე არის ახალციხისა და [[ტაო]]-[[კლარჯეთი (ისტორიული მხარე სამხრეთ საქართველოში)|კლარჯეთი]]ს ეპარქიის ცენტრი. ახალციხის მახლობლად საფარის სამონასტრო ანსამბლია (X-XIV სს.). | + | მდ. ფოცხოვის მარცხენა ნაპირზე, მაღალკლდოვან გორაკზე, გაშენებულია ახალციხის ძველი ნაწილი, ე.წ. რაბათი: „ხოლო ქალაქი არს მოზღუდული ციხიდამ ქვიტკირის სამის ზღუდით“ (ვახუშტი ბატონიშვილი). შემორჩენილია მრავალჯერ გადაკეთებული ციხე, ახალციხის მფლობელთა ყოფილი სასახლე, ოსმალთა მიერ 1752 წ. აგებული [[მეჩეთი]], სასახლის ტიპის ნაგებობა, [[ციხესიმაგრე|ციხესიმაგრეს]] აკრავს უძველესი ქართული დარბაზული ტიპის საცხოვრებელი სახლები, [[აბანო]], რომლის კედლებში რომელიღაც ეკლესიის ჩუქურთმიანი ქვებია ჩატანებული. ახალციხეშია სარგის ჯაყელის ციხესიმაგრე (XIII-XIV სს.), წმ. მარინეს საკათედრო ტაძარი, ერთი სომხური ეკლესია, [[სინაგოგა]], ხოლო მეორე სომხურ ეკლესიაში, რომელიც ქართული ეკლესიის საძირკველზეა აგებული, დღეისათვის ხალხთა მეგობრობის მუზეუმია განთავსებული. ახლანდელი ქალაქი მდ. ფოცხოვის მარჯვენა ნაპირზე XIX ს. გაშენდა. ახალციხე არის ახალციხისა და [[ტაო]]-[[კლარჯეთი (ისტორიული მხარე სამხრეთ საქართველოში)|კლარჯეთი]]ს ეპარქიის ცენტრი. ახალციხის მახლობლად საფარის სამონასტრო ანსამბლია (X-XIV სს.). |
| + | |||
| + | ===== ჰავა ===== | ||
| + | ზომიერად მშრალი, დაბალი მთის, შეხამებული სტეპის ჰავასთან. ზამთარი ზომიერად ცივია, მცირეთოვლიანი. იანვრის საშუალო ტემპერატურაა -3,8°C. ზაფხული ზომიერად თბილია და მშრალი. აგვისტოს საშუალო ტემპერატურაა 20,5°C. საშუალო წლიური ტემპერატურაა 9°C. ჰაერის საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა 69%-ია, ნალექების წლიური რაოდენობა 508მმ-ია, ხოლო მზის ნათების ხანგრძლივობა წელიწადში 2000-2100 საათია. ნალექების მაქსიმუმი მოდის ივნისზე. | ||
| + | |||
| + | ===== მცენარეული საფარი ===== | ||
| + | ახალციხის მიდამოებში გაბატონებულია: კლდის ქსეროფიტული ბუჩქები, ნახევარბუჩქნარები (ღვია, გლერძა, ზღარბა, [[შავჯაგა]]) და ქსეროფიტული მრავალწლიანი ბალახეულობა. დიდი ფართობი უჭირავს ველის წივანიან და ვაციწვერიან დაჯგუფებებს. | ||
| + | |||
| + | ===== დემოგრაფია ===== | ||
| + | მოსახლეობის რიცხოვნობა – 20.0 ათ. კაცი (2014). | ||
| + | |||
| + | ===== კურორტი ===== | ||
| + | '''ახალციხის ბუნებრივი სამკურნალო ფაქტორებია:''' მინერალური წყლები; დაბალი მთის ჰავა, შეხამებული ველის ჰავასთან და აეროიონებით გაჯერებული მთის ჰაერი. | ||
| + | |||
| + | ახალციხესა და მის მიდამოებში მდებარეობს მინერალური წყლების 3 გამოსავალი. ერთი გამოსავლის (ჭაბურღილი №1) წყალი არის თერმული (t -38°C) დაბალი მინერალიზაციის (M-9,8-10,4გ/დმ<sup>3</sup>), ჰიდროკარბონატული, ნატრიუმიან-მაგნიუმიანი მინერალური წყალი, მეორე გამოსავლის წყალი სუსტი მინერალიზაციის (M-1,1 გ/დმ<sup>3</sup>) სულფატურ-ჰიდროკარბონატული, მაგნიუმიან-კალციუმიანი მინერალური წყალია. მესამე გამოსავლის წყალი არის სუსტი მინერალიზაციის (M-1,1 გ/დმ<sup>3</sup>) ჰიდროკარბონატულ-სულფატური, ნატრიუმიან-კალციუმიანი მინერალური წყალი. | ||
| + | |||
| + | '''ახალციხის ბუნებრივი სამკურნალო ფაქტორების გამოყენების მეთოდებია:''' მინერალური წყლის პერორალური მიღება (დალევა), აბაზანები, გამორეცხვები და შესხურებები აღნიშნული წყლით; პასიური კლიმატოთერაპია. | ||
| + | |||
| + | '''ჩვენებები ახალციხეში წასასვლელად:''' დასვენება; კუჭ-ნაწლავის, ღვიძლისა და ნაღველგამომყოფი გზების, საყრდენსამოძრაო აპარატის, კანის, შარდ- სასქესო ორგანოებისა და პერიფერიული ნერვული სისტემის პათოლოგიები; ნივთიერებათა ცვლის, ცენტრალური ნერვული და ენდოკრინული სისტემების ფუნქციური დარღვევები. | ||
| + | |||
| − | |||
==ლიტერატურა== | ==ლიტერატურა== | ||
| ხაზი 25: | ხაზი 42: | ||
==წყარო== | ==წყარო== | ||
* [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია:ენციკლოპედია]] | * [[საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია:ენციკლოპედია]] | ||
| + | * [[მსოფლიო კურორტები და საკურორტო ადგილები: მცირე ენციკლოპედია]] | ||
* [[სამცხე-ჯავახეთი: ცნობარი]] | * [[სამცხე-ჯავახეთი: ცნობარი]] | ||
| + | |||
[[კატეგორია:ქალაქები საქართველოში]] | [[კატეგორია:ქალაქები საქართველოში]] | ||
[[კატეგორია:ქალაქები სამცხე-ჯავახეთის მხარეში]] | [[კატეგორია:ქალაქები სამცხე-ჯავახეთის მხარეში]] | ||
[[კატეგორია:ქალაქები სამხრეთ საქართველოში]] | [[კატეგორია:ქალაქები სამხრეთ საქართველოში]] | ||
[[კატეგორია:ქალაქები ახალციხის მუნიციპალიტეტში]] | [[კატეგორია:ქალაქები ახალციხის მუნიციპალიტეტში]] | ||
| + | [[კატეგორია:კურორტები]] | ||
| + | [[კატეგორია:კურორტები საქართველოში]] | ||
| + | [[კატეგორია:კლიმატური კურორტები]] | ||
| + | [[კატეგორია:ბალნეოლოგიური კურორები]] | ||
02:36, 22 აპრილი 2025-ის ვერსია
ახალციხე – (ძვ. ლომსია), ქალაქი და ბალნეო-კლიმატური კურორტი სამხრეთ საქართველოში, ახალციხის მუნიციპალიტეტის ცენტრი, მესხეთის (აჭარა- იმერეთის) ქედის სამხრეთ ფერდობზე, მდინარე ფოცხოვისწყლის (ფოცხოვის) (მდინარე მტკვრის მარცხენა შენაკადი) ორივე ნაპირზე, ახალციხის ქვაბულში, თბილისიდან 214 კმ-ში, დასავლეთით, ზღვის დონიდან 980-1000 მ-ის სიმაღლეზე. რელიეფი – გორაკ-ბორცვიანი.
სარჩევი |
ისტორია
XIII ს. II ნახევარში ციხე-ქალაქი სამცხის ათაბაგ ჯაყელს ეკუთვნოდა და XVII ს-მდე ამ საგვარეულოს მფლობელობაში იყო. ახალციხის სამცხის (ზემო ქართლი) მნიშვნელოვანი სავაჭრო, კულტურული და ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. 1578 წ. ოსმალებმა დაიპყრეს. 1628 წლიდან ახალციხის საფაშოს ცენტრი გახდა. XVII-XVIII სს. ლეკი აბრაგების მიერ ტყვე ქრისტიანებით ვაჭრობის მთავარი ბუნაგი იყო. 1810 წ. საათაბაგოს ნაწილი, ახალციხე და მისი მიმდებარე ტერიტორიები რუსებმა აიღეს. მაგრამ ბუქარესტის ზავით, 1812 წ. იგი კვლავ ოსმალეთს გადასცეს. 1828-1829 წწ., რუსეთ-ოსმალეთის ომის დროს, რუსთა ჯარმა გენერალ ი. პასკევიჩის სარდლობით ბრწყინვალე გამარჯვება მოიპოვა. ადრიანოპოლის ზავის თანახმად, ახალციხე და 10 სანჯაყი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა. ი. პასკევიჩის ბრძანებით არზრუმიდან და არტაანიდან სამცხეში 100 000 კომლი სომეხი ჩაასახლეს. ქართველებს მიწები ჩამოართვეს. სომხებს გადასცეს და 7 წლით ბეგარისგან გაათავისუფლეს, რამაც მძიმე ეკონომიკურ და ეთნიკურ პირობებში ჩააყენა ქართველი მოსახლეობა. 1840 წლიდან ახალციხე მაზრის ცენტრი იყო. 1846 წ. ქუთაისის გუბერნიის, შემდეგ კი თბილისის გუბერნიის სამაზრო ქალაქი გახდა. 1853 წლის ნოემბერში ყირიმის ომის დროს ახალციხესთან რუსულ-ქართულმა ჯარმა ი. ანდრონიკაშვილის სარდლობით სასტიკად დაამარცხა ოსმალები. 1918 წლის ივნისში დამოუკიდებელი საქართველოს დროს ოსმალებმა ახალციხე, ახალქალაქი, ასპინძა და ბათუმი დაიკავეს, საქართველოს რესპუბლიკის ჯარმა ისინი განდევნა. 1921 წ. 8 მარტს ახალციხე რევოლუციურმა მე-11 წითელი არმიის ნაწილებმა დაიკავეს და ქალაქში საბჭოთა ხელისუფლება დაამყარეს. საბჭოთა ხელისუფლების წლებში ახალციხე რაიონული ცენტრი იყო, ხოლო ბოლო დროს რეგიონული ცენტრია.
1953 წლიდან ახალციხის მახლობლად მდ. ფოცხოვის მარცხენა ნაპირზე წარმოებული არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩნდა ენეოლით-ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის (ქრისტესშობამდე III ათასწლეული) ტერასულად განლაგებული ნასოფლარი, მადნის გამოსადნობი სახელოსნო, მსხვერპლის შესაწირავი მოედნები, სამაროვნები. საშენ მასალად გამოყენებულია კლდისა და რიყის ქვა, თიხის ხსნარი, ზოგჯერ ალიზი და ხის მასალა. ნაგებობები გადახურულია ბანურად, ოთხკუთხა საცხოვრებელ ოთახებს შუა კერებია განლაგებული. არის აგრეთვე სამეურნეო დანიშნულების მოგრძო შენობები. სახლების იატაკქვეშ ან კედლებს შორის ჩვილ ბავშვთა სამარხებია. აღმოჩენილია სხვადასხვა დანიშნულების შავი, ნაცრისფერი და მოწითალო ორნამენტიანი ან სადა თიხის ქურჭელი, კერიის სადგარები, რომლებიც ასახიერებს კერიის გამანაყოფიერებელ მამრობითი სქესის ღვთაებას. აღმოჩენილია ქვის იარაღი, ძვლის კვირისტავი, ბრინჯაოს ნამგალი, სპილენძის სადგისები, ისრისა და სატევრის პირები, სამკაული, გამოვლინდა ორი ტიპის სამარხი: ნალისებური ან ოვალური საოჯახო სამარხი აკლდამა, გვხდება ქვაყუთებიც. მიცვალებული დასვენებულია თავით სამხრეთ აღმოსავლეთით, მარჯვენა ან მარცხენა გვერდზე. ამირანის გორის ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლარზე აღმოჩენილია მტკვარ-არაქსის კულტურისათვის (ქრისტეშობამდე IV-III ათასწლ.) დამახასიათებელი ძეგლები, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ მიწათმოქმედება, მესაქონლეობა და მეტალურგიის განვითარება მაღალ ფაზაში შედის.
მდ. ფოცხოვის მარცხენა ნაპირზე, მაღალკლდოვან გორაკზე, გაშენებულია ახალციხის ძველი ნაწილი, ე.წ. რაბათი: „ხოლო ქალაქი არს მოზღუდული ციხიდამ ქვიტკირის სამის ზღუდით“ (ვახუშტი ბატონიშვილი). შემორჩენილია მრავალჯერ გადაკეთებული ციხე, ახალციხის მფლობელთა ყოფილი სასახლე, ოსმალთა მიერ 1752 წ. აგებული მეჩეთი, სასახლის ტიპის ნაგებობა, ციხესიმაგრეს აკრავს უძველესი ქართული დარბაზული ტიპის საცხოვრებელი სახლები, აბანო, რომლის კედლებში რომელიღაც ეკლესიის ჩუქურთმიანი ქვებია ჩატანებული. ახალციხეშია სარგის ჯაყელის ციხესიმაგრე (XIII-XIV სს.), წმ. მარინეს საკათედრო ტაძარი, ერთი სომხური ეკლესია, სინაგოგა, ხოლო მეორე სომხურ ეკლესიაში, რომელიც ქართული ეკლესიის საძირკველზეა აგებული, დღეისათვის ხალხთა მეგობრობის მუზეუმია განთავსებული. ახლანდელი ქალაქი მდ. ფოცხოვის მარჯვენა ნაპირზე XIX ს. გაშენდა. ახალციხე არის ახალციხისა და ტაო-კლარჯეთის ეპარქიის ცენტრი. ახალციხის მახლობლად საფარის სამონასტრო ანსამბლია (X-XIV სს.).
ჰავა
ზომიერად მშრალი, დაბალი მთის, შეხამებული სტეპის ჰავასთან. ზამთარი ზომიერად ცივია, მცირეთოვლიანი. იანვრის საშუალო ტემპერატურაა -3,8°C. ზაფხული ზომიერად თბილია და მშრალი. აგვისტოს საშუალო ტემპერატურაა 20,5°C. საშუალო წლიური ტემპერატურაა 9°C. ჰაერის საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა 69%-ია, ნალექების წლიური რაოდენობა 508მმ-ია, ხოლო მზის ნათების ხანგრძლივობა წელიწადში 2000-2100 საათია. ნალექების მაქსიმუმი მოდის ივნისზე.
მცენარეული საფარი
ახალციხის მიდამოებში გაბატონებულია: კლდის ქსეროფიტული ბუჩქები, ნახევარბუჩქნარები (ღვია, გლერძა, ზღარბა, შავჯაგა) და ქსეროფიტული მრავალწლიანი ბალახეულობა. დიდი ფართობი უჭირავს ველის წივანიან და ვაციწვერიან დაჯგუფებებს.
დემოგრაფია
მოსახლეობის რიცხოვნობა – 20.0 ათ. კაცი (2014).
კურორტი
ახალციხის ბუნებრივი სამკურნალო ფაქტორებია: მინერალური წყლები; დაბალი მთის ჰავა, შეხამებული ველის ჰავასთან და აეროიონებით გაჯერებული მთის ჰაერი.
ახალციხესა და მის მიდამოებში მდებარეობს მინერალური წყლების 3 გამოსავალი. ერთი გამოსავლის (ჭაბურღილი №1) წყალი არის თერმული (t -38°C) დაბალი მინერალიზაციის (M-9,8-10,4გ/დმ3), ჰიდროკარბონატული, ნატრიუმიან-მაგნიუმიანი მინერალური წყალი, მეორე გამოსავლის წყალი სუსტი მინერალიზაციის (M-1,1 გ/დმ3) სულფატურ-ჰიდროკარბონატული, მაგნიუმიან-კალციუმიანი მინერალური წყალია. მესამე გამოსავლის წყალი არის სუსტი მინერალიზაციის (M-1,1 გ/დმ3) ჰიდროკარბონატულ-სულფატური, ნატრიუმიან-კალციუმიანი მინერალური წყალი.
ახალციხის ბუნებრივი სამკურნალო ფაქტორების გამოყენების მეთოდებია: მინერალური წყლის პერორალური მიღება (დალევა), აბაზანები, გამორეცხვები და შესხურებები აღნიშნული წყლით; პასიური კლიმატოთერაპია.
ჩვენებები ახალციხეში წასასვლელად: დასვენება; კუჭ-ნაწლავის, ღვიძლისა და ნაღველგამომყოფი გზების, საყრდენსამოძრაო აპარატის, კანის, შარდ- სასქესო ორგანოებისა და პერიფერიული ნერვული სისტემის პათოლოგიები; ნივთიერებათა ცვლის, ცენტრალური ნერვული და ენდოკრინული სისტემების ფუნქციური დარღვევები.
ლიტერატურა
- კოჟორიძე დ., განახლებული მესხეთის ქალაქი (ახალციხის ისტორია), თბ., 1969;
- ლომსაძე შ., მესხები, თბ., 2000;
- მისივე, სამცხე-ჯავახეთი, (XVIII საუკუნის შუა წლებიდან XIX საუკუნის შუა წლებამდე). თბ., 1975.
 ახალციხე მრავალმნიშვნელოვანი
|
