ბარბარობა
ბარბარობა (ბარბალობა)
1. ქრისტიანული წმინდანის, ბარბარეს (ბარბალეს), სახელობის დღესასწაული (4/17 დეკემბერი).
წმ. ბარბარეს ქრისტიანული კულტი წარმოიშვა და გავრცელდა აღმოსავლეთის მართლმადიდებელთა შორის. მის სამშობლოდ ეგვიპტეს, აგრეთვე ბაალბექსა და ფრიგიას ასახელებდნენ. ბარბარეს უმთავრესად თაყვანს სცემდნენ, როგორც ავადმყოფთა მკურნალსა და მფარველს. ევროპულ კათოლიკურ ქვეყნებში მიაჩნდათ ცეცხლისა და ქარიშხლისაგან მფარველ წმინდანად და მის სახელზე ზარებს სწირავდნენ, აგრეთვე იმ ხელოსანთა მფარველად, რითაც მუშაობისას თოფის წამლის გამოყენება სჭირდებოდათ;
2. ქართველების ერთ-ერთი უძველესი საახალწლო დღესასწაული. ქართული ბარბარობა წინაქრისტიანული ხანის წარმოდგენებსაც შეიცავს. ქართველები ბარბოლის, ბარბლაშის (სვანეთი) და ბარბალეს სახით თაყვანს სცემდნენ ამავე სახელწოდების წინაქრისტიანული მზის ადგილობრივ ღვთაებას.
ღვთაება ბარბალეს ატრიბუტებს წარმოადგენდა წრიული საგნები და სხვადასხვა სოლარული ემბლემა (რკინისა თუ მწვანე რტოებით დამზადებული წრეები, კვირისტავები, გვერგვი, კალიპი, გვირგვინი და სხვ.). ხალხური წარმოდგენით, ბარბარობის უქმე (დღეობა) დადგენილია ხველა-სახადისა (მოარული სენის) და საქონლის დაცვა-გამრავლებისათვის. ის ითვლებოდა მავნე სულებისა და ყოველგვარი ტკივილისაგან – ავადმყოფობისაგან – მშველელად. მას შესთხოვდნენ შემწეობას ხეიბრები, სულით ავადმყოფები, უშვილო ქალები. ვისაც შეთქმული ჰქონდა, ფეხშიშველი მიდიოდა მის სალოცავში, მიუხედავად დეკემბრის სუსხისა. წმ. ბარბარეს აღიარებდნენ დასტაქრები (სოფლის ექიმები) თავიანთი ხელობის მფარველად. მისი ერთ-ერთი ეპითეტიც მკურნალია: „ბარბოლ მკურნალი“ (სვანეთი). ასეც დაილოცებოდნენ: „დიდების მიმღებო ბარბოლ მუნისაგან, გამონაყარებისაგან, საქონლის ჭირისაგან, ადამიანის თავის ტკივილისაგან დაგვიცავი“. მიღებული აზრით (ნ. მინდაძე, რ. გუჯეჯიანი), სვანეთში წმ. ბარბარეს კულტის ასეთ პოპულარობას (აქ დღეობა სამ დღეს გრძელდებოდა) შუა საუკუნეებში ხელი შეუწყო „ავი ჟამის“ გავრცელებამ და მისგან დაცვაზე ზრუნვამ. იგი ითვლებოდა შინაური ფრინველისა და განსაკუთრებით, მსხვილფეხა საქონლის მფარველად. მას შესთხოვდნენ ხარ-ძროხის დაცვას ყოველგვარი ტკივილისაგან, საქონლის ჭირისაგან, ძროხისა და წველადობის გამრავლება-მომატებას. ბარბარობის შემდეგ ითვლიდნენ ხალხში დღის სინათლის მატებას – „მზე მამლის სამ ნახტომს აკეთებდაო“. ამ დღიდან იწყებოდა მეკვლეობაც, რადგან ითვლებოდა წლის პირველ დღეობად – „ბედობის“ დღედ. ხალხური რწმენით, წლის „დალოცვა ბარბარობიდან იწყებოდა“. ბარბარობას ოჯახებში დიასახლისები საზედაშე ფქვილისაგან ლობიოს ან ნიგვზისგულიან, ზემოდან ჯვარგამოსახულ პურებს აცხობდნენ. ამ პურითა და ღვინით ოჯახის უფროსი კერიასთან დაილოცებოდა და წმ. ბარბარეს ოჯახის სიკეთეს, ავი სენისაგან დაცვას, საქონლის გამრავლებასა და უხვ მოსავალში შემწეობას სთხოვდა. შემდეგ პურებს ოჯახის წევრთა რაოდენობაზე დაანაწილებდნენ, ყველას თავისი წილი უნდა შეეჭამა, უცხოს არ შესთავაზებდნენ. საკლავის შეთქმა არ შეიძლებოდა, რადგან ამ პერიოდში ქრისტეს შობის 40-დღიანი მარხვაა. ძველად თბილისშიც ბარბარობო საერთო-სათბილისო დღეობა იყო. თბილისს მეზობელი სოფლებიდანაც უერთდებოდნენ ურმებით. ითვლებოდა, რომ წმ. ბარბარეს სასწაულმოქმედი ხატი იცავდა ქალაქს შავი ჭირისაგან. მოჰყავდათ აგრეთვე სახადისაგან მორჩენილი ბავშვები. წმ. ბარბარეს ქალაქის მაჰმადიანი მოსახლეობაც სცემდა თაყვანს.
გ. ჩინჩალაძე
ლიტერატურა
- ბარდაველიძე ვ., ქართველთა უძველესი სარწმუნოების ისტორიიდან (ღვთაება ბარბარ-ბაბარ), თბ., 1941;
- ბრეგაძე ნ., მთის მიწათმოქმედება დასავლეთ საქართველოში, თბ., 1963;
- კვიციანი ს., ქართველთა წეს-ჩეულებათა ზოგიერთი თავისებურება სვანეთში, კრ.: „აია“, თბ., 1991.
