დონისქაფანი
დონისქაფან-ი (ოს. Доныскъфæн — „წყლის ამოხაპვა“) – საახალწლო ციკლის ერთ-ერთი დღეობა – წყაროზე საწესო გასვლა ნოგბონიდან (ახალწლიდან) მეექვსე დღეს.
სადღესასწაულოდ ოჯახი ინახავდა ჯერ კიდევ ახალწლისწინა საღამოს გამომცხვარ ღვეზელებს, ე. წ. ბასილთას (ეს იყო რიტუალური პურები, გამომცხვარი ადამიანთა, ცხოველთა, სხვადასხვა საგანთა ფიგურების სახით), აცხობდნენ „თიფირონთას“ (ყველიანი ღვეზელი, რომელსაც ალაოსა და ხორბლის ფქვილის ნაზავი ცომისაგან ამზადებდნენ). დონისქაფანის დღეს ოჯახიდან ერთი რომელიმე გათხოვილი ქალთაგანი (ვ. მილერის ცნობით, უმცროსი რძალი ან ოჯახის ქალიშვილი, ამ უკანასკნელის არყოფნის შემთხვევაში ბიჭი) დილაადრიან წყაროზე მიდიოდა და თან „ბასილთასთან" და "თიფირონთასთან“ ერთად ყველისა და ქონის ნაჭრები, ხორბლისა და სიმინდის მარცვლები მიჰქონდა. წყაროსთან ან მდინარესთან მოსულნი სათანადო ლოცვის შემდეგ წყალთა უფლის – დონბეთირის ქალიშვილების – დონი ჩიზჯითას სახელზე წყალში აგდებდნენ პურის, ყველისა და ქონის ნაჭრებს, ადამიანთა გამოსახულების ღვეზელების თავებს, ასევე ხარის, ძროხის, ცხვრისა და თხის, სასოფლო-სამეურნეო იარაღების ფიგურებს, რაც ადამიანთა კეთილდღეობის, ყანების ბარაქიანობისა და შინაური საქონლის გამრავლების მიზანს ემსახურებოდა.
წყლისპირზე შეკრებილი ქალიშვილები ცეკვას გამართავდნენ, შემდეგ ყვავილებს დაკრეფდნენ და ახალ წყალთან ერთად სახლში წამოიღებდნენ (ყვავილებს თავლაში ინახავდნენ). სახლში მოსულნი ოჯახის წევრებს შემდეგი სიტყვებით გააღვიძებდნენ: „ადექით, მე თქვენ თაფლოვანი და ზეთოვანი წყალი მოგიტანეთ!“ ყველანი ადგებოდნენ, ახალი წყლით ხელპირს დაიბანდნენ და დარჩენილი ღვეზელების ნაწილს შეჭამდნენ. დონისქაფანის დღის წყალი წმინდად ითვლებოდა. ამ წყლით ბანდნენ ავადმყოფებს, სვამდნენ უზმოზე, ასხურებდნენ საცხოვრებლის კედლებზე და იატაკზე, იყენებდნენ რიტუალური ღვეზელების ცომის მოსაზელად. დონისქაფანის წყალს პერიოდულად ახალ წყალს ამატებდნენ, რათა მომავალი წლის დღეობამდე არ გამოლეულიყო. დონისქაფანის დღესასწაული იგივეა, რაც ქრისტიანული წყალკურთხევა, თუმცა მასში აშკარად წარმართული ელემენტებიც იკვეთება. ეს, უპირველეს ყოვლისა, ეხება წყლის ნიმფების თაყვანისცემას, რაც, თავის მხრივ, დაკავშირებულია ცხენისა და მზის კულტთან.
ლიტერატურა
- Миллер В. Ф. Осетинские этюды. Владикавказ, 1992. Ч. 2;
- Берзенов Н. Новый год у осетин Владикавказского округа // ППКОО. Цхинвали, 1981. Кн. I;
- Калоев Б. А. Осетины. Историко-этнографическое исследование. М., 2004;
- Яновский А. Осетия. Цхинвали, 1993;
- Чибиров Л. А. Народный земледельческий калкндарь осетин. Цхинвали, 1976;
- Уарзиати В. Праздничный мир осетин. Владикавказ, 1995;
- Чибиров Л. А. Древние культы // Осетины. Серия «Народы и Культуры». Ответственные
редакторы З. Б. Цаллагова, Л. А. Чибиров. М., 2012.
