ფროიდიზმი
ფროიდიზმი — სხვადასხვა სკოლებისა და მიმართულებების საერთო სახელწოდება, რომლებიც ისწრაფვიან კულტურის მოვლენათა, შემოქმედებითი პროცესების და მთლიანად საზოგადოებრივი ცხოვრების ახსნას ფროიდის ფსიქოლოგიური სწავლების მიხედვით. ფროიდიზმი, როგორც სოციალური და ფილოსოფიურ-ანტროპოლოგიური დოქტრინა, უნდა განვასხვავოთ ფსიქოანალიზისაგან, რომელიც არის არაცნობიერი ფსიქიკური პროცესების შესწავლის კონკრეტული მეთოდი.
თვით სათავეებშიც კი, ფროიდიზმი არ წარმოადგენდა მთლიან, მკაფიო მოძღვრებას. არაცნობიერის მიმართ თვით ფროიდის ორჭოფულმა დამოკიდებულებამ, რომელშიც იგი ხედავდა როგორც აღმშენებლურ, ისე დამანგრეველ ტენდენციებს, განაპირობა მისი სწავლების სხვადასხვაგვარი, ზოგჯერ სრულიად საპირისპირო განმარტებანი. 1910 წელს, თვით მის უახლოეს მოწაფეებს შორის დაიწყო დავა იმის შესახებ, თუ რა უნდა ჩაითვალოს ფსიქიკის მამოძრავებელ ძალად თუკი ფროიდთან ასეთად მიჩნეულია არაცნობიერის ფსიქოსექსუალური ლტოლვები, ადლერთან და მის მიერ ჩამოყალიბებულ „ინდივიდუალურ ფსიქოლოგიაში“ ამ როლს თამაშობს არასრულფასოვნების კომპლექსი და თვით დამკვიდრებისაკენ სწრაფვა. კ. იუნგის „ანალიტიკურ ფსიქოლოგიაში“ ყველაფრის საფუძვლად მიჩნეულია კოლექტიური არაცნობიერი და არქეტიპები, ხოლო ო. რანკისათვის (ავსტრია), კაცობრიობის მთელი მოღვაწეობა მიმართულია პირველი ტრამვის, „დაბადების ტრამვის“ გადალახვისაკენ.
ფროიდიზმი განსაკუთრებით გავრცელდა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, რის მიზეზად ხშირად მიიჩნევენ მსოფლიოს საზოგადოებრიობის და კულტურის კრიზისს. ამასთანავე, სხვადასხვა მიმართულებები, ფილოსოფიურ და სოციოლოგიურ დოქტრინებზე დაყრდნობით, ცდილობდნენ შეევსოთ ფროიდის სწავლებაში არსებული ხარვეზი, დებულებათა ფილოსოფიური და მეთოდოლოგიური დასაბუთების უქონლობა. ასეთ იყო განსაკუთრებით აშშ-ში ფეხმოკიდებული ბიოლოგიზატორული მიმდინარეობა, რომელიც გადახრილი იყო პოზიტივიზმისა და ბიჰევიორიზმისკენ. მან მოახდინა დიდი ზეგავლენა ფსიქოსომატური მედიცინის ჩამოყალიბებაზე. ამავე მიმართულებასთან ახლოს იდგა იმათი ცდები, ვისაც სურდა ფროიდიზმის დაახლოება რეფლექსოლოგიასთან, კიბერნეტიკასთან (და ა.შ.).
გავრცელება ჰპოვა, აგრეთვე, ე.წ. სოციალურმა ფროიდიზმმა, რომელიც კულტურულ, სოციალურ და პოლიტიკურ მოვლენებს განიხილავს როგორც ფსიქოსექსუალური ენერგიის სუბლიმაციის შედეგს, როგორც პირველადი არაცნობიერი პროცესების ტრანსფორმაციას, რომელთაც ფროიდიზმში მინიჭებული აქვთ საბაზისო როლი სოციალურსა და კულტურის სფეროში.
1930-იანი წწ. დასასრულს წარმოიშვა ნეოფროიდიზმი, რომელიც ცდილობს ფროიდიზმი გადააქციოს წმინდა სოციოლოგიურ და კულტუროლოგიურ დოქტრინად, თუმც კი, ამასთანავე, წყვეტს კავშირს ფროიდის სწავლების არაცნობიერი და ბიოლოგიური წანამძღვრების კონცეფციასთან. ამ პოზიციამ ყველაზე მეტი გავრცელება ჰპოვა აშშ.-ში მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ (ე. ფრომი, კ. ჰორნი, გ. სალივანი).
ფროიდის მოწაფის ვ. რაიხის მონაწილეობით, ფროიდიზმმა სპეციფიკური სახე შეიძინა XX ს. 60-იან წწ., „ახალი მემარცხენეების“ იდეოლოგიაში (გ. მარკუზე). ფროიდიზმის გავლენა განსაკუთრებით გამოვლინდა სოციალურ ფსიქოლოგიაში, ეთნოგრაფიაში ლიტერატურისმცოდნეობაში, ლიტერატურულ და მხატვრულ კრიტიკაში (ამერიკული კულტურანტროპოლოგია მჭიდროდ არის დაკავშირებული ნეოფროიდიზმთან). ფროიდიზმის გავლენა დღემდე აშკარად ამჩნევია სხვადასხვა თანამედროვე მხატვრულ მიმდინარეობათა თეორიას და პრაქტიკას.
