თოფი
| (2 მომხმარებლების 6 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Tofi.jpg|thumb|თოფი]] | [[ფაილი:Tofi.jpg|thumb|თოფი]] | ||
| + | '''თოფი ''' - ''(თუფანგ (თურქ.), ხელმეხი (ქართ.)'' - [[ცეცხლსასროლი იარაღი|ცეცხლსასროლი იარაღის]] ტიპი, შედგება [[კონდახი|კონდახის]], ჩახმახის, [[ლულა|ლულის]], ზუმბის და საპირისწამლისაგან. | ||
| − | + | [[ევროპა|ევროპული]] ისტორიული დოკუმენტები ცეცხლსასროლი [[იარაღი (იურიდიული)|იარაღის]] წარმოშობას XIV ს-ის პირველი ათწლეულით ათარიღებენ. მიუხედავად ამისა, XIII საუკუნეში არსებობდა არაბული ცეცხლსასროლი იარაღი „მოდფა“. ქართული წერილობითი წყაროების მიხედვით კი ცეცხლსასროლი იარაღი პირველად მოხსენიებულია XV ს. უკანასკნელი მეოთხედის მოვლენებთან დაკავშირებით. აქვე აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ [[თემურლენგი|თემურ ლენგის]] [[ლაშქარი]] პირველი შემოსევის დროს იყენებდა ე.წ. „რადანდაზებს“. | |
| − | + | ||
| − | ევროპული ისტორიული დოკუმენტები ცეცხლსასროლი იარაღის წარმოშობას XIV ს-ის პირველი ათწლეულით ათარიღებენ. მიუხედავად ამისა, XIII | + | |
ცეცხლსასროლი იარაღის (თოფის) განვითარების ისტორია შეიძლება დაიყოს რამდენიმე ეტაპად | ცეცხლსასროლი იარაღის (თოფის) განვითარების ისტორია შეიძლება დაიყოს რამდენიმე ეტაპად | ||
| ხაზი 10: | ხაზი 9: | ||
# [[თოფი კაჟიანი]] | # [[თოფი კაჟიანი]] | ||
# თოფი ფისტონიანი | # თოფი ფისტონიანი | ||
| − | # სახაზინო დასატენი ნემსიანი შაშხანა, რომელმაც სათავე დაუდო თანამედროვე იარაღის ჩამოყალიბებას. | + | # სახაზინო დასატენი ნემსიანი [[შაშხანა]], რომელმაც სათავე დაუდო თანამედროვე იარაღის ჩამოყალიბებას. |
| − | [[საქართველო|საქართველოსა]] და მთლიანად კავკასიაში, ფითილიანი (პატრუქიანი) თოფები თითქმის არ იწარმოებოდა. ადგილობრივი მოსახლეობა (ძირითადად წარჩნებულნი) იყენებდა ოსმალეთიდან შემოტანილ ცეცხლსასროლ იარაღს. ხოლო XVII-XVIII | + | [[საქართველო|საქართველოსა]] და მთლიანად [[კავკასია|კავკასიაში]], ფითილიანი (პატრუქიანი) თოფები თითქმის არ იწარმოებოდა. ადგილობრივი მოსახლეობა (ძირითადად წარჩნებულნი) იყენებდა ოსმალეთიდან შემოტანილ ცეცხლსასროლ იარაღს. ხოლო XVII-XVIII საუკუნიდან ვითარება იცვლება, [[საქართველო|საქართველოში]] და ზოგადად [[კავკასია|კავკასიაში]] იწყება ცეცხლსასროლი იარაღის დამზადება და XVIII ს-ში უკვე ყალიბდება [[თოფი კაჟიანი|კაჟიანი თოფების]] კავკასიური ტიპი, რომლის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა იქონია თურქულმა ცეცხლსასროლმა იარაღმა. ამ პერიოდის საქართველოში უკვე ვხვდებით სხვადასხვა დასახელების კაჟიან და ფისტონიან (XIX) თოფებს, ისეთს როგორიცაა: |
* სიათა; | * სიათა; | ||
* მაჟარი; | * მაჟარი; | ||
* ოსტამული; | * ოსტამული; | ||
| − | * მაჭახელა; | + | * [[მაჭახელა (თოფი)|მაჭახელა]]; |
| − | * თოფხანე; | + | * [[თოფხანე]]; |
| − | * ნალფარა; | + | * [[ნალფარა]]; |
* ერეჯიბი; | * ერეჯიბი; | ||
* ბაზალა; | * ბაზალა; | ||
| ხაზი 26: | ხაზი 25: | ||
* ხორასანი; | * ხორასანი; | ||
* ქოფაჩი; | * ქოფაჩი; | ||
| − | * ფილთა; | + | * [[ფილთა-თოფი|ფილთა]]; |
* არშავიანი; | * არშავიანი; | ||
* ბურა; | * ბურა; | ||
| ხაზი 35: | ხაზი 34: | ||
* უნგრული და ინგლისური თოფები. | * უნგრული და ინგლისური თოფები. | ||
| − | XIX საუკუნის პირველ ნახევარში გამოიგონეს კაფსული და ნემსიანი ჩახმახი. საყურადღებოა ქართველი | + | XIX საუკუნის პირველ ნახევარში გამოიგონეს კაფსული და ნემსიანი ჩახმახი. საყურადღებოა ქართველი მეფეების (ბაქარი, კონსტანტინე, [[ერეკლე II]], გიორგი XII, [[სოლომონ I]], სოლომონ II) და ნიკო ბურის წარწერიანი თოფები. |
| − | მეფეების (ბაქარი, კონსტანტინე, ერეკლე II, გიორგი XII, სოლომონ I, სოლომონ II) და ნიკო ბურის წარწერიანი თოფები. | + | |
== ლიტერატურა == | == ლიტერატურა == | ||
| ხაზი 44: | ხაზი 42: | ||
== წყარო == | == წყარო == | ||
* [[ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი]] | * [[ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი]] | ||
| − | * ქართული სამხედრო ენციკლოპედიური ლექსიკონი | + | * [[ქართული სამხედრო ენციკლოპედიური ლექსიკონი]] |
| − | [[კატეგორია: | + | |
| + | [[კატეგორია:თოფები]] | ||
[[კატეგორია:ცეცხლსასროლი იარაღები]] | [[კატეგორია:ცეცხლსასროლი იარაღები]] | ||
| − | |||
მიმდინარე ცვლილება 15:22, 7 თებერვალი 2020 მდგომარეობით
თოფი - (თუფანგ (თურქ.), ხელმეხი (ქართ.) - ცეცხლსასროლი იარაღის ტიპი, შედგება კონდახის, ჩახმახის, ლულის, ზუმბის და საპირისწამლისაგან.
ევროპული ისტორიული დოკუმენტები ცეცხლსასროლი იარაღის წარმოშობას XIV ს-ის პირველი ათწლეულით ათარიღებენ. მიუხედავად ამისა, XIII საუკუნეში არსებობდა არაბული ცეცხლსასროლი იარაღი „მოდფა“. ქართული წერილობითი წყაროების მიხედვით კი ცეცხლსასროლი იარაღი პირველად მოხსენიებულია XV ს. უკანასკნელი მეოთხედის მოვლენებთან დაკავშირებით. აქვე აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ თემურ ლენგის ლაშქარი პირველი შემოსევის დროს იყენებდა ე.წ. „რადანდაზებს“.
ცეცხლსასროლი იარაღის (თოფის) განვითარების ისტორია შეიძლება დაიყოს რამდენიმე ეტაპად
- თოფი ფითილიანი
- თოფი გორგოლაჭიანი
- თოფი კაჟიანი
- თოფი ფისტონიანი
- სახაზინო დასატენი ნემსიანი შაშხანა, რომელმაც სათავე დაუდო თანამედროვე იარაღის ჩამოყალიბებას.
საქართველოსა და მთლიანად კავკასიაში, ფითილიანი (პატრუქიანი) თოფები თითქმის არ იწარმოებოდა. ადგილობრივი მოსახლეობა (ძირითადად წარჩნებულნი) იყენებდა ოსმალეთიდან შემოტანილ ცეცხლსასროლ იარაღს. ხოლო XVII-XVIII საუკუნიდან ვითარება იცვლება, საქართველოში და ზოგადად კავკასიაში იწყება ცეცხლსასროლი იარაღის დამზადება და XVIII ს-ში უკვე ყალიბდება კაჟიანი თოფების კავკასიური ტიპი, რომლის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა იქონია თურქულმა ცეცხლსასროლმა იარაღმა. ამ პერიოდის საქართველოში უკვე ვხვდებით სხვადასხვა დასახელების კაჟიან და ფისტონიან (XIX) თოფებს, ისეთს როგორიცაა:
- სიათა;
- მაჟარი;
- ოსტამული;
- მაჭახელა;
- თოფხანე;
- ნალფარა;
- ერეჯიბი;
- ბაზალა;
- ჯაზაირი;
- ხარა;
- ჩარმა,
- ხორასანი;
- ქოფაჩი;
- ფილთა;
- არშავიანი;
- ბურა;
- ძეგლიგი;
- თურგანი;
- ხირიმი;
- ყარაბინი;
- უნგრული და ინგლისური თოფები.
XIX საუკუნის პირველ ნახევარში გამოიგონეს კაფსული და ნემსიანი ჩახმახი. საყურადღებოა ქართველი მეფეების (ბაქარი, კონსტანტინე, ერეკლე II, გიორგი XII, სოლომონ I, სოლომონ II) და ნიკო ბურის წარწერიანი თოფები.
[რედაქტირება] ლიტერატურა
Э. Аствацатурян, оружие народов кавказа, Москва 1995г. მ. ქაფიანიძე, XV-XIX სს. ცეცხლსასროლი იარაღი 2000. მ.ქ.
