რბილი ხორბალი
(→წყარო) |
|||
| (2 მომხმარებლების 16 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | '''რბილი ხორბალი'''- ''(Triticum aestivum L.)'', ხორბლის კულტურის ისტორიაში ერთ-ერთ უძველეს სახეობადაა მიჩნეული. | + | '''რბილი ხორბალი'''- ''('''Triticum aestivum L.''')'', [[ხორბალი|ხორბლის]] კულტურის ისტორიაში ერთ-ერთ უძველეს სახეობადაა მიჩნეული. |
| − | [[ფაილი:Rbili xorbali, fxiani.jpg|thumb|'''რბილი ხორბალი, ფხიანი'''<br />საქართველოს ეროვნული ბოტანიკური ბაღის საკოლექციო ნაკვეთი]] | + | [[ფაილი:Rbili xorbali, fxiani.jpg|thumb|280პქ|'''რბილი ხორბალი, ფხიანი'''<br />საქართველოს ეროვნული ბოტანიკური ბაღის საკოლექციო ნაკვეთი]] |
[[ფაილი:Dolis puri.jpg|thumb|'''დოლის პური''']] | [[ფაილი:Dolis puri.jpg|thumb|'''დოლის პური''']] | ||
პალეობოტანიკური მასალების ანალიზის შედეგებმა გვიჩვენა, რომ რბილი ხორბლის პოპულაციებს ნეოლითის ხანაში გაბატონებული მდგომარეობა ეკავა. [[საქართველო|საქართველოს]] ნეოლითური ხანის არქეოლოგიურ ძეგლებზე აღმოჩენილია არა მხოლოდ რბილი ხორბლის კარბონიზირებული მარცვლის ნაშთები, არამედ ამ სახეობის თავთავის ღერძის ნაწევრებიც (Русишвили, 1990; მაისაია და სხვ., 2005). | პალეობოტანიკური მასალების ანალიზის შედეგებმა გვიჩვენა, რომ რბილი ხორბლის პოპულაციებს ნეოლითის ხანაში გაბატონებული მდგომარეობა ეკავა. [[საქართველო|საქართველოს]] ნეოლითური ხანის არქეოლოგიურ ძეგლებზე აღმოჩენილია არა მხოლოდ რბილი ხორბლის კარბონიზირებული მარცვლის ნაშთები, არამედ ამ სახეობის თავთავის ღერძის ნაწევრებიც (Русишвили, 1990; მაისაია და სხვ., 2005). | ||
ცნობები საქართველოში რბილი ხორბლის გავრცელების შესახებ ქართულ წერილობით წყაროებში V ს.-იდანაა. ლ. დეკაპრელევიჩის (1938) გამოკვლევებით, XII-XIII სს.-ში საქართველოში რბილი ხორბლის რამდენიმე ჯიში ითესებოდა. | ცნობები საქართველოში რბილი ხორბლის გავრცელების შესახებ ქართულ წერილობით წყაროებში V ს.-იდანაა. ლ. დეკაპრელევიჩის (1938) გამოკვლევებით, XII-XIII სს.-ში საქართველოში რბილი ხორბლის რამდენიმე ჯიში ითესებოდა. | ||
| + | |||
| + | საშემოდგომო რბილი ხორბალი გრძელი დღის მცენარეა; სავეგეტაციო პერიოდი დაახლოებით 180-200 დღიდან 300-360 დღის ფარგლებში ცვალებადობს. საგაზაფხულო რბილი ხორბლის სავეგეტაციო პერიოდი 70-80 დღიდან 120-130 დღემდე ფარგლებშია. საშემოდგომო რბილი ხორბალი ვეგეტაციის პერიოდში ხარჯავს მნიშვნელოვნად მეტ წყალს, ვიდრე საგაზაფხულო რბილი ხორბალი, რაც განპირობებულია გრძელი სავეგეტაციო პერიოდით. საშემოდგომო რბილი ხორბლის ნორმალური ზრდა-განვითარებისათვის ნიადაგის ტენიანობა 75-80%-ზე დაბალი არ უნდა იყოს. მისთვის საუკეთესოა შავმიწა ნიადაგი. ამ ტიპის ნიადაგზე დათესვისას 1 ჰა-ზე შეიძლება მიღებულ იქნას 3-4 ტ მოსავალი, ხოლო მინერალური სასუქების შეტანისას 6-8 ტ და უფრო მეტიც. საშემოდგომო რბილი ხორბალი იძლევა უფრო მეტ მოსავალს, ვიდრე საგაზაფხულო. რბილი ხორბალი კარგად არის გავრცელებული [[კავკასია]]ში, დაღესტანში. | ||
საქართველოში გავრცელებული რბილი ხორბალი გამოირჩევა პოლიმორფიზმით - არსებობს მისი ფხიანი და უფხო ჯიშები. | საქართველოში გავრცელებული რბილი ხორბალი გამოირჩევა პოლიმორფიზმით - არსებობს მისი ფხიანი და უფხო ჯიშები. | ||
| ხაზი 11: | ხაზი 13: | ||
ფხიანი ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებებია: | ფხიანი ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებებია: | ||
| − | * იფქლი; | + | * [[იფქლი]]; |
| − | * ყანა; | + | * [[ყანა]]; |
| − | * პური; | + | * [[პური]]; |
* ანეულის პური; | * ანეულის პური; | ||
* დოლის პური; | * დოლის პური; | ||
| − | * ძველთესლი და სხვ. | + | * ძველთესლი და სხვ. |
===== უფხო ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებები ===== | ===== უფხო ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებები ===== | ||
| ხაზი 23: | ხაზი 25: | ||
* უფხო პური; | * უფხო პური; | ||
* ხულუგო // ხულგო; | * ხულუგო // ხულგო; | ||
| − | * პოშოლა; | + | * [[პოშოლა]]; |
* ხოზო // ხუზალა; | * ხოზო // ხუზალა; | ||
* ხოტორა; | * ხოტორა; | ||
| ხაზი 29: | ხაზი 31: | ||
* რაჭულა და სხვ. | * რაჭულა და სხვ. | ||
| − | ხორბლის მთელი ჯიშობრივი სიმდიდრიდან, რომელიც საქართველოში საუკუნეთა მანძილზე შეიქმნა, განსაკუთრებით ძვირფასია რბილი ხორბლის საშემოდგომო ფხიანი წვრილმარცვლიანი ჯიშები, ე.წ. | + | ხორბლის მთელი ჯიშობრივი სიმდიდრიდან, რომელიც საქართველოში საუკუნეთა მანძილზე შეიქმნა, განსაკუთრებით ძვირფასია რბილი ხორბლის საშემოდგომო ფხიანი წვრილმარცვლიანი ჯიშები, ე.წ. „[[დოლის პური]]“. ეს ჯიშები საქართველოში ყველაზე ფართოდ იყო გავრცელებული. |
==== წყარო ==== | ==== წყარო ==== | ||
| − | პური ჩვენი არსობისა | + | * [[პური ჩვენი არსობისა]] |
| + | * [[საქართველოს აგრარული კულტურა]] | ||
| − | [[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:მარცვლეული კულტურა]] |
| + | [[კატეგორია:რბილი ხორბალი]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 15:49, 19 ივნისი 2023 მდგომარეობით
რბილი ხორბალი- (Triticum aestivum L.), ხორბლის კულტურის ისტორიაში ერთ-ერთ უძველეს სახეობადაა მიჩნეული.
საქართველოს ეროვნული ბოტანიკური ბაღის საკოლექციო ნაკვეთი
პალეობოტანიკური მასალების ანალიზის შედეგებმა გვიჩვენა, რომ რბილი ხორბლის პოპულაციებს ნეოლითის ხანაში გაბატონებული მდგომარეობა ეკავა. საქართველოს ნეოლითური ხანის არქეოლოგიურ ძეგლებზე აღმოჩენილია არა მხოლოდ რბილი ხორბლის კარბონიზირებული მარცვლის ნაშთები, არამედ ამ სახეობის თავთავის ღერძის ნაწევრებიც (Русишвили, 1990; მაისაია და სხვ., 2005).
ცნობები საქართველოში რბილი ხორბლის გავრცელების შესახებ ქართულ წერილობით წყაროებში V ს.-იდანაა. ლ. დეკაპრელევიჩის (1938) გამოკვლევებით, XII-XIII სს.-ში საქართველოში რბილი ხორბლის რამდენიმე ჯიში ითესებოდა.
საშემოდგომო რბილი ხორბალი გრძელი დღის მცენარეა; სავეგეტაციო პერიოდი დაახლოებით 180-200 დღიდან 300-360 დღის ფარგლებში ცვალებადობს. საგაზაფხულო რბილი ხორბლის სავეგეტაციო პერიოდი 70-80 დღიდან 120-130 დღემდე ფარგლებშია. საშემოდგომო რბილი ხორბალი ვეგეტაციის პერიოდში ხარჯავს მნიშვნელოვნად მეტ წყალს, ვიდრე საგაზაფხულო რბილი ხორბალი, რაც განპირობებულია გრძელი სავეგეტაციო პერიოდით. საშემოდგომო რბილი ხორბლის ნორმალური ზრდა-განვითარებისათვის ნიადაგის ტენიანობა 75-80%-ზე დაბალი არ უნდა იყოს. მისთვის საუკეთესოა შავმიწა ნიადაგი. ამ ტიპის ნიადაგზე დათესვისას 1 ჰა-ზე შეიძლება მიღებულ იქნას 3-4 ტ მოსავალი, ხოლო მინერალური სასუქების შეტანისას 6-8 ტ და უფრო მეტიც. საშემოდგომო რბილი ხორბალი იძლევა უფრო მეტ მოსავალს, ვიდრე საგაზაფხულო. რბილი ხორბალი კარგად არის გავრცელებული კავკასიაში, დაღესტანში.
საქართველოში გავრცელებული რბილი ხორბალი გამოირჩევა პოლიმორფიზმით - არსებობს მისი ფხიანი და უფხო ჯიშები.
[რედაქტირება] ფხიანი ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებები
ფხიანი ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებებია:
[რედაქტირება] უფხო ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებები
საქართველოში დღემდეა შემორჩენილი რბილი ხორბლის უფხო ჯიშების ადგილობრივი სახელწოდებები:
- უფხო პური;
- ხულუგო // ხულგო;
- პოშოლა;
- ხოზო // ხუზალა;
- ხოტორა;
- გომბორულა;
- რაჭულა და სხვ.
ხორბლის მთელი ჯიშობრივი სიმდიდრიდან, რომელიც საქართველოში საუკუნეთა მანძილზე შეიქმნა, განსაკუთრებით ძვირფასია რბილი ხორბლის საშემოდგომო ფხიანი წვრილმარცვლიანი ჯიშები, ე.წ. „დოლის პური“. ეს ჯიშები საქართველოში ყველაზე ფართოდ იყო გავრცელებული.
