ამონემხატ I
ამონემხატ I – (ძვ.წ.1991-1962) XII დინასტიის დამაარსებელი და ეგვიპტის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფარაონი იყო.
XI დინასტიის ბოლო ფარაონმა, მონტუხოტეპ IV-მ თავისი სარკოფაგისათვის ქვის ბლოკების ჩამოსატანად ნუბიაში გააგზავნა 10 000 კაცისაგან შემდგარი ექსპედიცია, რომელსაც სათავეში ედგა მონტუხოტეპის ვეზირი და სამხრეთ ეგვიპტის ზედამხედველი, უბრალო წარმოშობის მქონე ამონემხატი. ეგვიპტეში დაბრუნების შემდეგ მან თავისი უზარმაზარი რაზმი ტახტის უზურპირებისათვის გამოიყენა.
ამონემხატი უაღრესად გამჭრიახი და ენერგიული პიროვნება აღმოჩნდა. მისი ხორის სახელი, „დაბადების გამეორება“, რომელიც ეგვიპტურ ენაზე დაახლოებით „რენესანსს“ ნიშნავს, ძველი სამეფოს ეგვიპტის დროინდელი, გაერთიანებული სახელმწიფოს ფასეულობებისაკენ ლტოლვის ხაზგასასმელად იყო არჩეული. გამეფების პირველივე დღიდან ამონემხატმა ქვეყანაში წესრიგის აღდგენა დაიწყო. შიდააშლილობის ხანგრძლივი პერიოდის დროს სამეფო ტახტის დაუმორჩილებლობას შეჩვეული ნომარქები, რომლებმაც უარი თქვეს ახალი ფარაონის მიმართ ლოიალობაზე, ტახტის ერთგული მოხელეებით შეცვალა. ქვეყნის დეცენტრალიზაციის დროს ძლიერი ნომარქების მიერ მიტაცებული მიწები მან ისევ ძველი ნომების საზღვრებში მოაქცია ძველი სამეფოს დროინდელი კადასტრის მიხედვით, რომლის ამოკვეთა ამონემხატმა ყველა მნიშვნელოვანი ტაძრის კედელზე ბრძანა. მენესის მსგავსად, სტრატეგიული მიზნით დააარსა ახალი ქალაქი იტ-ტაუი (ეგვ. It-twj, „ორივე ქვეყნის დამპყრობელი“), თანამედროვე ლიშტის მახლობლად, მემფისიდან 18კმ. სამხრეთით, და დედაქალაქი თებედან აქ გადმოიტანა.
ქვეყანაში წესრიგის დამყარების შემდეგ ფარაონმა თავისი ყურადღება საგარეო საქმეებს მიაპყრო. ლიბიელების და სინაის მომთაბარე ტომების წინააღმდეგ ჩატარებული სადამსჯელო ლაშქრობებით შეწყვიტა მათი სასაზღვრო რაიონებზე თავდასხმა. აღმოსავლეთ საზღვარზე ააგო ფორტების ჯაჭვი „უფლისწულის კედელი“. ნუბიაში აღადგინა ეგვიპტის ბატონობა ნილოსის მეორე ჭორომამდე და მის მიდამოში ააგო სემნას და კუბანის ფორტები, რითაც საფუძველი ჩაუყარა ნუბიაში ეგვიპტის ფორტების ჯაჭვს. მის ფართო სამშენებლო მოღვაწეობაზე მეტყველებს მისი ნაგებობები ბუბასტისში, ტანისში, კარნაკში, კოპტოსში, აბიდოსში, დენდერაში, მემფისში (პტახის ტაძარი) და სხვ.
ეწეოდა აქტიურ ვაჭრობას ბიბლოსსა და ეგეოსის სამყაროსთან. საშუალო ფენის ეგვიპტელების სამარხები ამჟღავნებენ რიგითი ეგვიპტელების ცხოვრების დონის ზრდას მისი მეფობის დროს. ამონემხატის ლტოლვა ქვეყნისათვის ძველი დიდების დაბრუნებისაკენ მისი პირამიდის კომპლექსშიც იგრძნობა (თანამედრ. ელ-ლიშტთან), სადაც, ძველი სამეფოს მსგავსად, სამეფო პირამიდას მისი ახლო ნათესავების და მოხელეების სამარხები და მასტაბები ახლავს თან.
დღეს, ბევრი მეცნიერის აზრით, რეალურად შუა სამეფოს ხანა არა XI დინასტიით, არამედ ამონემხატ I-ის მეფობით იწყება. მიუხედავად ასეთი წარმატებისა, ამონემხატი, თავისი არასამეფო და არაარისტოკრატიული წარმოშობის გამო, ეტყობა, შიშობდა დინასტიის შეცვლის შესაძლებლობაზე მისი სიკვდილის შემდეგ, ამიტომ მეფობის მეოცე წელს მან ტახტზე თანამმართველად აიყვანა თავისი მემკვიდრე სენუსერტი. ამონემხატის წინდახედულობა ალბათ ცხოვრებით იყო ნაკარნახები, რადგან მეფობის ოცდამეათე და სენუსერტის თანამმართველობის მეათე წელს ხანდაზმული ფარაონი სასახლის შეთქმულების მსხვერპლი გახდა. ეს ფაქტი აღწერილია ეგვიპტური ლიტერატურის ორი სხვადასხვა ჟანრის ნაწარმოებში მოთხრობაში „სინუხეტის თავგადასავალი“ და დიდაქტიკურ ნაწარმოებში „ამონემხატის დარიგება თავისი შვილისადმი“. ამონემხატი მოიხსენიება კიდევ მესამე ლიტრატურულ ნაწარმოებში („ნეფერტის წინასწარმეტყვალებანი“), სადაც ბრძენი აღწერს იავარქმნილ ეგვიპტეს და წინასწარმეტყველებს, რომ „მოვა მეფე სამხრეთიდან, სახელად ამენი, ნუბიელი ქალის მიერ შობილი… აზიელები დაეცემიან მისი მახვილის წინაშე, ლიბიელები დაემხობიან მისი ცეცხლის წინაშე, შედრკებიან აჯანყებულები, აიგება „უფლისწულის კედელი“ და იქნება წესრიგი.“ ითვლება, რომ ეს ნაწარმოები ამონემხატის დაკვეთას წარმოადგენს, რომელიც ყოველნაირად ცდილობდა თავისი მეფობის ლეგიტიმირებას.
