ინდური თეატრი
ინდური თეატრი – ინდური დრამის პირველსახედ მიჩნეულია ვედების ღვთაებებისადმი მიძღვნილი საკულტო წარმოდგენები. ინდური ლიტერატურის უძველესი ძეგლები – ვედები, ბრაჰმანები, უპანიშადები და პურანები შეიცავდნენ დიალოგებს. რიგვედას ჰიმნები (11-10 ძვ.წ.) აგებულია პროზაულ თხრობაზე და გალექსილ დიალოგებზე. ინდურ ეპოსში „მაჰაბჰარატა“ და „რამაიანა“ მოხსენიებულია „ნათა“ და „ნართაკა“ – ანუ მსახიობები და მოცეკვავეები. მასში საუბარია წარმოდგენებზეც, რომლებშიც ფიგურირებდა ცეკვა და დეკლამაცია. „მაჰაბჰარატას“ მთავარი გმირის, კრიშნას საფუძველზე წარმოიშვა წარმოდგენები კრიშნალილა (ლილა თამაში) და რასლილა (რას – ცეკვა), ხოლო „რამაიანას“ მთავარი გმირის, რამას საფუძველზე კი – რამლილა. ლილების აუცილებელი პერსონაჟები არიან ბოროტი და კეთილი დემონები, სხვადასხვა ცხოველები – გმირების მეგობრები ან მტრები. ეს წარმოდგენები ინდოეთში დღემდეა შემორჩენილი მუსიკალურ-საცეკვაო დრამის სახით. ეს წარმოდგენები 14 დღე, ზოგჯერ კი თვეზე მეტ ხანს გრძელდება. მას გაითამაშებენ ადგილობრივი მცხოვრებლები (ქალაქის მოედანზე ან ტაძრის წინ), ზოგჯერ კი, თქმულებასა და ლეგენდაში მითითებულ ადგილებში. ხშირია სათამაშო მოედნის ცვლაც. შემსრულებლებს უკეთიათ ხატოვანი ნიღბები და აცვიათ სპეციალური კოსტიუმები. წარმოდგენას არ გააჩნია ფარდა და დეკორაცია ეპიზოდებს შორის მსახიობები გაითამაშებენ ხოლმე სიუჟეტის გარე მყოფ იმპროვიზებულ მხიარულ ყოფით ინტერმედიებს. წარმოდგენა არ არის დაყოფილი აქტებად და სცენებად. მომდევნო ეპიზოდში მონაწილე მსახიობები კოსტიუმს იცვლიან ან ისვენებენ მაყურებელთა თვალწინ. კაუტილიის უძველეს ტრაქტატში სახელმწიფოს შესახებ – „არტჰაშასტრა“ (მე-4 ს ძვ.წ.) – აღწერილია მსახიობების აღზრდის მეთოდები, განსაზღვრულია ანაზღაურება წარმოდგენებში მონაწილეობისათვის. უძველეს ინდური ტექსტები (5-1 ძვ.წ.) მოგვითხრობს მოხეტიალე მსახიობებზე – მოცეკვავეებსა და მომღერლებზე, რომლებიც თამაშობდნენ პატარ-პატარა სცენებს მითოლოგიურ და ყოფით სიუჟეტებზე. მათ გამოსვლებს ახლდა აკრობატული ნომრები, გაწვრთნილი ცხოველების და ფოკუსების ჩვენება. ხალხური თეატრების სხვადასხვა ფომებია: იაქშაგანა, რომელშიც გაერთიანებულია ცეკვა, დიალოგი, დეკლამაცია და სიმღერა; საცეკვაო პანტომიმა კათაკალი; ბურაკათჰა – წარმოდგენა ეპოსის და მითოლოგიის თემებზე, მასში ჩართული ცეკვებით და სიმღერებით.
კლასიკური ინდური თეატრი ყალიბდებოდა ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 5 და მეტი საუკუნის განმავლობაში. ჩვენამდე მოღწეული პირველი სანსკრიტული ტრაქტატი დრამატურგიისა და სცენური ხელოვნების შესახებ, რომლის ავტორობას წერენ ლეგენდარულ ბრძენ ბჰარატას, ეძღვნება თეატრის აღმოცენების, დრამის, მუსიკის, ცეკვის, თეატრალური არქიტექტურის და სცენის გაფორმების საკითხებს. ტრაქტატში განსაკუთრებული ყურადღება დათმობილი აქვს მსახიობის ხელოვნებას. მასში მოცემულია ჟესტების და მიმიკის დეტალურად დამუშავებული სისტემა, სადაც უმნიშვნელოვანესია რთული ცნებების და გრძნობების ამსახველი ხელის თითების მოძრაობა (მუდრა). ჟესტების შემწეობით მსახიობები ქმნიდნენ მდინარის, მთების, ქარის, განთიადის, ღამის, ვარსკვლავების შთაბეჭდილებას.
გამომდინარე თავისი დროის რელიგიურ-ფილოსოფიური კონცეფციებიდან, რომლის მიხედვით სამყაროში ყველაფერი მოწესრიგებულია, ინდურმა დრამამ უარყო ტრაგედიის ჟანრი. თეატრში არ შეიძლებოდა გმირის სიკვდილის ან რაიმე სხვა სისასტიკეების ჩვენება. ინდურმა თეატრმა ასეთი ფილოსოფიური მიდგომა შეინარჩუნა ყველა დროსა და ეპოქაში.
ინდური კლასიკური თეატრის გაფურჩქვნის ხანად მიჩნეულია ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი ათასწლეულის პირველი ნახევარი. ამ პერიოდში მოღვაწეობდნენ დრამატურგები ბჰასა (2–3 სს,), კალიდასი (4-5 სს.), შუდრაკა (მე-5 ს.). ისინი სინამდვილის სრულყოფილად გადმოცემის მიზნით, ხშირად არღვევდნენ კლასიკურ კანონებს.
5-7 სს. ინდური კლასიკური დრამა განიცდის ღრმა კრიზისს, რაც გამოწვეული იყო იმპერიის დაშლით. მაჰმადიანური დინასტიების მიერ ძლაუფლების ხელში ჩაგდებას მოჰყვა თეატრალურ წარმოდგენების აკრძალვა რელიგიური მოტივით. მე-11-12 სს.-ში ინდური თეატრი ფაქტიურად წყვეტს არსებობას. მომდევნო 7 საუკუნის მანძილზე, ინდურმა დრამატურგიამ დაკარგა თავისი ღირსებები და გადაიქცა საკითხავ ლიტერატურად. ინდოეთის თეატრალურმა კულტურამ გადაინაცვლა სახალხო სანახაობებში. ამ წარმოდგენებში ახლებურად აჟღერდა კრიშნას და რამას თემა. წინ წამოიწია თანასწორობის იდეამ, უარყოფილ იქნა კასტური დაყოფა.
მე-19 ს. მე-2 ნახევარში, ბენგალიაში წარმოიშვება ახალი დრამატურგია და თეატრი. 1872 წ. ბენგალიელი დრამატურგი გირისჩონდო გჰოში ქმნის ნაციონალურ თეატრს. ბენგალური თეატრის ჩამოყალიბებაში დიდი წვლილი მიუძღვის რავინდრანათ თაკურს (რაბინდრანათ თაგორი). ამავე ხანებში ისახება ახალი დრამატურგია ინდოეთის სხვა პროვინციებშიც. ცოტა მოგვიანებით, ინდური თეატრისთვის განმსაზღვრელი ხდება პატრიოტულ-განმათავისუფლებელი თემატიკა.
XX ს. 30-იანი წლებიდან იწყება ინდური და ევროპული თეატრალური კულტურის შეერთების პროცესი. 40-იან წწ-ში ინდოეთში წარმოიშვა სამოყვარულო და პროფესიული თეატრები. მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო 1944 წელს მსახიობისა და დრამატურგის პრიტჰვირაჯ კაპურის მიერ ბომბეიში პროფესიული დრამატული თეატრის დაარსება.
დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ შეიქმნა არაერთი თეატრი, რომელსაც დაეკისრა ნაციონალური კულტურის დონის ამაღლება. 1953 წ. დელიში შეიქმნა მუსიკისა და დრამის ინდური აკადემია. ინდოეთში თეატრმა დაიკავა თავისი ისტორიულად კუთვნილი ადგილი.
