ქვემდებარე

ქვემდებარე – წინადადების მთავარი წევრი, რომელიც ზმნის სუბიექტური პირის ფარდი სახელით არის გადმოცემული.

ქვემდებარე რეალურად მოქმედი პირია:„არწივმა ფრთა ფრთას შემოჰკრა“; რეალურად უმოქმედოა: „ტყეში მუხა დგას“; რეალურად სამოქმედო ობიექტია: „ეს სიტყვა თეიმურაზისგან იქმნა წარმოთქმული"; მოქმედების გამომწვევი მიზეზია, ზმნით გამოხატულ მოქმედებას კი რეალურად სხვა ასრულებს: „ვნანობ, რომ ასე უსახელოდ მოგეკვლევინე მე“; აღნიშნავს საგანს, რომელიც არც მოქმედია და არც სამოქმედო, რომლის შესახებაც შემასმენელი გადმოგვცემს, თუ რა არის, როგორია ან რა მდგომარეობაშია ის: „კარგია გაღვიძებული ადამიანი“.

ქვემდებარე ჩვეულებრივ, სახელითა და სახელ ზმნით გადმოიცემა. სახელთაგან – მეტწილად არსებითი და ნაცვალსახელებია (პირისა, კითხვითი, განსაზღვრებითი, უარყოფითი) გამოყენებული, სახელზმნათაგან – მასდარები და მოქმედებითი გვარის მიმღეობები. მაგრამ ქვემდებარე შეიძლება გადმოიცეს ყოველგვარი სიტყვით, რომელიც არსებითი სახელის მნიშვნელობით არის გამოყენებული.

ქვემდებარე შემასმენელთან რთულ სინტაქსურ ურთიერთობას ამყარებს: ამ უკანასკნელისაგან იგი იმართვის ბრუნვაში, თავად კი მართავს მას პირში და ითანხმებს რიცხვში. ქვემდებარე გარდაუვალ ზმნა-შემასმენელთან დრო-კილოთა სამსავე სერიაში სახელობით ბრუნვაში ფორმდება; გარდამავალ ზმნა-შემასმენელთან დინამიკური მართვის შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. ქვემდებარის ბრუნვა იცვლება ზმნა-შემასმენლის დრო-კილოთა სერიების მიხედვით: I სერიაში სახელობითშია, მეორეში – მოთხრობითში, მესამეში კი – მიცემითში. ქვემდებარის ცნება ქართულში სულ სხვა სიბრტყეზეა განსახილველი, ვიდრე ინდოევროპულ ენებში: ქართველური ენების ქვემდებარე სინტაქსური ძალისა და ზმნა-შემასმენელთან სინტაქსური ურთიერთობის სახის თვალსაზრისით, დამატება-ობიექტებს უტოლდება, მათთან არის გათანაბრებული; მეტიც – პირდაპირი დამატება ძვ. ქართულ ენაში გაცილებით მეტი სინტაქსური ძალის მქონეა, ვიდრე ქვემდებარე.

კ. გაბუნია