აბსოლუტივი
(ახალი გვერდი: '''აბსოლუტივი''' – (< ლათ. absolutivus – დამოუკიდებელი, თეითკმარი), 1. ერგა...) |
(→წყარო) |
||
| (ერთი მომხმარებლის 8 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | '''აბსოლუტივი''' – ( | + | '''აბსოლუტივი''' – (ლათ. < absolutivus – დამოუკიდებელი, თვითკმარი), |
| − | 1. ერგატიული წყობის ენებში გარდაუვალი ზმნის ობიექტისა და გარდამავალი ზმნის სუბიექტის ბრუნვა; | + | 1. ერგატიული წყობის ენებში გარდაუვალი [[ზმნა|ზმნის]] ობიექტისა და [[გარდამავლობა (ზმნის)|გარდამავალი]] [[ზმა|ზმნის]] სუბიექტის [[ბრუნვა (გრამატიკა)|ბრუნვა]]; |
| − | 2. ზოგ ინდოევროპულ ენაში ნაზმნარი სახელის უცვლელი ფორმა. ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში – ზმნის ინფინიტიური ფორმა, რომელიც გამოხატავს წინადადებაში სხვა ზმნით აღნიშნული (ძირითადი) მოქმედების დამატებით მოქმედებას. აბსოლუტივის სემანტიკურ- | + | 2. ზოგ ინდოევროპულ ენაში ნაზმნარი სახელის უცვლელი ფორმა. ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში – ზმნის ინფინიტიური ფორმა, რომელიც გამოხატავს წინადადებაში სხვა ზმნით აღნიშნული (ძირითადი) მოქმედების დამატებით მოქმედებას. აბსოლუტივის სემანტიკურ-გრამატიკული სტატუსი ზუსტად დადგენილი არ არის, ზმნის კატეგორიებიდან მას შენარჩუნებული აქვს [[ასპექტი (გრამატიკა)|ასპექტი]] და [[გვარი (ზმნის)|გვარი]], ამოსავალი ზმნის სინტაქსური კავშირები. აბსოლუტივის სხვადასხვა [[ენა (მეტყველება)|ენა]]ში სხვადასხვა ფუნქცია აკისრია და სხვადასხვაგვარად შეიძლება იყოს გამოხატული. მაგ., რუსულში იგი გამოხატულია ზმნის განუსაზღვრელი ფორმით (Депричастие) და აღნიშნავს მხოლოდ ერთისა და იმავე სუბიექტის მიერ ძირითად მოქმედებასთან ერთად შესრულებულ დამატებით მოქმედებას. |
| − | გვარი, ამოსავალი ზმნის სინტაქსური | + | |
| − | აბსოლუტივი | + | აბსოლუტივი გვხვდება [[იბერიულ-კავკასიური ენები|იბერიულ-კავკასიურ ენებშიც]] ([[აფხაზური ენა|აფხაზურში]], ლეზგიურში, უდიურში…). ქართულში აბსოლუტივს სპეციალური გრამატიკული ფორმა არა აქვს და გამოიხატება დამოკიდებულ წინადადებაში ზმნის პირიან ფორმაზე რა კავშირის დართვით. ასეთი ფორმები ფართოდ იყო გავრცელებული ძველ ქართულში, რა კავშირიანი ფორმებით აღნიშნული მოქმედება შეიძლება იყოს როგორც მთავარ წინადადებაში აღნიშნული მოქმედების წინმსწრები ან მომდევნო, ისე მისი თანადროული. ერთდროულობა გამოიხატება რა კავშირის დართვით ზმნის უსრულასპექტიან ფორმებზე („და იტყოდის ურთიერთას, დგეს რაჲ ტაძარსა შინა“ – ი. 11, 56: „რა ესმოდის მღერა ყმისა, სმენად მხეცნი მოვიდიან“, [[შოთა რუსთაველი]]). თანამედროვე ქართულში ერთდროულობა გამოიხატება, ჩვეულებრივ, რა კავშირის გარეშე. კავშირიანი ფორმები შედარებით იშვიათია და უმეტესად წიგნურ ხასიათს ატარებს (მიდიოდა რა…, უარყოფს რა…). აბსოლუტივის მნიშვნელობით უფრო ხშირია მიმღეობიანი კონსტრუქციები. |
| − | გრამატიკული ფორმა არა აქვს და გამოიხატება დამოკიდებულ წინადადებაში ზმნის პირიან ფორმაზე რა კავშირის | + | |
| − | მთავარ წინადადებაში აღნიშნული მოქმედების წინმსწრები ან მომდევნო, ისე მისი თანადროული. ერთდროულობა გამოიხატება რა | + | |
| − | კავშირის დართვით ზმნის უსრულასპექტიან ფორმებზე („და იტყოდის ურთიერთას, დგეს რაჲ ტაძარსა შინა“ – ი. 11, 56: „რა ესმოდის მღერა ყმისა, სმენად მხეცნი მოვიდიან“, [[შოთა რუსთაველი]]). თანამედროვე ქართულში ერთდროულობა გამოიხატება, ჩვეულებრივ, რა კავშირის გარეშე. კავშირიანი ფორმები შედარებით | + | |
==ლიტერატურა== | ==ლიტერატურა== | ||
* ლომთათიძე ქ. აფხაზური გარდამავალი უსუბიექტო ფორმები. – „იკე“. II, თბ., 1948; | * ლომთათიძე ქ. აფხაზური გარდამავალი უსუბიექტო ფორმები. – „იკე“. II, თბ., 1948; | ||
| − | * შანიძე ა. ქართული ენის გრამატიკის | + | * [[შანიძე აკაკი|შანიძე ა]]. ქართული ენის გრამატიკის საფუძვლები, I, თბ., 1951; |
==წყარო== | ==წყარო== | ||
[[ქართული ენა: ენციკლოპედია]] | [[ქართული ენა: ენციკლოპედია]] | ||
| − | [[კატეგორია:გრამატიკა] | + | [[კატეგორია:გრამატიკა]] |
| + | [[კატეგორია:ზმნა]] | ||
| + | [[კატეგორია:ქართული ენა]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 23:17, 7 მაისი 2025 მდგომარეობით
აბსოლუტივი – (ლათ. < absolutivus – დამოუკიდებელი, თვითკმარი),
1. ერგატიული წყობის ენებში გარდაუვალი ზმნის ობიექტისა და გარდამავალი ზმნის სუბიექტის ბრუნვა;
2. ზოგ ინდოევროპულ ენაში ნაზმნარი სახელის უცვლელი ფორმა. ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში – ზმნის ინფინიტიური ფორმა, რომელიც გამოხატავს წინადადებაში სხვა ზმნით აღნიშნული (ძირითადი) მოქმედების დამატებით მოქმედებას. აბსოლუტივის სემანტიკურ-გრამატიკული სტატუსი ზუსტად დადგენილი არ არის, ზმნის კატეგორიებიდან მას შენარჩუნებული აქვს ასპექტი და გვარი, ამოსავალი ზმნის სინტაქსური კავშირები. აბსოლუტივის სხვადასხვა ენაში სხვადასხვა ფუნქცია აკისრია და სხვადასხვაგვარად შეიძლება იყოს გამოხატული. მაგ., რუსულში იგი გამოხატულია ზმნის განუსაზღვრელი ფორმით (Депричастие) და აღნიშნავს მხოლოდ ერთისა და იმავე სუბიექტის მიერ ძირითად მოქმედებასთან ერთად შესრულებულ დამატებით მოქმედებას.
აბსოლუტივი გვხვდება იბერიულ-კავკასიურ ენებშიც (აფხაზურში, ლეზგიურში, უდიურში…). ქართულში აბსოლუტივს სპეციალური გრამატიკული ფორმა არა აქვს და გამოიხატება დამოკიდებულ წინადადებაში ზმნის პირიან ფორმაზე რა კავშირის დართვით. ასეთი ფორმები ფართოდ იყო გავრცელებული ძველ ქართულში, რა კავშირიანი ფორმებით აღნიშნული მოქმედება შეიძლება იყოს როგორც მთავარ წინადადებაში აღნიშნული მოქმედების წინმსწრები ან მომდევნო, ისე მისი თანადროული. ერთდროულობა გამოიხატება რა კავშირის დართვით ზმნის უსრულასპექტიან ფორმებზე („და იტყოდის ურთიერთას, დგეს რაჲ ტაძარსა შინა“ – ი. 11, 56: „რა ესმოდის მღერა ყმისა, სმენად მხეცნი მოვიდიან“, შოთა რუსთაველი). თანამედროვე ქართულში ერთდროულობა გამოიხატება, ჩვეულებრივ, რა კავშირის გარეშე. კავშირიანი ფორმები შედარებით იშვიათია და უმეტესად წიგნურ ხასიათს ატარებს (მიდიოდა რა…, უარყოფს რა…). აბსოლუტივის მნიშვნელობით უფრო ხშირია მიმღეობიანი კონსტრუქციები.
[რედაქტირება] ლიტერატურა
- ლომთათიძე ქ. აფხაზური გარდამავალი უსუბიექტო ფორმები. – „იკე“. II, თბ., 1948;
- შანიძე ა. ქართული ენის გრამატიკის საფუძვლები, I, თბ., 1951;
