აბსოლუტივი
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
'''აბსოლუტივი''' – (ლათ. < absolutivus – დამოუკიდებელი, თვითკმარი), | '''აბსოლუტივი''' – (ლათ. < absolutivus – დამოუკიდებელი, თვითკმარი), | ||
| − | 1. ერგატიული წყობის ენებში გარდაუვალი [[ზმნა|ზმნის]] ობიექტისა და გარდამავალი ზმნის სუბიექტის [[ბრუნვა (გრამატიკა)|ბრუნვა]]; | + | 1. ერგატიული წყობის ენებში გარდაუვალი [[ზმნა|ზმნის]] ობიექტისა და [[გარდამავლობა (ზმნის)|გარდამავალი]] [[ზმა|ზმნის]] სუბიექტის [[ბრუნვა (გრამატიკა)|ბრუნვა]]; |
| − | 2. ზოგ ინდოევროპულ ენაში ნაზმნარი სახელის უცვლელი ფორმა. ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში – ზმნის ინფინიტიური ფორმა, რომელიც გამოხატავს წინადადებაში სხვა ზმნით აღნიშნული (ძირითადი) მოქმედების დამატებით მოქმედებას. აბსოლუტივის სემანტიკურ- | + | 2. ზოგ ინდოევროპულ ენაში ნაზმნარი სახელის უცვლელი ფორმა. ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში – ზმნის ინფინიტიური ფორმა, რომელიც გამოხატავს წინადადებაში სხვა ზმნით აღნიშნული (ძირითადი) მოქმედების დამატებით მოქმედებას. აბსოლუტივის სემანტიკურ-გრამატიკული სტატუსი ზუსტად დადგენილი არ არის, ზმნის კატეგორიებიდან მას შენარჩუნებული აქვს [[ასპექტი (გრამატიკა)|ასპექტი]] და [[გვარი (ზმნის)|გვარი]], ამოსავალი ზმნის სინტაქსური კავშირები. აბსოლუტივის სხვადასხვა [[ენა (მეტყველება)|ენა]]ში სხვადასხვა ფუნქცია აკისრია და სხვადასხვაგვარად შეიძლება იყოს გამოხატული. მაგ., რუსულში იგი გამოხატულია ზმნის განუსაზღვრელი ფორმით (Депричастие) და აღნიშნავს მხოლოდ ერთისა და იმავე სუბიექტის მიერ ძირითად მოქმედებასთან ერთად შესრულებულ დამატებით მოქმედებას. |
| − | აბსოლუტივი | + | აბსოლუტივი გვხვდება [[იბერიულ-კავკასიური ენები|იბერიულ-კავკასიურ ენებშიც]] ([[აფხაზური ენა|აფხაზურში]], ლეზგიურში, უდიურში…). ქართულში აბსოლუტივს სპეციალური გრამატიკული ფორმა არა აქვს და გამოიხატება დამოკიდებულ წინადადებაში ზმნის პირიან ფორმაზე რა კავშირის დართვით. ასეთი ფორმები ფართოდ იყო გავრცელებული ძველ ქართულში, რა კავშირიანი ფორმებით აღნიშნული მოქმედება შეიძლება იყოს როგორც მთავარ წინადადებაში აღნიშნული მოქმედების წინმსწრები ან მომდევნო, ისე მისი თანადროული. ერთდროულობა გამოიხატება რა კავშირის დართვით ზმნის უსრულასპექტიან ფორმებზე („და იტყოდის ურთიერთას, დგეს რაჲ ტაძარსა შინა“ – ი. 11, 56: „რა ესმოდის მღერა ყმისა, სმენად მხეცნი მოვიდიან“, [[შოთა რუსთაველი]]). თანამედროვე ქართულში ერთდროულობა გამოიხატება, ჩვეულებრივ, რა კავშირის გარეშე. კავშირიანი ფორმები შედარებით იშვიათია და უმეტესად წიგნურ ხასიათს ატარებს (მიდიოდა რა…, უარყოფს რა…). აბსოლუტივის მნიშვნელობით უფრო ხშირია მიმღეობიანი კონსტრუქციები. |
==ლიტერატურა== | ==ლიტერატურა== | ||
* ლომთათიძე ქ. აფხაზური გარდამავალი უსუბიექტო ფორმები. – „იკე“. II, თბ., 1948; | * ლომთათიძე ქ. აფხაზური გარდამავალი უსუბიექტო ფორმები. – „იკე“. II, თბ., 1948; | ||
| − | * შანიძე ა. ქართული ენის გრამატიკის საფუძელები, I, თბ., 1951; | + | * [[შანიძე აკაკი|შანიძე ა]]. ქართული ენის გრამატიკის საფუძელები, I, თბ., 1951; |
==წყარო== | ==წყარო== | ||
00:32, 20 იანვარი 2024-ის ვერსია
აბსოლუტივი – (ლათ. < absolutivus – დამოუკიდებელი, თვითკმარი),
1. ერგატიული წყობის ენებში გარდაუვალი ზმნის ობიექტისა და გარდამავალი ზმნის სუბიექტის ბრუნვა;
2. ზოგ ინდოევროპულ ენაში ნაზმნარი სახელის უცვლელი ფორმა. ქართულ საენათმეცნიერო ლიტერატურაში – ზმნის ინფინიტიური ფორმა, რომელიც გამოხატავს წინადადებაში სხვა ზმნით აღნიშნული (ძირითადი) მოქმედების დამატებით მოქმედებას. აბსოლუტივის სემანტიკურ-გრამატიკული სტატუსი ზუსტად დადგენილი არ არის, ზმნის კატეგორიებიდან მას შენარჩუნებული აქვს ასპექტი და გვარი, ამოსავალი ზმნის სინტაქსური კავშირები. აბსოლუტივის სხვადასხვა ენაში სხვადასხვა ფუნქცია აკისრია და სხვადასხვაგვარად შეიძლება იყოს გამოხატული. მაგ., რუსულში იგი გამოხატულია ზმნის განუსაზღვრელი ფორმით (Депричастие) და აღნიშნავს მხოლოდ ერთისა და იმავე სუბიექტის მიერ ძირითად მოქმედებასთან ერთად შესრულებულ დამატებით მოქმედებას.
აბსოლუტივი გვხვდება იბერიულ-კავკასიურ ენებშიც (აფხაზურში, ლეზგიურში, უდიურში…). ქართულში აბსოლუტივს სპეციალური გრამატიკული ფორმა არა აქვს და გამოიხატება დამოკიდებულ წინადადებაში ზმნის პირიან ფორმაზე რა კავშირის დართვით. ასეთი ფორმები ფართოდ იყო გავრცელებული ძველ ქართულში, რა კავშირიანი ფორმებით აღნიშნული მოქმედება შეიძლება იყოს როგორც მთავარ წინადადებაში აღნიშნული მოქმედების წინმსწრები ან მომდევნო, ისე მისი თანადროული. ერთდროულობა გამოიხატება რა კავშირის დართვით ზმნის უსრულასპექტიან ფორმებზე („და იტყოდის ურთიერთას, დგეს რაჲ ტაძარსა შინა“ – ი. 11, 56: „რა ესმოდის მღერა ყმისა, სმენად მხეცნი მოვიდიან“, შოთა რუსთაველი). თანამედროვე ქართულში ერთდროულობა გამოიხატება, ჩვეულებრივ, რა კავშირის გარეშე. კავშირიანი ფორმები შედარებით იშვიათია და უმეტესად წიგნურ ხასიათს ატარებს (მიდიოდა რა…, უარყოფს რა…). აბსოლუტივის მნიშვნელობით უფრო ხშირია მიმღეობიანი კონსტრუქციები.
ლიტერატურა
- ლომთათიძე ქ. აფხაზური გარდამავალი უსუბიექტო ფორმები. – „იკე“. II, თბ., 1948;
- შანიძე ა. ქართული ენის გრამატიკის საფუძელები, I, თბ., 1951;
