განმანათლებლობა
განმანათლებლობა – დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში გავრცელებული იდეოლოგიური მიმდინარეობა და ფილოსოფიური კონცეფცია, მიმართული ფეოდალურ-აბსოლუტისტური წყობის წინააღმდეგ. მის ჩამოყალიბებაზე ზეგავლენა იქონია სენსუალიზმმა, სწავლებამ ადამიანის შესახებ, ლოკის დეიზმმა, დეკარტეს რაციონალიზმმა და მექანისტურმა ფიზიკამ, ნიუტონის მექანიკამ და დეიზმმა, მე-18 საუკუნის დასაწყისის ანტისქოლასტურმა სკეპტიკურმა სწავლებებმა.
ტერმინი პირველად გამოიყენა ჯ. მილტონმა რომანში „დაკარგული სამოთხე“ (1667), ხოლო მისი საბოლოო დამკვიდრება მოხდა ი. კანტის სტატიის შემდეგ „რა არის განმანათლებლობა“. საფრანგეთში განმანათლებლური ტენდენციები განსაკუთრებით გავრცელდა 1715-1789 წწ.-ში და მისი მთავარი წარმომადგენლები იყვნენ – ვოლტერი, მონტესკიე, კონდილიაკი, ლამეტრი, გოლბახი, დიდრო, გელვეციუსი, რუსო, ბიუფონი. ამ დროის მნიშვნელოვან გამოცემად იქცა დიდროს მიერ ორგანიზებული „ენციკლოპედია, ანუ მეცნიერების, ხელოვნების და ხელოსნობის განმარტებითი ლექსიკონი“ (1751-80).
განმანათლებლობამ წამოაყენა ბურჟუაზიული დემოკრატიის, საზოგადოებრივი პროგრესის, თანასწორობის, საზოგადოებრივად სასარგებლო შრომის, პიროვნების თავისუფალი განვითარების იდეები. მათი მთავარი მიზანი იყო გონების მეშვეობით უმეცრების დამარცხება. ამ იდეებმა მკაფიო გამოხატულება ჰპოვეს ფილოსოფიაში, მხატვრულ ლიტერატურაში, ხელოვნებაში, რაც მიაჩნდათ გონიერების და სამართლიანობის დამყარების მთავარ საშუალებად კაცობრიობის მომავალი მათ ესახებოდათ „გონიერების სამეფოდ“. განმანათლებლობამ წარმოშვა მიმდინარეობანი: განმანათლებლური კლასიციზმი (ა. პოპი, ვოლტერი), განმანათლებლური რეალიზმი (დეფო, გ. ფილდინგი, დიდრო, გ. ლესინგი), სენტიმენტალიზმი (ს. რიჩარდსონი, ლ. სტერნი, რუსო).
ინგლისელი განმანათლებლების ინტერესმა ყოველდღიური ყოფის და ჩვეულებრივი ადამიანის მიმართ, მოახდინა ზეგავლენა მთელ ევროპულ განმანათლებლობაზე. მდაბიური დრამის წარმოშობა საფრანგეთსა (დიდრო, მ. სედენი) და გერმანიაში (ლესინგი) დაკავშირებული იყო ამ ჟანრის ინგლისურ ფორმებთან (ჯ. ლილო, ე. მური). დიდი განვითარება ჰპოვა სატირულმა კომედიამ (რ. შერიდანი – ინგლისში, პ. ბომარშე – საფრანგეთში, ლ. ჰოლბერგი – დანიაში). განმანათლებლებმა ტრაგედიაში შეიტანეს ტირანიასთან ბრძოლის მოტივები (ვოლტერის „ბრუტი“, 1731, და სხვ). მე-18 ს. ბოლოს გერმანიაში დიდი განვითარება ჰპოვა ტრაგედიის ჟანრმა (ლესინგის „ემილია გალოტი”, 1772, გოეთეს „გიოც ფონ ბერლიხინგენი“, შილერის „ყაჩაღები“, 1781).
