ცხირეთის ციხე
ცხირეთის ციხე - არქიტექტურული ძეგლი მდებარეობს, საქართველოში, შიდა ქართლის მხარეში, კასპის მუნიციპალიტეტში, ახლანდელი სოფელ ერთაწმინდის სამხრეთ-დასავლეთით 3 კმ-ზე. ციხე დგას ცხირეთის გორაზე. აღმოსავლეთით მას კლდიანი ხევი ესაზღვრება, ხოლო ჩრდილოეთით – სალი კლდე.
ისტორიული წყაროების თანახმად ციხე X საუკუნეში „წმ. შიოს კუბოს შემონაყარი ოქრო-ვერცხლით“ აუშენებია შიომღვიმელ მემღვიმე მიქაელს. ცხირეთის ციხე, „ნასასახლევი მეფეთა“, ქართლის მეფეების საზაფხულო რეზიდენცია იყო, გვიანდელ ფეოდალურ ხანაში ციხე და მისი მიდამოები ხშირად გამხდარა ქვეყნის გარეშე მტრებთან და შინაპოლიტიკური აშლილობით გამოწვეული ბრძოლების ასპარეზი (იხ. სხერტის ჭალა).
ცხირეთის ციხის გალავანი გორაკის თავს გასდევს და გეგმით დატეხილგვერდებიანი ოვალის მოხაზულობისაა (54X26 მ). ნაგებია რიყის ქვით. ჩრდილოეთით, აქა-იქ შემორჩენილი კონტურებით ირკვევა, რომ ციხის კედლებს ამაგრებდა ზოგან გეგმით სამკუთხა, ზოგან ნახევარწრიული კონტრფორსები. ციხე შიგნიდან ორ მონაკვეთადაა გაყოფილი აღმოსავლეთ მონაკვეთი უფრო მომცროა.
ციხის ტერიტორიაზე შემორჩენილია: კარის ეკლესიის წყალსაცავისა და საცხოვრებელი სახლების ნაშთი. გვიანდელ ფეოდალურ ხანაში გიორგი სააკაძის თაოსნობით ციხის ტერიტორია გაუზრდიათ აღმოსავლეთით, რასაც ადასტურებს ხევის ქარაფამდე შერჩენილი სათოფურებიანი კედელი. ციხის სამხრეთით, ქვემო ტერასაზე ჩანს ნასოფლარის კვალი და სადგომი ურბეხანი.
