სოფლის მერცხალი
სოფლის მერცხალი (ლათ. Hirundo rustica Linnaeus, 1758) − ფრინველთა გვარი, ფრინველი ბეღურასნაირთა რიგიდან. ამ გვარიდან საქართველოში მოიპოვება ერთი სახეობა − სოფლის მერცხალი.
- კლასი − ფრინველები (AVES)
- რიგი − ბეღურასნაირნი (Passeriformes)
- ოჯახი − მერცხლისებრნი (Hirundinidae)
- გვარი − სოფლის მერცხალი (Hirundo)
სოფლის მერცხალი საშუალო სიდიდის მერცხალია, ფრთა 115-130 მმ-ია, კუდი – 70-130 მმ, კუდის ამოკვეთილობა: მამლისა – 50-85 მმ, დედლისა – 35-55 მმ, ნისკარტი – 6-8 მმ, წონა – 15-25 გ. სქესობრივი დიმორფიზმი შეფერილობაში მცირედაა გამოხატული. მამალი ზურგის მხარეს შავია, მოლურჯო მეტალური ელვარებით. შუბლი, ნიკაპი, ყელი და კისრის წინა ნაწილი მოწითალო-ყავისფერია. მკერდზე გარდიგარდმო ფართო მოლურჯო-შავი ზოლია. მკერდის დანარჩენი ნაწილი და მუცელი შეიძლება იყოს სუფთა თეთრიდან მოჟანგისფრო-ქარც ფერამდე სხვადასხვა ქვესახეობებში. მომქნევები და საჭის ბუმბულები მოშავო-მურაა, სუსტი მეტალური ელვარებით. საჭის ბუმბულების შიგნითა მარაოებზე (შუა წყვილის გარდა) თითო ოვალური ან სოლისებური ფორმის თეთრი ლაქებია. საჭის კიდურა ბუმბულები, განსაკუთრებით მამალს, წაგრძელებული აქვს, ნისკარტი და ფეხები შავია. დედლის საერთო შეფერილობა ნაკლებად მკვეთრია, შავი ზოლი მკერდზე უფრო მკრთალი.
აღწერილია 6 ქვესახეობა. საქართველოში მოიპოვება ევროპული სოფლის მერცხალი – H. r. rustica Linn., 1758.
სარჩევი |
გავრცელება
სახეობის ბუდობის არეალი მოიცავს: თითქმის მთელ ევროპას. უკიდურესი ტუნდრისა და არქტიკული კუნძულების გამოკლებით; აზიის უდიდეს ნაწილს, ჩრდილოეთით 61-68-ე პარალელებამდე, აღმოსავლეთით იაპონიისა და კურილის კუნძულების ჩათვლით, ხოლო სამხრეთით არ ბუდობს არაბეთის, ინდოეთისა და ჩინეთის სამხრეთ ნაწილებში. აფრიკაში მოიპოვება მაროკოში, ალჟირში, ტუნისში, ლიბანსა და ეგვიპტეში; არის ჩრდილოეთი ამერიკის დიდ ნაწილში – ჩრდილო-დასავლეთი ალასკიდან, კვებეკამდე და კალიფორნიამდე (არ შედის ალასკისა და კანადის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილებში), ზამთარს ატარებს აფრიკის, ინდოეთისა და ჩინეთის სამხრეთ ნაწილებში, ინდოჩინეთში და ინდო-ავსტრალიის კუნძულებზე, აგრეთვე სამხრეთ ამერიკაში. საქართველოში მოიპოვება ყველგან, როგორც მობუდარი ფრინველი.
ბიოტოპი
ბუდობისათვის ირჩევს პატარა დასახლებულ პუნქტებს, შედარებით დაბალი შენობებით, უპირატესად ხის სახლებით და გაშლილი აივნებით, ან დიდი ქალაქების განაპირა, პატარა სახლებიან უბნებში; გვხვდება მთებშიც, კლდეების ნათელ მღვიმეებშიც, 2500 მ-მდე ზ. დ. ყველა შემთხვევაში აუცილებელია მახლობლად გაშლილი ველების, მინდვრების, დაბალ ბუჩქნარიანი ადგილების ან წყალსატევების არსებობა, სადაც დაფრინავს საკვებისათვის. ტყეში არ შედის.
გამრავლება
ბუდობს როგორც კოლონიებად, ისე ცალკეულ წყვილებად. ბუდეს იკეთებს სახლების აივნებზე, ჩატეხილფანჯრებიანი შენობების შიგნით, გადახურულ ღია ფარდულებში, კლდეებსა და ფლატეებზე. აგებს ჯამის ფორმის ბუდეს მიწისა და ნერწყვის ნარევისაგან, ორივე სქესის ფრინველი. ერთსა და იმავე ბუდეს იყენებს რამდენიმე წლის განმავლობაში. წელიწადში ნორმალურად ორჯერ მრავლდება: აპრილის ბოლოს, უფრო ხშირად მაისის დასაწყისში, მეორედ კი ივნისის მეორე ნახევარში, დებს 4-7 კვერცხს. საინკუბაციო პერიოდი 14 დღემდე გრძელდება.
კვება
სოფლის მერცხლის საკვებს შეადგენენ პატარა ზომის მფრინავი მწერები. ხშირად იჭერს კედლებზე, გაშლილ მინდორში ბალახებზე, ბუჩქებზე ან სხვა საგნებზე მსხდომ მწერებს. იღებს მწერებს წყლის ზედაპირიდანაც.
მნიშვნელობა
უამრავი მავნე მწერის განადგურებით დიდი სარგებლობა მოაქვს სახალხო მეურნეობისათვის. აქვს დიდი ესთეტიკური მნიშვნელობაც.
