ალალი

მიმდინარე ცვლილება 13:55, 3 აპრილი 2025 მდგომარეობით

ალალი

ალალი (ლათ. Falco columbarius Linnaeus, 1758) − ფრინველი შავარდნისებრთა ოჯახიდან.

• კლასი − ფრინველები (AVES)
• რიგი − შავარდნისნაირნი (Falconiformes)
• ოჯახი − შავარდნისებრნი (Falconidae)
• გვარი − შავარდენი (Falco)

პატარა ზომის მტაცებელი ფრინველია. ფრთა 190-260 მმ-ია, კუდი – 130-165 მმ, წონა – 170-300 გ. დედალი რამდენადმე დიდია მამალზე. შეფერილობაში კარგადაა გამოხატული სქესობრივი დიმორფიზმი. ზრდასრული მამალი ზემოდან ნაცარა-მურაა, ვიწრო ღერძულა ხაზებით; თავი უფრო მუქია, ვიდრე ზურგი. კისრის უკანა ნაწილში ცვილისფერი ლაქებია; მომქნევები შავია, მაგრამ შიგნითა მარაოებზე არის ნათელი განივი ლაქები; მომქნევების წვეროებზე ვიწრო მოთეთრო არშიებია. კუდის ბოლოში ფართო შავი ხოლია. ქვემო მხარე ცვილისფერია, ღერძულა ხაზებით; წვივის წაგრძელებული ბუმბულები (საჩერნე) მოქარცისფროა. ზრდასრული დედალი ზემოდან მოქარცისფრო-კვამლისფერია, ცვილისფერი განივი ზოლებით; ქვემო მხარე დედალსაც ცვილისფერი აქვს, მაგრამ მასზე არის ფართო გასწვრივი მურა ზოლები. ფრთების ბოლოები შავია, ხოლო კუდი − მუქი მურა, ქარცი განივი ზოლებით, ცვილანა და ფეხები ყვითელია, ნისკარტი – მოლურჯო-მურა, ბრჭყალები – შავი. ახალგაზრდები დედლის მსგავსია, მაგრამ რამდენადმე უფრო მუქი და ქარცია.

აღწერილია 10-მდე ქვესახეობა. საქართველოში შეიძლება შეგვხვდეს ჩვეულებრივი ალალი – F. c. aesalon Tunstall, 1771 და ველის ალალი – F. c. christiani-ludovici Kleinschmidt, 1917, თუმცა ეს დამატებით შესწავლას მოითხოვს.

[რედაქტირება] გავრცელება

სახეობის ბუდობის არეალი ფრიად ვრცელია. იგი მოიცავს თითქმის მთელ ევროპასა და აზიას, ჩრდილოეთით – ტყე-ტუნდრის საზღვრამდე (აქა-იქ იჭრება ტუნდრაშიც); სამხრეთით ბუდობს შუა ევროპამდე, მინსკის, ხარკოვის, მოსკოვისა და ჩკალოვის ოლქებამდე, ყაზახეთის ჩრდილოეთ ნაწილში, ტიანშანის, ალტაისა და საიანის მთებზე, სახალინზე, ჩინეთსა და იაპონიაში; რამდენიმე ქვესახეობა გავრცელებულია ჩრდილოეთ ამერიკაშიც. ზამთრობს ცენტრალურსა და სამხრეთ ევროპაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, შუა და სამხრეთ აზიაში, ჩრდილოეთი ამერიკის სამხრეთ ნაწილში და ცენტრალურ ამერიკაში. საქართველოში მოიპოვება როგორც მოზამთრე ფრინველი.

[რედაქტირება] ბიოტოპი

ბუდობის დროს ირჩევს ღია ადგილებს ტყის ზონაში, სადაც ტყესთან მონაცვლეობს მინდვრები, ველები ან მდელოები (ტყე-ტუნდრა და ტყე-ველები). ზამთრობით შეიძლება შეგვხვდეს ნაირგვარი ტიპის ღია ადგილებში ტყის მახლობლად.

[რედაქტირება] გამრავლება

ბუდეს იკეთებს კლდეზე, ჭაობებში – მიწის კოლბოხებზე, ფიჭვნარში ან წყლისპირა ბუჩქნარიან ფლატეზე, იშვიათად ხეზე. მაისში დებს 3-4 კვერცხს, ზოგჯერ მეტსაც, მაგრამ ნაჩეკში უპირატესად მხოლოდ 3 მართვეა. კრუხად ჯდება დედალი, რომელსაც იშვიათად მამალიც ცვლის. საინკუბაციო პერიოდი ერთ თვემდე გრძელდება.

[რედაქტირება] კვება

ალალის საკვებს შეადგენენ პატარა ზომის ფრინველები და მღრღნელები, აგრეთვე მცირე რაოდენობით – მწერებიც. ფრინველებს თავს ესხმის უპირატესად ფრენის დროს, ხოლო მღრღნელებსა და მწერებს იჭერს მიწაზე.

[რედაქტირება] მნიშვნელობა

პრაქტიკული მნიშვნელობა შესწავლილი არაა. კვების ხასიათის მიხედვით, მის მიერ მოტანილი სარგებლობა და ზიანი თითქმის თანაბარია.

[რედაქტირება] წყარო

• საქართველოს ფრინველების სარკვევი