გრადიენტი
გრადიენტი – ვექტორი, რომლის გეგმილები აღებულ წერტილში კოორდინატთა მართკუთხა (x, y, z) სისტემის ღერძებზე ტოლია სკალარული f(x,y,z) ფუნქციის კერძო წარმოებულებისა ამ წერტილში: ∂f/∂x, ∂f/∂y, ∂f/∂z; აღინიშნება ასე: gradf ან ∇f. აქ ∇ არის ჰამილტონის ნაბლა ოპერატორი:
- ∇ =
∂/∂x + 
∂/∂y + 
∂/∂z. ცხადია,
- ∇ =
- gradf = ∂f/∂x + ∂f/∂y + ∂f/∂z; gradf≡∇f.
- gradf =
- გრადიენტის თვისებები:
- grad(φ + ψ) = gradφ + gradψ,
- grad(φ · ψ) = φ gradψ + ψ gradφ,
- gradf(φ) = f'(φ) · gradφ.
გრადიენტი არის ვექტორული ანალიზის ერთ-ერთი ძირითადი ცნება. ეს არის ვექტორი, რომელიც გვიჩვენებს ისეთი სიდიდის უსწრაფესი ცვლილების მიმართულებას, რომლის მნიშვნელობა იცვლება ერთი წერტილიდან მეორისაკენ. რაიმე წერტილში გრადიენტი მიმართულია ამ წერტილში დონის ზედაპირის ნორმალის გასწვრივ. გრადიენტის ცნებას იყენებენ სივრცეში რაიმე სიდიდის ცვლილების სიჩქარის დასახასიათებლად გრადიენტის მიმართულებით სიგრძის ერთეულით გადაადგილების დროს.
ტერმინი წარმოშობილია ლათინური სიტყვიდან gradior – „წინსვლა“, gradientis – „მავალი“. მისი მნიშვნელობა – „წინ მავალი“, „მზარდი“ – შეესაბამება ცნების არსს. ეს ტერმინი შემოიღო მაქსველმა (1873), რომელმაც ეს სიტყვა ისესხა მეტეოროლოგიიდან, სადაც მას ადრე იყენებდნენ. მაქსველმა შემოიღო აგრეთვე აღნიშვნა gradf. ვექტორის 
∂f/∂x + 
∂f/∂y + 
∂f/∂z პირველი გამოჩენისთანავე მაქსველს განზრახული ჰქონდა მისთვის ეწოდებინა სკალარული f ფუნქციის „დაქანება“ ან „დახრა“, რომ მიეთითებინა ფუნქციის უფრო ჩქარი კლების მიმართულება. გრადიენტის ცნებას ფართოდ იყენებენ ფიზიკაში, მეტეოროლოგიაში, ოკეანოლოგიაში და სხვა.
