ამირახორი
(→ამირახორები. XII-XV სს) |
|||
| (ერთი მომხმარებლის 15 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | ''' | + | '''ამილახორი/ამილახვარი''' - (''არაბ.'' amīr-axur - საჯინიბოს უფროსი). ცენტრალური სახელმწიფო აპარატის სამხედრო უწყების მაღალი მოხელე ერთიანი ფეოდალური მონარქიის პერიოდში. |
| − | დიდი ალბათობით, ამირახორის ხელისა უნდა ყოფილიყო გასახედნი ცხენებიც - სამეფო რემა (ცხენების ჯოგი), რომლის მოვლა-პატრონობა [[მერემაეთუხუცესს]] | + | ამირახორი [[ამირსპასალარი|ამირსპასალარის]] თანაშემწედ ითვლებოდა და განაგებდა მეფის ცხენოსან ჯართან დაკავშირებულ დაწესებულებებს: საჯინიბოს (სამეფო კარის ცხენების თავლა) და ზარადხანას (სამხედრო საჭურველის საცავი). მას ექვემდებარებოდნენ [[მეჯინიბეთუხუცესი]] და [[მეაბჯრეთუხუცესი]], ამ უკანასკნელს - [[ზარადხანისუხუცესი]] თავ-თავიანთი საგამგეო დაწესებულებებითა და მოხელეებით. |
| + | |||
| + | დიდი ალბათობით, ამირახორის ხელისა უნდა ყოფილიყო გასახედნი ცხენებიც - სამეფო რემა (ცხენების ჯოგი), რომლის მოვლა-პატრონობა [[მერემაეთუხუცესი|მერემაეთუხუცესს]] ებარა. წყაროებში ამირახორისა და მეჯინიბეთუხუცესის ერთმანეთისაგან მკვეთრად გამიჯნვა ყოველთვის ადვილი არ არის, რის გამოც ი. ანთელავა მათ აიგივებს, თუმცა სხვა მკვლევრები (''ივ. ჯავახიშვილი, პ. ინგოროყვა, შ. მესხია, ნ. შოშიაშვილი'') მეჯინიბეთუხუცესს ამირახორის თანაშემწე მოხელედ მიიჩნევენ. მიუხედავად ტერმინთა სემანტიკური სიახლოვისა, მათი ფუნქციური და იერარქიული საფეხურების იდენტურობა მაინც ეჭვს იწვევს. ამირახორი გვიანდელ შუა საუკუნეებში თავადურ გვარად გარდაიქმნა ქართულ სამოხელეო სისტემაში ორივე სამოხელეო [[ტერმინი]] იყო შენარჩუნებული და იერარქიულ დონეზე ურთიერთისაგან განსხვავებდებოდნენ. | ||
ერთიანი მონარქიის დროს ამირახორი, სავარაუდოდ, სასახლის ცხენოსან ჯარსაც ხელმძღვანელობდა და მასთან დაკავშირებულ საკითხებსაც განაგებდა. მგზავრობის დროს ამირახორი მეფეს თან უნდა ხლებოდა. ამირახორის საპატიო მდგომარეობაზე ის გარემოებაც მიუთითებს, რომ მეფესთან საქმეზე მისული პირების მიღება, მეფის წინაშე მათი წარდგინება და ძღვენის ჩამორთმევა მის მოვალეობას შეადგენდა. წელიწადში ერთხელ ამირახორი მეაბჯრეთუხუცესთან, ზარადხანისუხუცესთან და ზარადხანის მწიგნობართან ერთად სამეფო ზარადხანის აღწერას ატარებდა. | ერთიანი მონარქიის დროს ამირახორი, სავარაუდოდ, სასახლის ცხენოსან ჯარსაც ხელმძღვანელობდა და მასთან დაკავშირებულ საკითხებსაც განაგებდა. მგზავრობის დროს ამირახორი მეფეს თან უნდა ხლებოდა. ამირახორის საპატიო მდგომარეობაზე ის გარემოებაც მიუთითებს, რომ მეფესთან საქმეზე მისული პირების მიღება, მეფის წინაშე მათი წარდგინება და ძღვენის ჩამორთმევა მის მოვალეობას შეადგენდა. წელიწადში ერთხელ ამირახორი მეაბჯრეთუხუცესთან, ზარადხანისუხუცესთან და ზარადხანის მწიგნობართან ერთად სამეფო ზარადხანის აღწერას ატარებდა. | ||
| − | ამირახორს უფლება ჰქონდა დარბაზობაზე ხმალშემორტყმული და მეაბჯრეთა თანხლებით გამოცხადებულიყო, სადაც მას „ორთა ვაზირთა“ - მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახურთუხუცესის - ტოლი პატივით იღებდნენ. როდესაც ამირახორს სუფრასთან იწვევდნენ, იგი ხმალს მეაბჯრეს უტოვებდა, რომელიც ამირახორს დარბაზობის დასასრულამდე ელოდებოდა. ამირახორი სავაზიროს სხდომასაც ესწრებოდა, სადაც მას მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახურთუხუცესის უკან ჰქონდა ადგილი მიჩენილი და სიჩუმე მხოლოდ მაშინ უნდა დაერღვია, როდესაც შეკითხვით მიმართავდნენ: „იგი არას იტყვის, რასაც არა ჰკითხავენ; და რაჲ ჰკითხონ, მაშინღა პასუხს იტყვის“. ამირახორი მონაწილეობას იღებდა მეფედ კურთხევის ცერემონიალშიც - ხმალშემორტყმული ამირახორი მეაბჯრეთუხუცესისის თანხლებით ამირსპასალარის რიგში მიუყვებოდა საზეიმო პროცესიას. | + | ამირახორს უფლება ჰქონდა დარბაზობაზე ხმალშემორტყმული და მეაბჯრეთა თანხლებით გამოცხადებულიყო, სადაც მას „ორთა ვაზირთა“ - [[მეჭურჭლეთუხუცესი|მეჭურჭლეთუხუცესისა]] და [[მსახურთუხუცესი|მსახურთუხუცესის]] - ტოლი პატივით იღებდნენ. როდესაც ამირახორს სუფრასთან იწვევდნენ, იგი [[ხმალი|ხმალს]] მეაბჯრეს უტოვებდა, რომელიც ამირახორს დარბაზობის დასასრულამდე ელოდებოდა. ამირახორი [[სავაზირო|სავაზიროს]] სხდომასაც ესწრებოდა, სადაც მას მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახურთუხუცესის უკან ჰქონდა ადგილი მიჩენილი და სიჩუმე მხოლოდ მაშინ უნდა დაერღვია, როდესაც შეკითხვით მიმართავდნენ: „იგი არას იტყვის, რასაც არა ჰკითხავენ; და რაჲ ჰკითხონ, მაშინღა პასუხს იტყვის“. ამირახორი მონაწილეობას იღებდა მეფედ კურთხევის ცერემონიალშიც - ხმალშემორტყმული ამირახორი მეაბჯრეთუხუცესისის თანხლებით ამირსპასალარის რიგში მიუყვებოდა საზეიმო პროცესიას. |
| − | პირველი ცნობები [[საქართველო|საქართველოს]] სამეფო კარის ამირახორთა შესახებ XII ს-ის 60-ანი წწ-დან შემოგვრჩა. ამ დროს ამირახორობა ეკუთვნოდა ორბელთა სახლს, თამარის მეფობის დასაწყისში - გამრეკელ თორელს. საქართველოს სამეფოებად დაშლის შემდეგ XV-XVI სს-ში ამირახორობას გორის მოურავობასთან ერთად ზევდგინისძეები ფლობდნენ და, ფაქტობრივად, ადგილობრივი მოხელის მოვალეობებს ასრულებდნენ. ამ დროს ამირახორი უკვე საპატიო წოდებად ითვლებოდა, ვიდრე ფუნქციურ თანამდებობად. XVI ს-იდან სამოხელეო ტერმინი ამირახორი საბოლოოდ გარდაიქმნა ქართლის ამ დიდებული თავადების (ზევდგინისძე-ამილახვრების) გვარად. | + | პირველი ცნობები [[საქართველო|საქართველოს]] სამეფო კარის ამირახორთა შესახებ XII ს-ის 60-ანი წწ-დან შემოგვრჩა. ამ დროს ამირახორობა ეკუთვნოდა ორბელთა სახლს, თამარის მეფობის დასაწყისში - [[გამრეკელ თორელი|გამრეკელ თორელს]]. საქართველოს სამეფოებად დაშლის შემდეგ XV-XVI სს-ში ამირახორობას გორის მოურავობასთან ერთად ზევდგინისძეები ფლობდნენ და, ფაქტობრივად, ადგილობრივი მოხელის მოვალეობებს ასრულებდნენ. ამ დროს ამირახორი უკვე საპატიო წოდებად ითვლებოდა, ვიდრე ფუნქციურ თანამდებობად. XVI ს-იდან სამოხელეო ტერმინი ამირახორი საბოლოოდ გარდაიქმნა ქართლის ამ დიდებული თავადების (ზევდგინისძე-ამილახვრების) გვარად. |
====ამირახორები. XII-XV სს==== | ====ამირახორები. XII-XV სს==== | ||
* [[ლიპარიტ ორბელი]] | * [[ლიპარიტ ორბელი]] | ||
| − | * გამრეკელ თორელი | + | * [[გამრეკელ თორელი]] |
| − | * ჟან ჩიასძე | + | * [[ჟან ჩიასძე]] |
| − | * აბაზასძე ნავროზ | + | * [[აბაზასძე ნავროზ]] |
| − | * აბაზასძე-აბულეთისძე ხიმშია, მარილელი | + | * [[აბაზასძე-აბულეთისძე ხიმშია, მარილელი]] |
| − | * ზევდგინისძე ავთანდილ | + | * [[ზევდგინისძე ავთანდილ]] |
| − | * ზევდგინისძე [თაყა] | + | * [[ზევდგინისძე თაყა|ზევდგინისძე [თაყა]]] |
| − | * სანასარ | + | * [[სანასარ]] |
| − | * ზევდგინიძე სულმამა | + | * [[ზევდგინიძე სულმამა]] |
| − | * ზევდგინისძე თაყა | + | * [[ზევდგინისძე თაყა]] |
| − | |||
| − | |||
| − | [[ | + | ==წყაროები და ლიტერატურა== |
| − | [[კატეგორია:თანამდებობები]] | + | * [[ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი]] 1959: 8, 19, 33; |
| + | * [[ხელმწიფის კარის გარიგება]] 1970: 40, 44, 50; | ||
| + | * ჯავახიშვილი 1982: 291; | ||
| + | * ინგროყვა 1963: 564; | ||
| + | * მესხია 1979: 104-105; | ||
| + | * შოშიაშვილი 1965: 123; | ||
| + | * ანთელავა 1983: 59, 64, 65; | ||
| + | * ქსე 1975: 392. | ||
| + | |||
| + | ==წყარო== | ||
| + | [[ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში]] | ||
| + | [[კატეგორია:მოხელეები ძველ საქართველოში]] | ||
| + | [[კატეგორია:თანამდებობები ძველ საქართველოში]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 15:34, 23 თებერვალი 2024 მდგომარეობით
ამილახორი/ამილახვარი - (არაბ. amīr-axur - საჯინიბოს უფროსი). ცენტრალური სახელმწიფო აპარატის სამხედრო უწყების მაღალი მოხელე ერთიანი ფეოდალური მონარქიის პერიოდში.
ამირახორი ამირსპასალარის თანაშემწედ ითვლებოდა და განაგებდა მეფის ცხენოსან ჯართან დაკავშირებულ დაწესებულებებს: საჯინიბოს (სამეფო კარის ცხენების თავლა) და ზარადხანას (სამხედრო საჭურველის საცავი). მას ექვემდებარებოდნენ მეჯინიბეთუხუცესი და მეაბჯრეთუხუცესი, ამ უკანასკნელს - ზარადხანისუხუცესი თავ-თავიანთი საგამგეო დაწესებულებებითა და მოხელეებით.
დიდი ალბათობით, ამირახორის ხელისა უნდა ყოფილიყო გასახედნი ცხენებიც - სამეფო რემა (ცხენების ჯოგი), რომლის მოვლა-პატრონობა მერემაეთუხუცესს ებარა. წყაროებში ამირახორისა და მეჯინიბეთუხუცესის ერთმანეთისაგან მკვეთრად გამიჯნვა ყოველთვის ადვილი არ არის, რის გამოც ი. ანთელავა მათ აიგივებს, თუმცა სხვა მკვლევრები (ივ. ჯავახიშვილი, პ. ინგოროყვა, შ. მესხია, ნ. შოშიაშვილი) მეჯინიბეთუხუცესს ამირახორის თანაშემწე მოხელედ მიიჩნევენ. მიუხედავად ტერმინთა სემანტიკური სიახლოვისა, მათი ფუნქციური და იერარქიული საფეხურების იდენტურობა მაინც ეჭვს იწვევს. ამირახორი გვიანდელ შუა საუკუნეებში თავადურ გვარად გარდაიქმნა ქართულ სამოხელეო სისტემაში ორივე სამოხელეო ტერმინი იყო შენარჩუნებული და იერარქიულ დონეზე ურთიერთისაგან განსხვავებდებოდნენ.
ერთიანი მონარქიის დროს ამირახორი, სავარაუდოდ, სასახლის ცხენოსან ჯარსაც ხელმძღვანელობდა და მასთან დაკავშირებულ საკითხებსაც განაგებდა. მგზავრობის დროს ამირახორი მეფეს თან უნდა ხლებოდა. ამირახორის საპატიო მდგომარეობაზე ის გარემოებაც მიუთითებს, რომ მეფესთან საქმეზე მისული პირების მიღება, მეფის წინაშე მათი წარდგინება და ძღვენის ჩამორთმევა მის მოვალეობას შეადგენდა. წელიწადში ერთხელ ამირახორი მეაბჯრეთუხუცესთან, ზარადხანისუხუცესთან და ზარადხანის მწიგნობართან ერთად სამეფო ზარადხანის აღწერას ატარებდა.
ამირახორს უფლება ჰქონდა დარბაზობაზე ხმალშემორტყმული და მეაბჯრეთა თანხლებით გამოცხადებულიყო, სადაც მას „ორთა ვაზირთა“ - მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახურთუხუცესის - ტოლი პატივით იღებდნენ. როდესაც ამირახორს სუფრასთან იწვევდნენ, იგი ხმალს მეაბჯრეს უტოვებდა, რომელიც ამირახორს დარბაზობის დასასრულამდე ელოდებოდა. ამირახორი სავაზიროს სხდომასაც ესწრებოდა, სადაც მას მეჭურჭლეთუხუცესისა და მსახურთუხუცესის უკან ჰქონდა ადგილი მიჩენილი და სიჩუმე მხოლოდ მაშინ უნდა დაერღვია, როდესაც შეკითხვით მიმართავდნენ: „იგი არას იტყვის, რასაც არა ჰკითხავენ; და რაჲ ჰკითხონ, მაშინღა პასუხს იტყვის“. ამირახორი მონაწილეობას იღებდა მეფედ კურთხევის ცერემონიალშიც - ხმალშემორტყმული ამირახორი მეაბჯრეთუხუცესისის თანხლებით ამირსპასალარის რიგში მიუყვებოდა საზეიმო პროცესიას.
პირველი ცნობები საქართველოს სამეფო კარის ამირახორთა შესახებ XII ს-ის 60-ანი წწ-დან შემოგვრჩა. ამ დროს ამირახორობა ეკუთვნოდა ორბელთა სახლს, თამარის მეფობის დასაწყისში - გამრეკელ თორელს. საქართველოს სამეფოებად დაშლის შემდეგ XV-XVI სს-ში ამირახორობას გორის მოურავობასთან ერთად ზევდგინისძეები ფლობდნენ და, ფაქტობრივად, ადგილობრივი მოხელის მოვალეობებს ასრულებდნენ. ამ დროს ამირახორი უკვე საპატიო წოდებად ითვლებოდა, ვიდრე ფუნქციურ თანამდებობად. XVI ს-იდან სამოხელეო ტერმინი ამირახორი საბოლოოდ გარდაიქმნა ქართლის ამ დიდებული თავადების (ზევდგინისძე-ამილახვრების) გვარად.
[რედაქტირება] ამირახორები. XII-XV სს
- ლიპარიტ ორბელი
- გამრეკელ თორელი
- ჟან ჩიასძე
- აბაზასძე ნავროზ
- აბაზასძე-აბულეთისძე ხიმშია, მარილელი
- ზევდგინისძე ავთანდილ
- ზევდგინისძე [თაყა]
- სანასარ
- ზევდგინიძე სულმამა
- ზევდგინისძე თაყა
[რედაქტირება] წყაროები და ლიტერატურა
- ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი 1959: 8, 19, 33;
- ხელმწიფის კარის გარიგება 1970: 40, 44, 50;
- ჯავახიშვილი 1982: 291;
- ინგროყვა 1963: 564;
- მესხია 1979: 104-105;
- შოშიაშვილი 1965: 123;
- ანთელავა 1983: 59, 64, 65;
- ქსე 1975: 392.
[რედაქტირება] წყარო
ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში
