იოსებ ტფილელი

მიმდინარე ცვლილება 09:53, 25 ოქტომბერი 2023 მდგომარეობით

„დიდმოურავიანი" — იოსებ ტფილელი სააკაძე)

იოსებ ტფილელი (სააკაძე) (?-1688) — პოეტი, კალიგრაფი, საეკლესიო მოღვაწე. აღიზარდა ქვაბთახევის მონასტერში, იქვე აღიკვეცა ბერად. იყო ნიკორწმინდის მღვდელმთავარი, 1660 წლიდან — თბილისის მიტროპოლიტი (აქედან - „ტფილელი“). აქტიურ მონაწილეობას იღებდა სამეფო კარის კულტურულ ცხოვრებაში. მფარველობდა საქართველოში მყოფ მისიონერ კაპუცინებს, ეძებდა ევროპასთან კულტურულ-ეკონომიკური კავშირის გზებს თავი გამოიჩინა როგორც კალიგრაფმა და მდივან-მწიგნობარმა დააარსა სიონის წიგნთსაცავი, გადაწერა „ვეფხისტყაოსნის“ ე. წ. ზაზასეული ნუსხა. მასვე ეკუთვნის პოემის გაგრძელება (167 სტროფი).

იოსებ ტფილელის ლიტერატურული მემკვიდრეობიდან შემოგვრჩა „შაირით გალექსილი „ცხოვრება და მოქალაქეობა ალექსი კაცისა ღმრთისა“, აგრეთვე „ქება და წამება წმიდისა მარინასი“. ავტორს პოპულარობა და სახელი მოუხვეჭა 1663-66 წლებში არჩილის დავალებით შექმნილმა ისტორიულმა პოემამ „დიდმოურავიანმა“. ნაწარმოების ძირითადი მიზანია გიორგი სააკაძის საგმირო საქმეთა და სამშობლოს თავდადების აღწერა, მისი ღირსებების წარმოჩენა. ამ ეპიკურ თხზულებაში საკმაოდ ძლიერი ლირიკული წიაღსვლებია, ამბავთა თხრობას ენაცვლება ნაწარმოების მთავარი გმირის მონოლოგები. ავტორს სურს იმის ჩვენება, რომ გიორგი სააკაძის თავს მოწევნული ჭირი მთელ საქართველოს ექცევა უბედურებად, რომ დიდი მოურავის დაღუპვა საქართველოს ძლიერების პერსპექტივასაც აქარწყლებს. დიდი მოურავის მიერ თავისთავის დატირება საქართველოს გამო გლოვად ჟღერს. მონოლოგებს ერთვის ოსმალეთს გადახვეწილი მოურავის ანდერძი, რაც ლირიკული ინტონაციით ამთავრებს პოემის პირველ ნაწილს. ავტორი გმირის იდეალს, მის მსოფლმხედველობას ტრადიციული ქრისტიანული თვალსაზრისით გამოკვეთავს. ტრადიციულია ბედისწერის გაგება და სოფლის სამდურავიც. იოსებ ტფილელი არ ერიდება „ვეფხისტყაოსნის“ მხატვრულ ხერხთა გამოყენებას და „შაჰ-ნამესა“ თუ „ამირანდარეჯანიანის“ ავტორთა მიერ გაკვალული გზით სვლას. აქ დასესხება უფრო პრინციპის მაუწყებელია, ვიდრე პოეტური უილაჯობისა. ცალკეულ შემთხვევაში იგი საკმაოდ ორიგინალური შემოქმედია.

იოსებ ტფილელმა შექმნა მხატვრულად დამაჯერებელი სახე სამშობლოსთვის თავდადებული გმირისა. ამით „დიდმოურავიანი“ მკვეთრად გამოირჩევა XVI-XVII სს. ქართული პოეზიის ფონზე. გიორგი სააკაძის ტფილელისეულმა მხატვრულმა სახემ დიდი გავლენა მოახდინა შემდგომ თაობებზე. დიდი მოურავის პიროვნების მიღებული შეფასება მის პოემაშიც იღებს სათავეს.

[რედაქტირება] ტექსტი

• „დიდმოურავიანი“, 1938.

[რედაქტირება] ლიტერატურა

• ქართული ლიტერატურის ისტორია, II, 1966, გვ. 418-432.

[რედაქტირება] წყარო

• ქართული მწერლობა: ლექსიკონი-ცნობარი