პირველი მსოფლიო ომი 1914–18
| (3 მომხმარებლების 6 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | '''პირველი მსოფლიო ომი 1914–18''' - იპერიალისტური [[ომი]] უდიდეს კაპიტალისტურ სახლმწიფოთა ორ ჯგუფს შორის მსოფლიოს ხელახალი გადანაწილებისათვის. ერთი ჯგუფის ბირთვს შეადგენდა „ცენტრალური სახელწიფოების“ ბლოკი ([[გერმანია]], [[ავსტრია-უნგრეთი]]), მეორისას – [[ანტანტა|ანტანტის]] ქვეყნები (ინგლისი, საფრანგეთი, რუსეთი). ანტანტის მხარეზე თავიდანვე აღმოჩნდნენ [[ბელგია]], სერბია და ჩერნოგორია. დროის განმავლობაში [[მსოფლიო ომი|მსოფლიო ომში]] კიდევ 30 სახელმწიფო ჩაება. აქედან ორი (ოსმალეთი და [[ბულგარეთი]]) ცენტრალური სახელმწიფოების მხარეზე, დანარჩენები კი (მათ შორის – [[აშშ]], იაპონია, იტალია) – ანტანტის მხარეს. | + | [[ფაილი:Pirveli msoflio omi.jpg|thumb|250პქ|პირველი მსოფლიო ომი]] |
| + | '''პირველი მსოფლიო ომი 1914–18''' - იპერიალისტური [[ომი]] უდიდეს კაპიტალისტურ სახლმწიფოთა ორ ჯგუფს შორის მსოფლიოს ხელახალი გადანაწილებისათვის. ერთი ჯგუფის ბირთვს შეადგენდა „ცენტრალური სახელწიფოების“ ბლოკი ([[გერმანია]], [[ავსტრია-უნგრეთი]]), მეორისას – [[ანტანტა|ანტანტის]] ქვეყნები (ინგლისი, [[საფრანგეთი]], რუსეთი). ანტანტის მხარეზე თავიდანვე აღმოჩნდნენ [[ბელგია]], სერბია და ჩერნოგორია. დროის განმავლობაში [[მსოფლიო ომი|მსოფლიო ომში]] კიდევ 30 სახელმწიფო ჩაება. აქედან ორი (ოსმალეთი და [[ბულგარეთი]]) ცენტრალური სახელმწიფოების მხარეზე, დანარჩენები კი (მათ შორის – [[აშშ]], [[იაპონია]], [[იტალია]]) – ანტანტის მხარეს. | ||
ომის დაწყების საბაბი გახდა სერბი ნაციონალისტების მიერ ავსტრია-უნგრეთის ტახტის მემკვიდრის, ერცჰერცოგ ფრანც ფერდინანდის მოკვლა. | ომის დაწყების საბაბი გახდა სერბი ნაციონალისტების მიერ ავსტრია-უნგრეთის ტახტის მემკვიდრის, ერცჰერცოგ ფრანც ფერდინანდის მოკვლა. | ||
| − | 1914 წლის 28 ივლისს ავსტრია-უნგრეთმა, გერმანიის წაქეზებით, [[ომის გამოცხადება|ომი გამოუცხადა]] სერბიას, ხოლო ვინაიდან სერბიის დამცველად რუსეთი გამოვიდა, გერმანიამ 1 აგვისტოს ომი მასაც გამოუცხადა, 3 აგვისტოს კი – საფრანგეთს. 4 აგვისტოს ინგლისმა ომი გამოუცხადა გერმანიას, ხოლო 23 აგვისტოს ანტანტის მხარეს ომში ჩაება იაპონია. გერმანიის [[არმია|არმიები]] ბელგიის გავლით საფრანგეთში შეიჭრნენ და პარიზს მიუახლოვდნენ, მაგრამ ინგლის-საფრანგეთის ჯარებმა ქალაქი იხსნეს ერთობლივი ძალისხმევით ([[მარნაზე ბრძოლა 1914]]). | + | 1914 წლის 28 ივლისს ავსტრია-უნგრეთმა, გერმანიის წაქეზებით, [[ომის გამოცხადება|ომი გამოუცხადა]] სერბიას, ხოლო ვინაიდან სერბიის დამცველად რუსეთი გამოვიდა, გერმანიამ 1 აგვისტოს ომი მასაც გამოუცხადა, 3 აგვისტოს კი – საფრანგეთს. 4 აგვისტოს ინგლისმა ომი გამოუცხადა გერმანიას, ხოლო 23 აგვისტოს ანტანტის მხარეს ომში ჩაება იაპონია. გერმანიის [[არმია|არმიები]] ბელგიის გავლით საფრანგეთში შეიჭრნენ და პარიზს მიუახლოვდნენ, მაგრამ ინგლის-საფრანგეთის [[ჯარები|ჯარებმა]] [[ქალაქი]] იხსნეს ერთობლივი ძალისხმევით ([[მარნაზე ბრძოლა 1914]]). |
ომმა დასავლეთის ფრონტზე პოზიციური ხასიათი მიიღო. რუსებმა 1914 წლის შემოდგომაზე დაამარცხეს ავსტრიელები, ხოლო 1914 წლის ბოლოს და 1915 წლის დასაწყისში – ოსმალები. 1915 წელს ცენტრალური სახელმწიფოების ძალებმა რუსები აიძულეს დაეტოვებინათ პოლონეთი და ბალტიისპირეთის ნაწილი, დაამარცხეს სერბია. | ომმა დასავლეთის ფრონტზე პოზიციური ხასიათი მიიღო. რუსებმა 1914 წლის შემოდგომაზე დაამარცხეს ავსტრიელები, ხოლო 1914 წლის ბოლოს და 1915 წლის დასაწყისში – ოსმალები. 1915 წელს ცენტრალური სახელმწიფოების ძალებმა რუსები აიძულეს დაეტოვებინათ პოლონეთი და ბალტიისპირეთის ნაწილი, დაამარცხეს სერბია. | ||
| − | 1915-16 წლებში ოსმალებმა მოიგერიეს ინგლის-საფრანგეთის ფლოტისა და ჯარების შეტევა ([[დარდანელის ოპერაცია 1915, 1916|დარდანელის ოპერაცია]]). დასავლეთის ფრონტზე 1916 წელს, გერმანიის ჯარების უშედეგო მცდელობის შემდეგ გაერღვიათ საფრანგეთის არმიის პოზიციები ვერდენთან ([[ვერდენის ბრძოლა 1916|ვერდენის ბრძოლა]]), ინიციატივა ანტანტის ხელში გადავიდა, თუმცა ინგლის-საფრანგეთის ჯარების სტრატეგიული შეტევა მდინარე სომაზე 1916 წლის ივლის-სექტემბერში, რომლის დროსაც ინგლისელებმა პირველად გამოიყენეს [[ბრძოლა|ბრძოლის]] ახალი საშუალება – ტანკები, ასევე უშედეგოდ დამთავრდა. | + | 1915-16 წლებში ოსმალებმა მოიგერიეს ინგლის-საფრანგეთის [[ფლოტი|ფლოტისა]] და ჯარების შეტევა ([[დარდანელის ოპერაცია 1915, 1916|დარდანელის ოპერაცია]]). დასავლეთის ფრონტზე 1916 წელს, გერმანიის ჯარების უშედეგო მცდელობის შემდეგ გაერღვიათ საფრანგეთის არმიის პოზიციები ვერდენთან ([[ვერდენის ბრძოლა 1916|ვერდენის ბრძოლა]]), ინიციატივა ანტანტის ხელში გადავიდა, თუმცა ინგლის-საფრანგეთის ჯარების სტრატეგიული შეტევა [[მდინარე]] სომაზე 1916 წლის ივლის-სექტემბერში, რომლის დროსაც ინგლისელებმა პირველად გამოიყენეს [[ბრძოლა|ბრძოლის]] ახალი საშუალება – ტანკები, ასევე უშედეგოდ დამთავრდა. |
| − | 1917 წლის 6 აპრილს [[აშშ]]-მა ომი გამოუცხადა გერმანიას და ევროპაში 2 მლნ. ჯარისკაცი გაგზავნა. ახალი მოკავშირეების შეძენამ ანტანტის სასარგებლოდ შეცვალა სამხედრო-პოლიტიკური მდგომარეობა. მიუხედავად იმისა, რომ 1917 წელს ომს, ფაქტობრივად, გამოეთიშა ერთ-ერთი ძირითადი მეომარი ქვეყანა – რუსეთი (იქ მომხდარი რევოლუციის გამო), ძალთა შეფარდება მაინც ანტანტის მხარეს დარჩა. ამიტომ გერმანიისა და მისი მოკავშირეების ძალები უფრო მალე გამოიფიტა. 1918 წლის ბოლოსათვის მათ აღარ შეეძლოთ ბრძოლის გაგრძელება და იძულებული გახდნენ ზავი ეთხოვათ. | + | 1917 წლის 6 აპრილს [[აშშ]]-მა ომი გამოუცხადა გერმანიას და [[ევროპა|ევროპაში]] 2 მლნ. ჯარისკაცი გაგზავნა. ახალი მოკავშირეების შეძენამ ანტანტის სასარგებლოდ შეცვალა სამხედრო-პოლიტიკური მდგომარეობა. მიუხედავად იმისა, რომ 1917 წელს ომს, ფაქტობრივად, გამოეთიშა ერთ-ერთი ძირითადი მეომარი ქვეყანა – რუსეთი (იქ მომხდარი რევოლუციის გამო), ძალთა შეფარდება მაინც ანტანტის მხარეს დარჩა. ამიტომ გერმანიისა და მისი მოკავშირეების ძალები უფრო მალე გამოიფიტა. 1918 წლის ბოლოსათვის მათ აღარ შეეძლოთ [[ბრძოლა|ბრძოლის]] გაგრძელება და იძულებული გახდნენ [[ზავი]] ეთხოვათ. |
| − | 29 სექტემბერს კაპიტულაცია გამოაცხადა ბულგარეთმა, 30 ოქტომბერს – ოსმალეთმა, 3 ნოემბერს – ავსტრია-უნგრეთმა და 11 ნოემბერს – გერმანიამ. | + | 29 სექტემბერს კაპიტულაცია გამოაცხადა [[ბულგარეთი|ბულგარეთმა]], 30 ოქტომბერს – ოსმალეთმა, 3 ნოემბერს – ავსტრია-უნგრეთმა და 11 ნოემბერს – გერმანიამ. |
პირველი მსოფლიო ომი თავისი მასშტაბებითა და შედეგებით ისტორიაში მანამდე ცნობილ ყველა ომს აღემატებოდა. ამ ომში ჩაბმული იყო 38 სახელმწიფო 1,5 მლრდ მოსახლეობით (დედამიწის მოსახლეობის 2/3). დაპირისპირებული მხარეების არმიებში მობილიზებული იყო 74 მლნ ადამიანი. ომში დაიღუპა 9,5 მლნ ადამიანი, ხოლო დაიჭრა და დასახიჩრდა 20 მლნ-ზე მეტი. | პირველი მსოფლიო ომი თავისი მასშტაბებითა და შედეგებით ისტორიაში მანამდე ცნობილ ყველა ომს აღემატებოდა. ამ ომში ჩაბმული იყო 38 სახელმწიფო 1,5 მლრდ მოსახლეობით (დედამიწის მოსახლეობის 2/3). დაპირისპირებული მხარეების არმიებში მობილიზებული იყო 74 მლნ ადამიანი. ომში დაიღუპა 9,5 მლნ ადამიანი, ხოლო დაიჭრა და დასახიჩრდა 20 მლნ-ზე მეტი. | ||
| − | ეს იყო, აგრეთვე, მანქანების ეპოქის პირველი ომი. ამ პერიოდში დაიწყო არმიების მექანიზაცია და მოტორიზაცია, განვითარდა ახალი საბრძოლო საშუალებები: თვითმფრინავები, ტანკები, წყალქვეშა ნავები, საზენიტო და ტანკსაწინააღმდეგო [[არტილერია]]. გაუმჯობესდა შეიარაღების ძველი ნიმუშები, გამოყენეს ქიმიური იარაღი. | + | ეს იყო, აგრეთვე, მანქანების ეპოქის პირველი ომი. ამ პერიოდში დაიწყო არმიების მექანიზაცია და მოტორიზაცია, განვითარდა ახალი საბრძოლო საშუალებები: [[თვითმფრინავი|თვითმფრინავები]], ტანკები, [[წყალქვეშა ნავი|წყალქვეშა ნავები]], საზენიტო და ტანკსაწინააღმდეგო [[არტილერია]]. გაუმჯობესდა შეიარაღების ძველი ნიმუშები, გამოყენეს [[ქიმიური იარაღი]]. |
| − | დიდი ცვლილებები მოხდა არმიების ორგანიზაციაში, გაჩნდა ჯარების ახალი გვარეობები. სამხედრო ავიაცია დამოუკიდებელ გვარეობად გადაიქცა, რომელიც დაიყო მზვერავ, გამანადგურებელ, ბომბდამშენ და მოიერიშე [[ავიაცია|ავიაციად]]. გაჩნდა სატანკო ჯარები, ქიმიური ჯარები, ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის ჯარები. საინჟინრო ჯარების ხვედრითი წონა 1,5–2-ჯერ გაიზარდა. შემცირდა კავალერიის მნიშვნელობა. ზღვაზე გაიზარდა წყალქვეშა ნავების, საზღვაო ავიაციის, სატორპედო იარაღის როლი. გაჩნდა ხომალდების ახალი | + | დიდი ცვლილებები მოხდა არმიების ორგანიზაციაში, გაჩნდა ჯარების ახალი გვარეობები. [[სამხედრო ავიაცია]] დამოუკიდებელ გვარეობად გადაიქცა, რომელიც დაიყო მზვერავ, გამანადგურებელ, ბომბდამშენ და მოიერიშე [[ავიაცია|ავიაციად]]. გაჩნდა სატანკო ჯარები, [[ქიმიური ჯარები]], ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის ჯარები. [[საინჟინრო ჯარები|საინჟინრო ჯარების]] ხვედრითი წონა 1,5–2-ჯერ გაიზარდა. შემცირდა [[კავალერია|კავალერიის]] მნიშვნელობა. ზღვაზე გაიზარდა წყალქვეშა ნავების, [[საზღვაო ავიაცია|საზღვაო ავიაციის]], სატორპედო იარაღის როლი. გაჩნდა ხომალდების ახალი კლასები. პირველმა მსოფლიო ომმა დაადასტურა შეიარაღებული ბრძოლის მზარდი დამოკიდებულება ეკონომიკასა და პოლიტიკაზე. |
| − | კლასები. პირველმა მსოფლიო ომმა დაადასტურა შეიარაღებული ბრძოლის მზარდი დამოკიდებულება ეკონომიკასა და პოლიტიკაზე. | + | |
პირველი მსოფლიო ომის გამოცდილებამ შემდგომ პერიოდში (XX საუკუნის 20–30-ანი წლებში) დიდი გავლენა იქონია სამხედრო მშენებლობაზე ყველა სახელმწიფოში. | პირველი მსოფლიო ომის გამოცდილებამ შემდგომ პერიოდში (XX საუკუნის 20–30-ანი წლებში) დიდი გავლენა იქონია სამხედრო მშენებლობაზე ყველა სახელმწიფოში. | ||
==წყარო== | ==წყარო== | ||
| − | + | [[ქართული სამხედრო ენციკლოპედიური ლექსიკონი]] | |
| − | + | ||
[[კატეგორია:ომები]] | [[კატეგორია:ომები]] | ||
[[კატეგორია:პირველი მსოფლიო ომი]] | [[კატეგორია:პირველი მსოფლიო ომი]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 13:53, 4 ოქტომბერი 2022 მდგომარეობით
პირველი მსოფლიო ომი 1914–18 - იპერიალისტური ომი უდიდეს კაპიტალისტურ სახლმწიფოთა ორ ჯგუფს შორის მსოფლიოს ხელახალი გადანაწილებისათვის. ერთი ჯგუფის ბირთვს შეადგენდა „ცენტრალური სახელწიფოების“ ბლოკი (გერმანია, ავსტრია-უნგრეთი), მეორისას – ანტანტის ქვეყნები (ინგლისი, საფრანგეთი, რუსეთი). ანტანტის მხარეზე თავიდანვე აღმოჩნდნენ ბელგია, სერბია და ჩერნოგორია. დროის განმავლობაში მსოფლიო ომში კიდევ 30 სახელმწიფო ჩაება. აქედან ორი (ოსმალეთი და ბულგარეთი) ცენტრალური სახელმწიფოების მხარეზე, დანარჩენები კი (მათ შორის – აშშ, იაპონია, იტალია) – ანტანტის მხარეს.
ომის დაწყების საბაბი გახდა სერბი ნაციონალისტების მიერ ავსტრია-უნგრეთის ტახტის მემკვიდრის, ერცჰერცოგ ფრანც ფერდინანდის მოკვლა.
1914 წლის 28 ივლისს ავსტრია-უნგრეთმა, გერმანიის წაქეზებით, ომი გამოუცხადა სერბიას, ხოლო ვინაიდან სერბიის დამცველად რუსეთი გამოვიდა, გერმანიამ 1 აგვისტოს ომი მასაც გამოუცხადა, 3 აგვისტოს კი – საფრანგეთს. 4 აგვისტოს ინგლისმა ომი გამოუცხადა გერმანიას, ხოლო 23 აგვისტოს ანტანტის მხარეს ომში ჩაება იაპონია. გერმანიის არმიები ბელგიის გავლით საფრანგეთში შეიჭრნენ და პარიზს მიუახლოვდნენ, მაგრამ ინგლის-საფრანგეთის ჯარებმა ქალაქი იხსნეს ერთობლივი ძალისხმევით (მარნაზე ბრძოლა 1914).
ომმა დასავლეთის ფრონტზე პოზიციური ხასიათი მიიღო. რუსებმა 1914 წლის შემოდგომაზე დაამარცხეს ავსტრიელები, ხოლო 1914 წლის ბოლოს და 1915 წლის დასაწყისში – ოსმალები. 1915 წელს ცენტრალური სახელმწიფოების ძალებმა რუსები აიძულეს დაეტოვებინათ პოლონეთი და ბალტიისპირეთის ნაწილი, დაამარცხეს სერბია.
1915-16 წლებში ოსმალებმა მოიგერიეს ინგლის-საფრანგეთის ფლოტისა და ჯარების შეტევა (დარდანელის ოპერაცია). დასავლეთის ფრონტზე 1916 წელს, გერმანიის ჯარების უშედეგო მცდელობის შემდეგ გაერღვიათ საფრანგეთის არმიის პოზიციები ვერდენთან (ვერდენის ბრძოლა), ინიციატივა ანტანტის ხელში გადავიდა, თუმცა ინგლის-საფრანგეთის ჯარების სტრატეგიული შეტევა მდინარე სომაზე 1916 წლის ივლის-სექტემბერში, რომლის დროსაც ინგლისელებმა პირველად გამოიყენეს ბრძოლის ახალი საშუალება – ტანკები, ასევე უშედეგოდ დამთავრდა.
1917 წლის 6 აპრილს აშშ-მა ომი გამოუცხადა გერმანიას და ევროპაში 2 მლნ. ჯარისკაცი გაგზავნა. ახალი მოკავშირეების შეძენამ ანტანტის სასარგებლოდ შეცვალა სამხედრო-პოლიტიკური მდგომარეობა. მიუხედავად იმისა, რომ 1917 წელს ომს, ფაქტობრივად, გამოეთიშა ერთ-ერთი ძირითადი მეომარი ქვეყანა – რუსეთი (იქ მომხდარი რევოლუციის გამო), ძალთა შეფარდება მაინც ანტანტის მხარეს დარჩა. ამიტომ გერმანიისა და მისი მოკავშირეების ძალები უფრო მალე გამოიფიტა. 1918 წლის ბოლოსათვის მათ აღარ შეეძლოთ ბრძოლის გაგრძელება და იძულებული გახდნენ ზავი ეთხოვათ.
29 სექტემბერს კაპიტულაცია გამოაცხადა ბულგარეთმა, 30 ოქტომბერს – ოსმალეთმა, 3 ნოემბერს – ავსტრია-უნგრეთმა და 11 ნოემბერს – გერმანიამ.
პირველი მსოფლიო ომი თავისი მასშტაბებითა და შედეგებით ისტორიაში მანამდე ცნობილ ყველა ომს აღემატებოდა. ამ ომში ჩაბმული იყო 38 სახელმწიფო 1,5 მლრდ მოსახლეობით (დედამიწის მოსახლეობის 2/3). დაპირისპირებული მხარეების არმიებში მობილიზებული იყო 74 მლნ ადამიანი. ომში დაიღუპა 9,5 მლნ ადამიანი, ხოლო დაიჭრა და დასახიჩრდა 20 მლნ-ზე მეტი.
ეს იყო, აგრეთვე, მანქანების ეპოქის პირველი ომი. ამ პერიოდში დაიწყო არმიების მექანიზაცია და მოტორიზაცია, განვითარდა ახალი საბრძოლო საშუალებები: თვითმფრინავები, ტანკები, წყალქვეშა ნავები, საზენიტო და ტანკსაწინააღმდეგო არტილერია. გაუმჯობესდა შეიარაღების ძველი ნიმუშები, გამოყენეს ქიმიური იარაღი.
დიდი ცვლილებები მოხდა არმიების ორგანიზაციაში, გაჩნდა ჯარების ახალი გვარეობები. სამხედრო ავიაცია დამოუკიდებელ გვარეობად გადაიქცა, რომელიც დაიყო მზვერავ, გამანადგურებელ, ბომბდამშენ და მოიერიშე ავიაციად. გაჩნდა სატანკო ჯარები, ქიმიური ჯარები, ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის ჯარები. საინჟინრო ჯარების ხვედრითი წონა 1,5–2-ჯერ გაიზარდა. შემცირდა კავალერიის მნიშვნელობა. ზღვაზე გაიზარდა წყალქვეშა ნავების, საზღვაო ავიაციის, სატორპედო იარაღის როლი. გაჩნდა ხომალდების ახალი კლასები. პირველმა მსოფლიო ომმა დაადასტურა შეიარაღებული ბრძოლის მზარდი დამოკიდებულება ეკონომიკასა და პოლიტიკაზე.
პირველი მსოფლიო ომის გამოცდილებამ შემდგომ პერიოდში (XX საუკუნის 20–30-ანი წლებში) დიდი გავლენა იქონია სამხედრო მშენებლობაზე ყველა სახელმწიფოში.
