საცეხველი
| (3 მომხმარებლების 20 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Sacexveli.jpg|thumb|300პქ|საცეხველი]] | [[ფაილი:Sacexveli.jpg|thumb|300პქ|საცეხველი]] | ||
| − | '''საცეხველი ''' - ''(ჩამური, ოჩამური (გურ.სამეგრ.), საძიგველი, საბეგველი (აჭ.), დენგი (ხევს.), ჯორგო, როფი (ლეჩხ.), ალახარა (აფხ.)'' - მარცვლეულის ცეხვა ნაყვისათვის გამოყენებული ქვის როფი. იხმარებოდა [[ხორბალი|ხორბლეულის]], [[ღომი|ღომის]], [[ფეტვი|ფეტვის]], ასლის, [[ბრინჯი|ბრინჯის]], გასაცეხვად. [[სელი| | + | '''საცეხველი ''' - ''([[ჩამური]], ოჩამური (გურ.სამეგრ.), [[საძიგველი]], საბეგველი (აჭ.), დენგი (ხევს.), ჯორგო, [[როფი]] (ლეჩხ.), ალახარა (აფხ.)'' - მარცვლეულის ცეხვა ნაყვისათვის გამოყენებული ქვის როფი. იხმარებოდა [[ხორბალი|ხორბლეულის]], [[ღომი|ღომის]], [[ფეტვი|ფეტვის]], ასლის, [[ბრინჯი|ბრინჯის]], გასაცეხვად. [[სელი (მცენარე)|სელი]]ს, კანაფის, მარცვლის, თრიმლის, [[თოფი]]ს წამლის დასანაყად. |
| − | ცნობილია საცეხველის სამი ტიპი: ა) ხელის ბ) ფეხის და გ) წყლის | + | ცნობილია საცეხველის სამი ტიპი: ა) ხელის ბ) ფეხის და გ) წყლის. |
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | + | ||
| − | სანაყ-საცეხველები უძველესი დროიდან არსებობდა. ისინი ენეოლითური და შუა ბრინჯაოს, ანტიკური და ადრეფეოდალური ხანის ძეგლებშია დადასტურებული. საქართველოში ფეხის საცეხველი დასტურდება ქოროღოს ღვთისმშობლის ეკლესიის (X-XI სს.) ფრესკის მოხატულობაში. ფეხის საცეხველი ფართოდ იყო გავრცელებული აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზიაში (ჩინეთი, იაპონია, ინდონეზია), ხმარობდნენ ფინეთში, აღმოსავლეთ გერმანიაში, პოლონეთში, იტალიაში, ესპანეთში, უნგრეთში. | + | საცეხველის ფორმათა ვარიაციული სახესხვაობა მთელ [[საქართველო|საქართველოში]] იყო გავრცელებული: ჩამურის ([[გურია]], [[იმერეთი]], [[სამეგრელო]]), ოჩამურეს (სამეგრელო), ჯორგოს სამცეხვლოს ([[ლეჩხუმი]]), დენგის, დინგის ([[ხევსურეთი]], [[სამცხე]]-[[ჯავახეთი]]), [[როდინი|როდინის]], როფის ([[იმერეთი]]), საძიგველის ([[აჭარა]]), ფილის ([[კახეთი]]), ქვიჯარ ([[სვანეთი]]) და სხვა სახელით. |
| + | |||
| + | სანაყ-საცეხველები უძველესი დროიდან არსებობდა. ისინი ენეოლითური და შუა ბრინჯაოს, [[ანტიკური]] და ადრეფეოდალური ხანის ძეგლებშია დადასტურებული. საქართველოში ფეხის საცეხველი დასტურდება ქოროღოს ღვთისმშობლის [[ეკლესია|ეკლესიის]] (X-XI სს.) ფრესკის მოხატულობაში. ფეხის საცეხველი ფართოდ იყო გავრცელებული აღმოსავლეთ და სამხრეთ [[აზია|აზიაში]] ([[ჩინეთი]], [[იაპონია]], [[ინდონეზია]]), ხმარობდნენ [[ფინეთი|ფინეთში]], აღმოსავლეთ [[გერმანია|გერმანიაში]], [[პოლონეთი|პოლონეთში]], [[იტალია|იტალიაში]], [[ესპანეთი|ესპანეთში]], [[უნგრეთი|უნგრეთში]]. | ||
ფეხის საცეხველი გამართული იყო ბარჯგებზე. ცეხვის დროს საცეხველთან გამართულ ძელებს შუა გაბმულ თოკზე ხელჩაკიდებული მცეხვავი ძელის ერთ ბოლოზე ფეხის დაკვრით ძელს მაღლა აღმართავდა და თავს ჩამურში ჩაარტყმევინებდა, რასაც შიგთავსის ცეხვა ან ნაყვა მოჰყვებოდა. ეს მოქმედება რითმულად მეორდებოდა ცეხვის დამთავრებამდე. | ფეხის საცეხველი გამართული იყო ბარჯგებზე. ცეხვის დროს საცეხველთან გამართულ ძელებს შუა გაბმულ თოკზე ხელჩაკიდებული მცეხვავი ძელის ერთ ბოლოზე ფეხის დაკვრით ძელს მაღლა აღმართავდა და თავს ჩამურში ჩაარტყმევინებდა, რასაც შიგთავსის ცეხვა ან ნაყვა მოჰყვებოდა. ეს მოქმედება რითმულად მეორდებოდა ცეხვის დამთავრებამდე. | ||
| − | დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული იყო წყლის საცეხველი. სამეურნეო საქმიანობის გარდა, საცეხველი რელიგიურ კულტურაშიც გარკვეულ ფუნქციას ასრულებდა მაგ., თედორობის კულტისადმი მიძღვნილ ცერემონიაში (რაჭ. ლეჩხ.) - საცეხველთან ლოცვა და რიტუალური კვერის საცეხველისადმი ზიარება მიმართული იყო მოსავლისა და მარცვლის უდანაკარგოდ ცეხვის დაბევებისადმი. საცეხველი ისეთივე ძველ მონაპოვრად მოჩანს, როგორც მასში მოსაცეხვი პროდუქტი. საცეხველი ჩვენში ადგილობრივ, კულტურისა და ქართული სამეურნეო ყოფის მონაპოვრადაა მიჩნეული. | + | დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული იყო წყლის საცეხველი. სამეურნეო საქმიანობის გარდა, საცეხველი რელიგიურ კულტურაშიც გარკვეულ ფუნქციას ასრულებდა მაგ., თედორობის კულტისადმი მიძღვნილ ცერემონიაში (რაჭ. ლეჩხ.) - საცეხველთან [[ლოცვა]] და რიტუალური კვერის საცეხველისადმი ზიარება მიმართული იყო მოსავლისა და მარცვლის უდანაკარგოდ ცეხვის დაბევებისადმი. საცეხველი ისეთივე ძველ მონაპოვრად მოჩანს, როგორც მასში მოსაცეხვი [[პროდუქტი]]. საცეხველი ჩვენში ადგილობრივ, კულტურისა და ქართული სამეურნეო ყოფის მონაპოვრადაა მიჩნეული. |
| − | |||
| − | |||
| + | == ლიტერატურა == | ||
| + | Г. Читаиа, Этнографические исследования в Грузии, советская этнография, т.IV, 1948. ჯ. რუხაძე, ხალხური აგროკულტურა დას. საქართველოში, 1970. | ||
== წყარო == | == წყარო == | ||
[[ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი]] | [[ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი]] | ||
| − | [[კატეგორია:ეთნოგრაფია]][[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:ეთნოგრაფია]] |
| + | [[კატეგორია:საცეხველი]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 16:51, 14 ნოემბერი 2022 მდგომარეობით
საცეხველი - (ჩამური, ოჩამური (გურ.სამეგრ.), საძიგველი, საბეგველი (აჭ.), დენგი (ხევს.), ჯორგო, როფი (ლეჩხ.), ალახარა (აფხ.) - მარცვლეულის ცეხვა ნაყვისათვის გამოყენებული ქვის როფი. იხმარებოდა ხორბლეულის, ღომის, ფეტვის, ასლის, ბრინჯის, გასაცეხვად. სელის, კანაფის, მარცვლის, თრიმლის, თოფის წამლის დასანაყად.
ცნობილია საცეხველის სამი ტიპი: ა) ხელის ბ) ფეხის და გ) წყლის.
საცეხველის ფორმათა ვარიაციული სახესხვაობა მთელ საქართველოში იყო გავრცელებული: ჩამურის (გურია, იმერეთი, სამეგრელო), ოჩამურეს (სამეგრელო), ჯორგოს სამცეხვლოს (ლეჩხუმი), დენგის, დინგის (ხევსურეთი, სამცხე-ჯავახეთი), როდინის, როფის (იმერეთი), საძიგველის (აჭარა), ფილის (კახეთი), ქვიჯარ (სვანეთი) და სხვა სახელით.
სანაყ-საცეხველები უძველესი დროიდან არსებობდა. ისინი ენეოლითური და შუა ბრინჯაოს, ანტიკური და ადრეფეოდალური ხანის ძეგლებშია დადასტურებული. საქართველოში ფეხის საცეხველი დასტურდება ქოროღოს ღვთისმშობლის ეკლესიის (X-XI სს.) ფრესკის მოხატულობაში. ფეხის საცეხველი ფართოდ იყო გავრცელებული აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზიაში (ჩინეთი, იაპონია, ინდონეზია), ხმარობდნენ ფინეთში, აღმოსავლეთ გერმანიაში, პოლონეთში, იტალიაში, ესპანეთში, უნგრეთში.
ფეხის საცეხველი გამართული იყო ბარჯგებზე. ცეხვის დროს საცეხველთან გამართულ ძელებს შუა გაბმულ თოკზე ხელჩაკიდებული მცეხვავი ძელის ერთ ბოლოზე ფეხის დაკვრით ძელს მაღლა აღმართავდა და თავს ჩამურში ჩაარტყმევინებდა, რასაც შიგთავსის ცეხვა ან ნაყვა მოჰყვებოდა. ეს მოქმედება რითმულად მეორდებოდა ცეხვის დამთავრებამდე.
დასავლეთ საქართველოში გავრცელებული იყო წყლის საცეხველი. სამეურნეო საქმიანობის გარდა, საცეხველი რელიგიურ კულტურაშიც გარკვეულ ფუნქციას ასრულებდა მაგ., თედორობის კულტისადმი მიძღვნილ ცერემონიაში (რაჭ. ლეჩხ.) - საცეხველთან ლოცვა და რიტუალური კვერის საცეხველისადმი ზიარება მიმართული იყო მოსავლისა და მარცვლის უდანაკარგოდ ცეხვის დაბევებისადმი. საცეხველი ისეთივე ძველ მონაპოვრად მოჩანს, როგორც მასში მოსაცეხვი პროდუქტი. საცეხველი ჩვენში ადგილობრივ, კულტურისა და ქართული სამეურნეო ყოფის მონაპოვრადაა მიჩნეული.
[რედაქტირება] ლიტერატურა
Г. Читаиа, Этнографические исследования в Грузии, советская этнография, т.IV, 1948. ჯ. რუხაძე, ხალხური აგროკულტურა დას. საქართველოში, 1970.
