დირიჟორობა
დირიჟორობა - (ფრანგ. diriger ხელმძღვანელობა, წარმართვა), მუსიკალერ-საშემსრულებლო ხელოვნების ერთ-ერთი სახე, მუსიკოსთა კოლექტივის (ორკესტრის, გუნდის, ანსამბლის, საოპერო ან საბალეტო დასისა და სხვ.) ხელმძღვანელობა მუსიკალური ნაწარმოების მომზადებისა და მისი საჯაროდ შესრულების დროს. მასზეა დამოკიდებული შესრულების ანსამბლურობა და ტექნიკური სრულყოფა.
დირიჟორობის ხელოვნება ემყარება ხელის მოძრაობათა საგანგებოდ დამუშავებულ სისტემას. დირიჟორობის პროცესში დიდ როლს ასრულებს ასევე დირიჟორის სახე, გამოხედვა, მიმიკა. თანამედროვე დირიჟორს მაღალი მუსიკალური თეორიული მომზადება, აბსოლუტური სმენა, კარგი მუსიკალური მეხსიერება და დიდი ნებისყოფა მოეთხოვება.
საგუნდო ხელოვნების განვითარების ადრეულ საფეხურზე დირიჟორის ფუნქციას ერთ-ერთი მომღერალი, სიმღერის წამომწყები ასრულებდა. შუა საუკუნეების საეკლესიო გუნდს ქეირონომიით – ხელების პირობითი მოძრაობათა სისტემის მეშვეობით ხელმძღვანელობდნენ. XV ს-ში მრავალხმიანობისა და საორკესტრო შესრულების განვითარებასთან ერთად, ანსამბლის უფრო ზუსტი რიტმული ორგანიზაციისათვის, შემოიღეს ჯოხი, ბატუტი (იტალ. სიტყვასიტყვით დარტყმა). გენერალბასის სისტემის დამკვიდრებასთან ერთად (XVII-XVIII სს.). მუსიკოსი, რომელიც გენერალბასის პარტიას ასრულებდა კლავესინზე ან ორგანზე, (ჩვეულებრივ მუსიკის ავტორი), ანსამბლს დირიჟორობდა თავისი შესრულებით, თვალების, თავისა თუ თითების მოძრაობით. XVII ს-ში ანსამბლში განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიენიჭა პირველ ვიოლინოზე დამკვრელს (კონცერტმაისტერი), რომელიც დაკვრით ეხმარებოდა დირიჟორს, ზოგჯერ კი წყვეტდა დაკვრას და ბატუტის მაგიერ ხემით ხელმძღვანელობდა ორკესტრს დირიჟორთან ერთად. ასე წარმოიშვა ორმაგი დირიჟორობა. XVIII ს. გენერალბასის გაქრობასთან ერთად მევიოლინე კონცერტმაისტერი ანსამბლის ერთპიროვნული ხელმძღვანელი გახდა.
XIX ს-ში სიმფონიური მუსიკის განვითარებამ დირიჟორი გაათავისუფლა საერთო ანსამბლში მონაწილეობისაგან, ახლა მისი ფუნქცია მხოლოდ დირიჟორობა იყო, ხემიც სადირიჟორო ჯოხმა შეცვალა. იგი პირველად გამოიყენეს თ. მოზელმა (1812, ვენა), კ. ვებერმა (1817, დრეზდენი), ლ. შპორმა (1817, მაინის ფრანკფურტი). თანამედროვე დირიჟორობის ერთ-ერთი ფუძემდებელია რ. ვაგნერი (ბეთჰოვენსა და ბერლიოზთან ერთად). თუ აქამდე დირიჟორი შემსრულებლისაგან ზურგშექცევით იდგა, ვაგნერის დროიდან იგი აუდიტორიასთან დადგა ზურგით. პირველი დირიჟორი, რომელმაც საერთო აღიარება მოიპოვა, იყო ჰ. ფონ ბიულოვი.
სხვადასხვა დროის განთქმული დირიჟორებია
- ა. ნიკიში,
- გ. მალერი,
- ჰ. ფურტვენგლერი,
- ბ. ვალტერი,
- ო. კლემპერერი,
- ა. ტოსკანინი,
- ვ. ფერერო,
- ჰ. კარაიანი,
- რ. მუტი,
- შ. მიუნში,
- ნ. რუბინშტეინი,
- ს. რახმანინოვი,
- ლ. სტოკოვსკი,
- ლ. ბერნსტაინი,
- ე. მრავინსკი,
- ნ. რახლინი,
- ა. მელიქ-ფაშაევი,
- ი. ტემირკანოვი,
- ვ. გერგიევი და სხვ.
ქართული სადირიჟორო სკოლის წარმომადგენლები
- ი. ფალიაშვილი,
- ე. მიქელაძე,
- გ. კილაძე,
- შ. აზმაიფარაშვილი,
- ო. დიმიტრიადი,
- დ. მირცხულავა,
- ვ. ფალიაშვილი,
- ზ. ხუროძე,
- ლ. კილაძე,
- ჯ. გოკიელი,
- ვ. კახიძეები,
- გ. აზმაიფარაშვილი,
- ზ. აზმაიფარაშვილი,
- ვ. მაჭავარიანი,
- რ. ტაკიძე,
- დ. მუქერია და სხვ.
