ტეიე

ტეიე – (ეგვ. Tij, Tjj), ეგვიპტის ფარაონის ამონხეტეპ III-ის დედოფალი და ამონხეტეპ IV (ეხნატონის) დედა, წარმოშობით იპუდან (თანამედრ. ახმიმი), არასამეფო ოჯახიდან. მისი მამა იუია იყო ღვთაების მისანი მინის ტაძარში ახმიმში.

გასაკვირია ფაქტი, რომ ამონხეტეპ III-მ მთავარ დედოფლად უბრალო წარმოშობის ქალი აირჩია. ეგვიპტური წარმოდგენით შეუძლებელი იყო ტეიეს, როგორც „ღვთაების მეუღლის“, საკრალური ქორწინება ამონთან. ამიტომ ითვლება, რომ ფარაონმა ქორწინებისთანავე შეგნებულად დაამზადებინა ე.წ. „ქორწინების სკარაბეოსები“. მათი ტექსტი აცხადებს ფარაონის ქორწინებას ტეიეზე, წოდებების არმქონე იუიას და ტუიას შვილზე და იქვე დასძენს, რომ „ახლა ის დიდი მეფის მეუღლეა“. მაგრამ, როგორც ამბობენ, მნიშვნელოვანია არა ის, თუ საიდან მოვიდა ტეიე, არამედ ის, თუ ვინ გახდა ის. შთაბეჭდილება რჩება, რომ ტეიემდე არც ერთ დედოფალს არ ეკავა ისეთი მნიშვნელოვანი ადგილი ფარაონის ცხოვრებაში, როგორც ტეიეს. მას ხშირად გამოსახავდნენ ღვთაებრივი ხატხორის რქებით და მზის დისკოთი. ის იყო პირველი დედოფალი, რომელიც სფინქსის სახით გამოსახეს. ეს ყველაფერი ხაზს უსვამდა, რომ ტეიე ფარაონის არა მარტო მიწიერი, არამედ ღვთაებრივი პარტნიორიც იყო.

ამონხეტეპ III-ს, რომელიც იშვიათად არის გამოსახული თავისი მეუღლის გარეშე, არა მარტო უყვარდა ტეიე, არამედ ენდობოდა კიდეც მას სახელმწიფო საქმეების გადაწყვეტაში. ამარნას არქივში აღმოჩენილი წერილებიდან ნათელი გახდა, რომ დედოფალი დეტალურად იყო გარკვეული ფარაონის საგარეო პოლიტიკაში და მის ურთიერთობებში მეზობელი ქვეყნების მმართველებთან, და წარმართავდა ქვეყნის პოლიტიკას ამონხეტეპის მეფობის ბოლო წლებში, როცა ფარაონი ძალიან დასნეულდა.

ტეიეს პატივსაცემად ამონხეტეპ III-მ გათხარა დიდი ტბა თებეში და ააგო ტაძარი ნუბიაში (სედეინგასთან), სადაც ტეიეს კულტი დანერგა. ტეიეს აქ ქმართან ერთად ეთაყვანებოდნენ (თვითონ ამონხეტეპ III-ის ტაძარი მეზობელ სოლებთან იყო), როგორც რეგიონის მფარველ ღვთაებებს. ნუბიაში დღემდე შემორჩა ტეიეს სახელი ტოპონიმში „ადეიე“ (ეგვ. Hut Teye – „ტეიეს სახლი“).

როგორც ჩანს, ტეიეს გავლენა თავის შვილზეც ჰქონდა. ეხნატონის ამარნაში გადასახლების შემდეგ ტეიე რჩება თებეში, რაც ალბათ მიუთითებს იმაზე, რომ იგი არ იზიარებდა თავისი შვილის რელიგიას, მაგრამ ეწვია ამარნას ეხნატონის მეფობის მეთორმეტე წელს, როცა ეგვიპტის საგარეო და საშინაო მდგომარეობა უკვე შერყეული იყო. ძნელია წარმოდგენა, რომ ტეიეს ვიზიტი და საგრძნობი ცვლილებები ახეტატონში და ფარაონის ოჯახში მხოლოდ დამთხვევა იყო. მისი სტუმრობის შემდეგ ქრება ნეფერტიტი, რომელიც, სავარაუდოდ, მთავარი სასახლიდან ქალაქის ჩრდილოეთ ნაწილში გადასახლდა. მას ჩამოერთვა სატახტო სახელი (ნეფერ-ნეფრუ-ატონი), რომელიც ეხნატონმა ამარნაში გადასვლის შემდეგ მიანიჭა, და ამ სახელით დააჯილდოვეს დღეს ჩვენთვის ბუნდოვანი ფიგურა სმენხკარა. შესაძლოა, სმენხკარა ეხნატონის თანამმართველი გახდა. ეხნატონის უფროსი ქალიშვილი მერიტატონი დაქორწინდა სმენხკარაზე და იტვირთა დედის, როგორც სასახლის მთავარი ქალბატონის ფუნქცია. ითვლება, რომ პრაგმატული ტეიე შეეცადა შეერბილებინა თავისი ფანატიკოსი შვილის პოლიტიკა.