სემნა და კუმა
სემნა და კუმა – ეგვიპტური ფორტები ნუბიაში, ნილოსის მეორე ჭორომის მიდამოებში. ამ ადგილას ნილოსს კვეთს გრანიტის კლდეების ბარიერი. დაბალი წყლის დროს კლდეებს შორის ერთი ვიწრო გასასვლელია. ნილოსის ადიდების პერიოდებში აქ მოედინება რამდენიმე სწრაფი დინება, რომელიც ნავიგაციას ძალიან ართულებს. მდინარის ნაპირებთან კლდე მაღლდება და ქმნის თითქმის ერთმანეთის პირდაპირ მდებარე ორ მაღალ ნახევარკუნძულს. ამ ამაღლებებზე XII დინასტიის დროს ეგვიპტელებმა ააგეს ორი ფორტი სემნა და კუმა. ისინი ქმნიდნენ ერთგვარ „ჭიშკარს“ მდინარეზე და შეეძლოთ, გაეკონტროლებინათ როგორც წყლის ტრანსპორტი, ასევე საქარავნო მარშრუტი დასავლეთ ნაპირზე, რომელიც უშუალოდ სემნას ფორტზე გადიოდა. დასავლეთი (სემნას) ფორტის ეგვიპტური სახელია „ძლევამოსილია ხა-კაუ-რა (სენუსერტ III-ის ერთ-ერთი სახელი), მართალი ხმით“. სახელი „სემნა“ პირველად დაფიქსირებულია აქვე ნაპოვნ კოპტურ წარწერაში. აღმოსავლეთი (კუმას) ფორტის ეგვიპტური სახელი, „მშვილდების მოწინააღმდეგე“, იყო ხნუმის ეპითეტი ნუბიაში. სახელი „კუმა“ იგივე წარწერაშია დაფიქსირებული. დღეს ადგილობრივი მოსახლეობა ფორტებს მოიხსენიებს, როგორც „Semnet-el-Gharb“ (დასავლეთი სემნა) და „Semnet-el-Sharq“ (აღმოსავლეთი სემნა), მაგრამ რადგან ადრე აღმოსავლეთი ფორტი ცნობილი იყო, როგორც „კუმა“, მეცნიერებაში მათ ეს ორი სახელი შეუნარჩუნდათ.
პირველი მოგზაური, რომელმაც ფორტები მოინახულა 1813 წ. იყო ჯ. ლ. ბურკხარდტი. სისტემატური გათხრები ჩაატარა ჰარვარდის უნივერსიტეტის და ბოსტონის ხელოვნების მუზეუმის ექსპედიციამ ჯ. ა. რაისნერის ხელმძღვანელობით 1924-1928 წწ. გათხრების შედეგები, მისი გარდაცვალების შემდეგ, გამოაქვეყნეს დ. დანჰემმა და ჯ. იანსენმა.
სემნა გაცილებით უფრო დიდი ფორტია, და ლათინური „L“-ს ფორმის ნაგებობას წარმოადგენს. მისი მოკლე მხარე მიჰყვება ნილოსს ჩრდილოეთიდან სამხრეთით, გრძელი – დასავლეთით, უდაბნოსაკენ არის მიმართული. რაისნერის აზრით, ფორტი ააგო ამონემხატ I-მა და საგრძნობლად გაზარდა სენუსერტ III-მ. ფორტს ორი ჭიშკარი ჰქონდა, ჩრდილეთით და სამხრეთით. მათ აერთიანებდა მთავარი, 115 მ. სიგრძის ქუჩა. მისი გადამკვეთი ქუჩის სიგრძე 92.5 მეტრია, მაგრამ ქუჩის ბოლოდან აღმოსავლეთ კედლამდე კიდევ არის 35 მ. მანძილი. მთავარი და მისი გადამკვეთი ქუჩების გარდა, ფორტს სექციებად კიდევ რამდენიმე ქუჩა ყოფდა, რომლებსაც ექსპედიციის წევრებმა სახელები დაარქვეს: ჩრდილოეთის კედლის ქუჩა, სამხრეთის კედლის ქუჩა, აღმოსავლეთის კედლის ქუჩა. წყლის მარაგისათვის, ფორტის აღმოსავლეთ კედელში იყო განსაკუთრებულად დაცული გასასვლელი. მისი 131 საფეხური ნილოსამდე ჩადიოდა. ფორტში სავარაუდოდ სამი საკულტო ადგილი იყო. უძველესი მათგანის ლოკალიზება საეჭვოა. თოტმეს I-მა ააგო აგურის ტაძარი (12.5მ.x10.5მ.) მთავარი ქუჩის აღმოსავლეთით. მის ადგილზე შემდგომში ტაძარი ააგო ტახარკამ. თოტმეს III-მ სემნაში ააგო შესანიშნავი ქვიშაქვის ტაძარი. ფორტის შიგნით განლაგებული იყო საცხოვრებელი სახლები და ბარაკები გარნიზონისათვის. სემნას ფორტთან გათხრილია ორი სასაფლაო. ერთი მათგანი, სავარაუდოდ, ადგილობრივი მოსახლეობის იყო, მეორეზე იკრძალებოდნენ სამოქალაქო მოხელეები და ქურუმები, რომლებიც აქ XVIII დინასტიის დროს მსახურობდნენ.
კუმას ფორტი გათხრების დასაწყისისათვის თანამედროვე სოფელს ჰქონდა დაკავებული, და რაისნერს მისი „გამოსყიდვა“ მოუხდა. კუმას ფორტი ოთხკუთხედთან მიახლოებული ფორმისაა და იმეორებს კლდის მოხაზულობას, რომელზეც დგას. ხმელეთის მხარეს ფორტს ჰქონდა ერთი ჭიშკარი ჩრდილო-აღმოსავლეთით, რომელიც მაღალი კოშკით იყო დაცული. წყლისკენ მიმავალი ჭიშკარი, საიდანაც საფეხურებით მდინარემდე ჩასასვლელი გზა იყო, ფორტის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილშია. ვიწრო დაბლობი ფორტის აღმოსავლეთით, ხმელეთის მხარეს, რომელიც ფორტს და კლდეებს შორის მდებარეობს, დღესაც ერთადერთი გზაა ფორტის ჩრდილოეთით და სამხრეთით მდებარე სოფლებს შორის. სავარაუდოდ, ძველად ის საქარავნო მარშრუტი იყო, რომლის გაკონტროლება ფორტს შეეძლო. ნილოსი აქ დაახლ. 900-ით შეჭრილია ხმელეთში, და პატარა დაცულ ნავსადგურს ქმნის. კუმა, სემნას მსგავსად, XII დინასტიის დროს არის აშენებული, და გამოიყენებოდა ახალი სამეფოს დროსაც, მაგრამ განსხვავებით სემნასაგან, ის არ ყოფილა რეკონსტრუირებული. ამიტომ, სავარაუდოდ, ახალი სამეფოს დროს აქ არ იყო განლაგებული გარნიზონი და ცხოვრობდა სამოქალაქო მოსახლეობა და ქურუმები, რომლებიც „მშვილდების მოწინააღმდეგე ხნუმის“ და სენუსერტ III-ის კულტების მსახურებაში იყვნენ. ფორტის ფართობი დაახლ. 50მ.×50მ.-ია. ფორტში იყო ტაძარი და სახლების კომპლექსი, რომლებსაც ერთმანეთისაგან ქუჩები ყოფდა. ქუჩები განლაგებული იყო ოთხივე კედლის გაყოლებით, და, ამას გარდა, ორი ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ მიმავალი ქუჩით ფორტი სამ სეგმენტად იყო გაყოფილი. ფორტის კედლების სისქე დაახლ. 5.5-6 მეტრია და მათი სიმაღლე, სავარაუდოდ, ათიდან თოთხმეტ მეტრამდე იყო. კუმადან დაახლ 400 მეტრის დაშორებით არის სასაფლაო, სადაც 25 საფლავია აღმოჩენილი.
