ეგვიპტის ადრედინასტიური პერიოდი
ეგვიპტის ადრედინასტიური პერიოდი – დაახლოებით 3400 წ. ჩვ.წ.-მდე მომავალი ეგვიპტის ტერიტორიაზე მომხდარი ძვრების შედეგად სრულიად ახალი ვითარება იქმნება. რთული ტომობრივი ხასიათის მქონე განვითარებული ნეოლითური კულტურის ადგილს ორი – ჩრდილოეთის და სამხრეთის საკმაოდ კარგად ორგანიზებული სამეფო იკავებს. რამდენიმე საუკუნის შემდეგ სამხრეთის სამეფო სახლი იპყრობს ჩრდილოეთს. შედეგად, დაახლოებით 3100 წ. ჩვ.წ.-მდე ეგვიპტელებმა შექმნეს პირველი სახელმწიფო დედამიწაზე, სადაც ქვეყნის მთელი ტერიტორია ერთ ცენტრალურ ხელისუფლებას ექვემდებარებოდა. სახელმწიფოს ჩამოყალიბების პერიოდი, რომელიც ამ თარიღიდან დაახლოებით 400 წელს და I-II დინასტიებს მოიცავს, ადრედინასტიური (ან არქაული) პერიოდის სახელით არის ცნობილი.
ეგვიპტური ტრადიციის თანახმად, ჩრდილოეთ ეგვიპტური სამეფოს დამარცხება და ქვეყნის გაერთიანება მიეწერება სამხრეთ ეგვიპტის ქალაქის, ტინისის სამეფო სახლის წარმომადგენელს, მენესს. მისი სახელით იწყება პირველი დინასტია ეგვიპტურ მეფეთა სიებში. მასვე მიეწერება გაერთიანებული ეგვიპტის პირველი დედაქალაქის, მემფისის დაარსება ნილოსის დელტის წვერიდან 20კმ. სამხრეთით. ქალაქისათვის შერჩეულ ადგილს სტრატეგიულად იდეალური მდებარეობა გააჩნდა მთელ ქვეყანაზე კონტროლის დაწესების თვალსაზრისით.
თანამედროვე შეხედულებით, არქაულ პერიოდს უნდა მიეკუთვნოს გვიანი წინადინასტიური პერიოდის, ე.წ. „ნულოვანი დინასტიის“ მეფეებიც, რომელთა სამარხები აბიდოსში, I დინასტიის მეფეების სამარხების სიახლოვეს არის ნაპოვნი, რადგან თანამედროვე მეცნიერება კრიტიკულად აფასებს ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენის, როგორიც სახელმწიფოს შექმნაა, ერთი ადამიანის ქმედებით და ცხოვრებით დათარიღების შესაძლებლობას. დღეს კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას ის ფაქტიც, რეალური პიროვნება იყო მენესი თუ მომავალი თაობების მიერ შექმნილი ლეგენდა, რადგან მისი სამარხი ჯერჯერობით აღმოჩენილი არ არის. ზოგიერთი მეცნიერი კითხვის ქვეშ აყენებს ასევე ორი, ჩრდილოეთის და სამხრეთის წინადინასტიური ეგვიპტური სამეფოს არსებობის შესაძლებლობას, მაგრამ დღეს ჩვენს ხელთ არსებული არქეოლოგიური მასალის საფუძველზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ თანდათან ნილოსის აუზის მოსახლეობა გაერთიანდა ორ, ჩრდილოეთის და სამხრეთის სამეფოში, რაც ერთგვარად გეოგრაფიული პირობებითაც იყო გამოწვეული, რადგან ნილოსის დაბლობი და მისი დელტა დღესაც ეგვიპტის ორ განსხვავებულ რეგიონს წარმოადგენს. ამას ერთგვარად ადასტურებს ის ფაქტიც, რომ ეგვიპტე თავისი ისტორიის ბოლომდე იყო „ორი ერთში“ ეგვიპტელები მას „ორ მიწას“ ეძახდნენ, ეგვიპტის ფარაონი კი მოიხსენიებოდა, როგორც „ზემო და ქვემო ეგვიპტის“ ან „ორივე მიწის“ ხელმწიფე. მიუხედავად ამისა, უნდა გვახსოვდეს, რომ ერთიანი ეგვიპტე არ შექმნილა ერთი სახელმწიფოს მიერ მეორის შთანთქმის შედეგად. ეს იყო იმ ბუნებრივი პროცესის დასასრული, რომელმაც საბოლოოდ გააერთიანა ნილოსის დაბლობის ეთნიკურად ერთფეროვანი და ერთენოვანი ეგვიპტური მოსახლეობა. სწორედ ამიტომ გაერთიანების შემდეგ ჩრდილოეთის სამეფო სახლს არ უცდია გამოყოფა და დამოუკიდებელი ტერიტორიის აღდგენა, თუმცა ძალაუფლებისათვის ბრძოლა ერთიანი ეგვიპტის ფარგლებში წითელ ზოლად გასდევს არქაულ ეპოქას. ამ ბრძოლის დასასრულთან და ერთიანი ეგვიპტის საბოლოოდ ჩამოყალიბებასთან ერთად სრულდება ადრედინასტიური პერიოდი და იწყება ეგვიპტის ისტორიის ერთ-ერთი ბრწყინვალე, ძველი სამეფოს ეპოქა.
ადრედინასტიური პერიოდი უმნიშვნელოვანესია ეგვიპტის ისტორიაში, რადგან სწორედ ამ დროს ხდება ქვეყნის თითქმის ყველა იმ ძირითადი თვისების ჩამოყალიბება, რომელიც შემდგომ ეგვიპტის დიდების საწინდარი გახდა. არქაულ პერიოდში ვითარდება დამწერლობა, რომლის წარმოშობა დაახლოებით ქვეყნის გაერთიანებას ემთხვევა, რამაც თავის მხრივ ხელი შეუწყო საკმაოდ რთული ადმინისტრაციული აპარატის ჩამოყალიბებას. ვითარდება ფარაონის ღვთაებრიობის იდეა, რომლის წარმოჩენა აქტიურად ხდება ხელოვნებაში და არქიტექტურაში. მეფე წარმოიდგინება, როგორც ქვეყნის გამაერთიანებელი და მებრძოლი ქაოსის წინააღმდეგ, რომელსაც უცხო ქვეყნები წარმოადგენენ. ამ პერიოდში ტარდება პირველი ექსპედიციები ნუბიაში, მყარდება სავაჭრო კონტაქტები აღმოსავლეთთან. ფორტიფიცირებულ ქალაქებში პალესტინაში სავარაუდოდ ცხოვრობდნენ ეგვიპტელი მოხელეები, რომლებიც ხელმძღვანელობდნენ სახელმწიფოს მიერ მართულ ვაჭრობას ამ რეგიონთან
ადრედინასტიური პერიოდის ფარაონები
I დინასტიის ფარაონები:
მენესი;
ნარმერი;
ხორ-ახა;
ჯერი;
ჯეტი;
დენი;
ანეჯიბი;
სემერხეტი;
კაა.
II დინასტიის ფარაონები:
ხეტეპსეხემუი,
ნებრა,
ნინეჩერი,
უნეგი,
პერიბსენი,
სეხემიბ-პერენმაა,
ხასეხემუი.
